CAMBRIDGE – Ένα αστείο πράγμα συνέβη στο δρόμο για το καθαρό μηδέν. Ενώ τα περιβαλλοντικά, και κοινωνικά πρότυπα διακυβέρνησης ανάγκαζαν τις εταιρείες πετρελαίου να αποεπενδύσουν από τα ορυκτά καύσιμα, και ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες αυστηροποίησαν την πολιτική παραγωγής πετρελαίου και ακύρωναν τον προτεινόμενο αγωγό Keystone XL για περιβαλλοντικούς λόγους, η Ρωσία αποφάσισε να εισβάλει στην Ουκρανία.
Οι ΗΠΑ και ο Καναδάς κήρυξαν γρήγορα εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση –η οποία εξαρτάται περισσότερο από τη ρωσική ενέργεια– αγωνίστηκε να χαράξει μια συνεκτική πολιτική. Με τις τιμές της ενέργειας να εκτοξεύονται στα ύψη, οι δυτικές κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν στην αύξηση των μη ρωσικών προμηθειών, μεταξύ άλλων με την επαναλειτουργία των ευρωπαϊκών μονάδων άνθρακα και την επέκταση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου στις ΗΠΑ. Οι κυνικοί θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι αυτή είναι μια αυγουστινιακή περίπτωση «δώστε μου αγνότητα και εγκράτεια, αλλά όχι ακόμα». Σαφώς, είναι απαραίτητη μια πιο ριζική επανεξέταση της ενεργειακής γεωπολιτικής και της απαλλαγής από τον άνθρακα για την αντιμετώπιση της ρωσικής απειλής.
Η νέα επιθετικότητα της Ρωσίας έγινε εφικτή από την έκρηξη στην παραγωγή του πετρελαίου της. Η παραγωγή πετρελαίου της χώρας μειώθηκε κατακόρυφα μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, φθάνοντας το ναδίρ των 6,1 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα το 1998 – πέντε εκατομμύρια λιγότερα από οτι μια δεκαετία νωρίτερα. Αλλά η παραγωγή στη συνέχεια ανέκαμψε πλήρως, φτάνοντας το ρεκόρ των 11,7 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα το 2019.
Η αυξημένη παραγωγή και οι μεγάλες περίοδοι υψηλών τιμών έδωσαν στον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν τους πόρους για να ενισχύσει τον στρατό της Ρωσίας. Για παράδειγμα, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014, μετά από μια δεκαετία υψηλών τιμών πετρελαίου και αύξησης του μεριδίου αγοράς που είχαν γεμίσει τα ταμεία του Κρεμλίνου.
Υπό το πρίσμα του τρέχοντος πολέμου του Πούτιν εναντίον της Ουκρανίας, η Ευρώπη ανακοίνωσε σχέδια να απογαλακτιστεί από τη ρωσική ενέργεια. Αλλά, σε μεγάλο βαθμό, αυτό είναι ένα ανόητο έργο. Όπως έμαθε ο κόσμος κατά το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου του 1973, δεν έχει σημασία ποιος επιβάλλει εμπάργκο σε ποιον σε μια ολοκληρωμένη παγκόσμια αγορά ενέργειας. Αυτό που μετράει είναι πόσο από την παγκόσμια προσφορά πετρελαίου μπορεί να αντέξει ο επιτιθέμενος. Εάν αυτό το μερίδιο είναι σημαντικό, η ενέργεια θα γίνει πιο ακριβή για όλους.
Εάν η Ρωσία πρόκειται να παραμείνει επιθετική και επικίνδυνη, η στρατηγική θα πρέπει να είναι να περιορίσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο το μερίδιό της στην παγκόσμια αγορά ενέργειας. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό; Ποιες χώρες θα ωφεληθούν από μια τέτοια στρατηγική και, ως εκ τούτου, θα βοηθούσαν στην πραγματοποίησή της; Και μπορεί η προσπάθεια να είναι συμβατή με τους στόχους απανθρακοποίησης;
Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις μπορεί να είναι εκπληκτικές. Βεβαίως, η ΕΕ και η G7 θα αποκομίσουν οφέλη για την ασφάλεια συμβάλλοντας στη μείωση του μεριδίου της Ρωσίας στην παγκόσμια αγορά ενέργειας. Μπορούν να το κάνουν αυτό περιορίζοντας την πρόσβαση της Ρωσίας στη διεθνή χρηματοδότηση και τεχνολογία παραγωγής πετρελαίου και επιβάλλοντας φόρο στη ρωσική ενέργεια προκειμένου να περιοριστεί η πρόσβαση της χώρας στην αγορά.
Αλλά και ο ΟΠΕΚ θα κερδίσει από μια τέτοια στρατηγική. Τον Δεκέμβριο του 2016, όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν χαμηλές, η Ρωσία συνήψε συμμαχία με τον ΟΠΕΚ για να περιορίσει την παραγωγή και να στηρίξει τις τιμές σε μια ευρύτερη δομή γνωστή ως OPEC+. Η συμφωνία λειτούργησε προς όφελος της Ρωσίας. Μέχρι το 2019, ο ΟΠΕΚ είχε μειώσει την παραγωγή κατά 2,3 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα (με τη Σαουδική Αραβία να μειώνει την παραγωγή κατά 573.000 βαρέλια την ημέρα), αλλά η Ρωσία αύξησε την παραγωγή κατά 337.000 βαρέλια την ημέρα.
