Του Sverre Alvik
Παρακολουθώντας τις εξελίξεις σχετικά με το σχέδιο “Build Back Better” στους διαδρόμους του Κογκρέσο, θυμάται κάποιος ότι οι περισσότερες εκ των κορυφαίων οικονομιών του κόσμου δεν αξιοποίησαν την κρίση του κορονοϊού για να απαλλαγούν από τον άνθρακα. Αντιθέτως, παρά τις ελπιδοφόρες δεσμεύσεις των πολιτικών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλές “τσιμέντωσαν” την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα, δίνοντας επιδοτήσεις σε βαριά ρυπογόνες βιομηχανίες –στον κλάδους των αερομεταφορών, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου– προκειμένου να προστατεύσουν τις θέσεις εργασίας.
Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Ένωση τήρησε την υπόσχεσή της να θέσει την ενέργεια χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στο επίκεντρο της οικονομίας του μπλοκ μετά την πανδημία. Το πακέτο μέτρων του NextGenerationEU, συνολικά ύψους 2 τρισ. ευρώ, προβλέπει μεγάλα ποσά δανεισμού για έργα στον τομέα της ενέργειας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε πρόσφατα ότι η Ιταλία θα λάβει την πρώτη δόση από το Ταμείο, ύψους περίπου 21 δισ. ευρώ.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η ΕΕ επέδειξε και πάλι πνευματική διαύγεια –αντιμέτωπη με μία ακόμη κρίση: έναν πόλεμο στα σύνορά της– προκειμένου να απαλλαγεί από τον “άνθρακα” και συγχρόνως να ενισχύσει την ενεργειακή ασφάλεια του μπλοκ.
Πολλοί υποστηρίζουν την άμεση διακοπή των εισαγωγών ρωσικής ενέργειας, ωστόσο το πιο πιθανό σενάριο θέλει την ΕΕ να προχωρά σε σταδιακή –πλην όμως, σημαντική– περικοπή των προμηθειών της από τη Μόσχα. Εξετάσαμε τον αντίκτυπο από το ευρωπαϊκό εμπάργκο στο ρωσικό φυσικό αέριο έως το 2025, με βάση το μοντέλο της DNV Energy Transition Outlook. Το μοντέλο αυτό μας δίνει πληροφορίες σχετικά με το πώς αλληλοεπηρεάζονται οικονομίες, τεχνολογίες, κλάδοι, γεωγραφικές περιοχές και πολιτικές, και εντέλει μάς παρέχει δεδομένα –ανά έτος– όσον αφορά την εξέλιξη της ενεργειακής μετάβασης.
Το ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης θα απαλλαγεί από τον άνθρακα σχετικά πιο γρήγορα και θα παράγει λιγότερες εκπομπές ρύπων λόγω της απομάκρυνσης του μπλοκ από το ρωσικό φυσικό αέριο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, έως το 2024 το 34% των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης θα παράγεται από ανανεώσιμες πηγές και πυρηνική ενέργεια: 2% πάνω από την πρόβλεψη πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα θα μειωθούν κατά 2%. Οι μεταβολές αυτές θα είναι μόνιμες και, μολονότι σχετικά μικρές (αν η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 580 εκατ. τόνους έως το 2030 μπορεί να θεωρηθεί μικρή), αποδεικνύουν ότι μια γρήγορη, συστημική αλλαγή στο ενεργειακό μείγμα της Ευρώπης δεν απαιτεί “δυσάρεστες εκπτώσεις”. Ή για να είμαστε ακριβείς, δεν απαιτεί την παρατεταμένη χρήση του άνθρακα. Ο άνθρακας θα διαδραματίσει έναν μικρό ρόλο (βραχυπρόθεσμα και ως καύσιμο-γέφυρα), αφού η τιμή του αυξάνεται και εντέλει θα αναπληρώσει μόλις το 6% από το φυσικό αέριο που “θα χαθεί”.
Οι γερασμένοι πυρηνικοί σταθμοί της Ευρώπης αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την κάλυψη της ζήτησης σε ηλεκτρική ενέργεια, αναπληρώνοντας έως και το 1/3 του ελλείμματος που θα προκληθεί από το εμπάργκο στο ρωσικό φυσικό αέριο το 2023. Η μακροπρόθεσμη θέση της πυρηνικής ενέργειας στο ευρωπαϊκό μείγμα θα εξαρτηθεί περισσότερο από την πολιτική που θα ακολουθήσει κάθε χώρα, όπως φαίνεται από την εξέχουσα θέση που κατέχει στην ενεργειακή στρατηγική του Ηνωμένου Βασιλείου, παρά από το κόστος, καθώς η πυρηνική ενέργεια είναι –και θα συνεχίσει να είναι– ακριβή. Η αξία της πυρηνικής ενέργειας δεν βρίσκεται στην τιμή της. Οι υποστηρικτές της τονίζουν ότι παρέχει στην Ευρώπη μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια, αν και το ανατριχιαστικό θέαμα των δεξαμενών στο Τσερνόμπιλ είναι ένας περιεκτικός αντίλογος σε αυτό το επιχείρημα.
Με ένα κενό στον εφοδιασμό και τις τιμές σε πολυετή υψηλά, ελλοχεύει ο κίνδυνος να κινηθεί η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την πλεονάζουσα παραγωγή. Σύμφωνα με τις προβλέψεις μας, η ευρωπαϊκή παραγωγή φυσικού αερίου θα αυξηθεί κατά 12% έως το 2030, αλλά η απεξάρτηση από τον άνθρακα παραμένει το καθοριστικό στοιχείο για την ενεργειακή μετάβαση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα επιβαρύνει την παγκόσμια οικονομική παραγωγή και θα επιβραδύνει και άλλο την παγκοσμιοποίηση. Και οι δύο αυτοί παράγοντες θα περιορίσουν τη ζήτηση πετρελαίου, η οποία ήδη υπονομεύεται από την ηλεκτροκίνηση που διαρκώς κερδίζει έδαφος – και όχι μόνο λόγω των ηλεκτρικών οχημάτων.
Το κύριο μέτρο προς την ενεργειακή ανεξαρτησία που προωθούν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί –η μεγαλύτερη και ταχύτερη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας– θα αργήσει να δείξει τα πρώτα του αποτελέσματα. Για παράδειγμα, θα χρειαστούν δύο χρόνια για να καλύψουν οι ΑΠΕ το 10% του ρωσικού φυσικού αερίου που “θα χαθεί”. Ο αντίκτυπος τον ΑΠΕ θα φαίνεται χρόνο με τον χρόνο. Σε μια πενταετία, η ανάπτυξη των ΑΠΕ μπορεί να πιάσει το 20% της αναπλήρωσης που επιδιώκει η ΕΕ, και μέχρι το 2030 τα φωτοβολταϊκά και τα αιολικά πάρκα να καλύψουν πάνω από το 50% του ελλείμματος στην παροχή φυσικού αερίου.
Οι περιορισμοί στην ανάπτυξη υποδομών για τη μεταφορά φυσικού αερίου επιβραδύνουν τον ρυθμό αύξησης των ρωσικών εξαγωγών στην Κίνα. Η Μόσχα δεν θα αντισταθμίσει την απώλεια των Ευρωπαίων πελατών της στρέφοντας το βλέμμα προς Ανατολάς, καθώς η κατασκευή νέων αγωγών και τερματικών LNG είναι χρονοβόρα.
Μπορεί να ακούγεται επιπόλαιο που μιλάμε για κλιματική αλλαγή, ενώ παρακολουθούμε τις εικόνες φρίκης στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι πρόσφατες εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) δείχνουν ότι βρισκόμαστε στο ορόσημο “ή τώρα ή ποτέ”, αν θέλουμε να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,5 βαθμό Κελσίου. Η “γαλβανισμένη” Ευρώπη αποδεικνύει ότι οι συστημικές αλλαγές μπορούν να υλοποιηθούν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εφόσον υπάρχει η πολιτική βούληση.