Για τον ΟΠΕΚ, μια συμμαχία με τη Ρωσία δεν έχει πλέον νόημα. Αντίθετα, ο ΟΠΕΚ έχει ένα κίνητρο να αποδυναμώσει έναν σημαντικό ανταγωνιστή που έχει πάρει μερίδιο αγοράς από τα μέλη του τα τελευταία 25 χρόνια. Άλλωστε, το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του ΟΠΕΚ είναι σε χώρες με μεγάλα αποθέματα. Εάν ο κόσμος πρόκειται να απελευθερωθεί από τις ανθρακούχες εκπομπές, αυτά τα αποθέματα θα παραμείνουν υπόγεια μετά το 2050. Έτσι, οι παραγωγοί ανταγωνίζονται για να κερδίσουν χρήματα από τα αποθέματά τους αντί να τα αφήσουν αιχμάλωτα. Όσο περισσότερο περιορίζεται η Ρωσία, τόσο περισσότερο πετρέλαιο θα μπορούν να πουλήσουν τα μέλη του ΟΠΕΚ.
Η ίδια λογική ισχύει και για τις ΗΠΑ. Η χώρα είναι προικισμένη με πολλά γνωστά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα οποία έχουν τιμή εξισορρόπησης μικρότερη από 60 δολάρια το βαρέλι. Επιπλέον, το φυσικό αέριο στις ΗΠΑ διαπραγματεύεται επί του παρόντος με περίπου 5,50 $ ανά εκατομμύριο βρετανικές θερμικές μονάδες – ένα μικρό κλάσμα των τιμών στην Ευρώπη, που δικαιολογεί μεγάλες επενδύσεις σε πλοια υγροποιημένου φυσικού αερίου για εξαγωγή παραγωγής στην Ευρώπη και αλλού.
Από περιβαλλοντική άποψη, τα έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου των ΗΠΑ έχουν το πλεονέκτημα ότι εκτελούνται γρήγορα και περατώνονται. Ένα σφιχτό πηγάδι πετρελαίου ή φυσικού αερίου παράγει πάνω από το 85% της παραγωγής του τα δύο πρώτα χρόνια, ενώ τα παραδοσιακά κοιτάσματα πετρελαίου μπορεί να χρειαστούν έως και μια δεκαετία για να αναπτυχθούν και στη συνέχεια να λειτουργήσουν για δεκαετίες, μεσα στην περίοδο κατά την οποία ο κόσμος πρέπει να πλησιάζει το καθαρό μηδέν. Επομένως, μια έκρηξη παραγωγής πετρελαίου στις ΗΠΑ με στόχο τη μείωση του παγκόσμιου μεριδίου αγοράς της Ρωσίας δεν χρειάζεται να είναι μακροχρόνια.
Τέλος, το περιβαλλοντικό κίνημα μπορεί να συμμετάσχει στην προσπάθεια. Η απαλλαγή από τον άνθρακα απαιτεί μείωση της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Το ρωσικό πετρέλαιο είναι βαρύτερο από τα περισσότερα πετρέλαια του ΟΠΕΚ ή των ΗΠΑ, που σημαίνει ότι παράγει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα ανά μονάδα ενέργειας. Είναι επίσης ξινό, που σημαίνει ότι περιέχει πολύ θείο, μια δυσάρεστη ρύπανση. Επομένως, η μείωση της παραγωγής πετρελαίου της Ρωσίας μπορεί να είναι ένας καλός τρόπος για τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών, διατηρώντας παράλληλα τον κόσμο επαρκώς εφοδιασμένο με ενέργεια έως ότου αναπτυχθούν καθαρότερες εναλλακτικές λύσεις.
Η Κίνα είναι πιθανό να αντιταχθεί σε αυτή τη στρατηγική. Ωστόσο, το 2019, αγόρασε μόνο το 2,4% του φυσικού αερίου, το 14% του άνθρακα, το 18,4% του αργού πετρελαίου και το 13,4% των διυλισμένων προϊόντων της από τη Ρωσία. Επομένως, η επιδίωξη μιας μη συνεργάσιμης ατζέντας με τους κύριους προμηθευτές ενέργειας δεν είναι μια στρατηγική χωρίς κόστος για την Κίνα. Επιπλέον, η επίλυση των υλικοτεχνικών προβλημάτων που περιορίζουν τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας στην Κίνα θα είναι χρονοβόρα και δαπανηρή, παρέχοντας στους Ρώσους παραγωγούς μόνο μερική λυση.
Ο κόσμος θα είναι καλύτερα εάν η Ρωσία ξεφτιλιστεί. Η συγκρότηση ενός διεθνούς συνασπισμού για να γίνει αυτό γίνεται ευκολότερη από το κοινό κίνητρο. Ο ΟΠΕΚ θα χρειαστεί να επανεξετάσει τη σχέση του με τη Ρωσία και με τις χώρες που καταναλώνουν πετρέλαιο, οι οποίες είναι απαραίτητες για τον περιορισμό της ρωσικής παραγωγής. Η G7 και η υπόλοιπη ΕΕ θα πρέπει επίσης να εμπλακούν σε νέα σκέψη. Αλλά τα κίνητρα μπορούν να ευθυγραμμιστούν. Και το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένας πιο ασφαλής κόσμος.
Ο Ricardo Hausmann, πρώην υπουργός Σχεδιασμού της Βενεζουέλας και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στην Inter-American Development Bank, είναι καθηγητής στη Σχολή Διακυβέρνησης John F. Kennedy του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ανάπτυξης του Χάρβαρντ.
Copyright: Project Syndicate, 2022.