ΠΑΡΙΣΙ – Η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη είναι πραγματικά ανησυχητική. Ο ετήσιος πληθωρισμός στην ευρωζώνη έφτασε στο υψηλό ρεκόρ 7,4%, ωστόσο οι τράπεζες εξακολουθούν να δανείζουν η μία στην άλλη με αρνητικά επιτόκια. Τον Απρίλιο, ο ετήσιος πληθωρισμός στην Εσθονία ήταν μόλις 20%, αλλά μόνο 5,4% στη Μάλτα. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκεται σε πρωτοφανή επίπεδα, ωστόσο οι αποδόσεις των γερμανικών ομολόγων παραμένουν σημαντικά κάτω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο τους και τα spread, αν και αυξάνονται, εξακολουθούν να συγκρατούνται. Σε όλη την ήπειρο, κορυφαίοι οικονομικοί δείκτες μεταφέρουν μπερδεμένα μηνύματα.
Οι κυβερνήσεις και οι κεντρικοί τραπεζίτες έχουν παγιδευτεί από την ξαφνική μετάβαση από ένα αποπληθωριστικό σε ένα πληθωριστικό περιβάλλον. Οι ίδιοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής που τον Σεπτέμβριο προειδοποίησαν ότι ο αποπληθωρισμός ήταν τουλάχιστον τόσο απειλητικός όσο ο πληθωρισμός, τώρα ισχυρίζονται ότι έχουμε εισέλθει σε μια εποχή διαρθρωτικού πληθωρισμού.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μιλά για «ομαλοποίηση», σαν να επαναλαμβάνει ότι θα μπορούσε να μεταφέρει κάποια αίσθηση ελέγχου, να μετριάσει τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό και να ηρεμήσει τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Υπάρχουν τρεις λόγοι για αυτή τη σύγχυση. Το πρώτο είναι ότι μπήκαμε ξαφνικά σε έναν νέο κόσμο. Για τουλάχιστον τα τελευταία 15 χρόνια, η σταθερότητα των τιμών και η σταθεροποίηση της παραγωγής ήταν σχεδόν ένα και το αυτό. Δεν υπήρχε τίποτα φυσικό σε αυτή τη διαμόρφωση, την οποία οι οικονομολόγοι Olivier Blanchard και Jordi Galí ονόμασαν «θεϊκή σύμπτωση». Αντίθετα, προέκυψε από μια συγκεκριμένη ευθυγράμμιση δυνάμεων.
Επειδή ο ανταγωνισμός από τη χαμηλόμισθη εργασία (συνέπεια της παγκοσμιοποίησης) λειτούργησε ως ισχυρό φρένο στις αυξήσεις των τιμών, ο πληθωρισμός ήταν υποτονικός. Επειδή ο οριακός παραγωγός ενέργειας στον κόσμο δεν ήταν πλέον ο ΟΠΕΚ, αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες (χάρη στην επανάσταση της ενέργειας από σχιστόλιθο), οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου ήταν χαμηλές και η προσφορά φαινόταν ελαστική. Και επειδή η έκρηξη των τιμών των εμπορευμάτων είχε λήξει με την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, δεν υπήρξε καμία πληθωριστική πίεση.
Όλα αυτά τελείωσαν την ίδια περίπου στιγμη. Η προστασία του εμπορίου των ΗΠΑ και η κινεζική ανάπτυξη έχουν αποδυναμώσει την αποπληθωριστική επίδραση της παγκοσμιοποίησης. Η δέσμευση για οικολογικό προσανατολισμό του ενεργειακού συστήματος έχει μειώσει τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα, αλλά χωρίς ανάλογη αντιστάθμιση των επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τέλος, ο πόλεμος στην Ουκρανία προκάλεσε περαιτέρω αύξηση του ενεργειακού κόστους και ξαφνική άνοδο των τιμών των τροφίμων. Κανείς δεν ξέρει αν αυτές οι αλλαγές θα αποδειχθούν προσωρινές ή μόνιμες. Εάν οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Κίνα πέσουν ταυτόχρονα σε ύφεση, όπως έχει προβλέψει ο Kenneth Rogoff, ο σημερινός υψηλός πληθωρισμός θα υποχωρήσει ξαφνικά. Αλλά αν δεν το κάνουν, μπορεί κάλλιστα να επιμείνει.
Ο δεύτερος λόγος για τη σύγχυση της πολιτικής της Ευρώπης είναι ότι το σοκ τιμής ενέργειας επιδεινώνει τις οικονομικές διαφορές εντός της ευρωζώνης. Τα πράγματα θα ήταν ήδη περίπλοκα ακόμα κι αν η ευρωζώνη ήταν ένας ομοιογενής οικονομικός χώρος με ενιαία δημοσιονομική πολιτική. Όμως η εγχώρια ενέργεια αντιπροσωπεύει το 10% του δείκτη τιμών στην Εσθονία, σε σύγκριση με μόλις 4% στην Πορτογαλία. Επιπλέον, η εξάρτηση από το φυσικό αέριο (η τιμή του οποίου έχει τετραπλασιαστεί) είναι πολύ άνιση μεταξύ των χωρών.
Ό,τι και να διακηρύξουν οι αξιωματούχοι, τα κράτη μέλη έχουν κοινή ενεργειακή πολιτική μόνο στα χαρτιά. Κάθε χώρα έχει τις δικές της προτεραιότητες και το ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης είναι στην πραγματικότητα κατακερματισμένο. Η Ισπανία και η Πορτογαλία ανακοίνωσαν τον Μάρτιο την (προσωρινή) απόσυρσή τους από το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ.
Αυτή η απόκλιση απαιτεί τη στήριξη σε μέτρα φορολογίας και επιδοτήσεων που βοηθούν στην εξομάλυνση των διαφορών του πληθωρισμού και στην αποφυγή της συσσώρευσης πληθωριστικών προσδοκιών. Συνεπώς, η Εσθονία και η Λετονία με υψηλό πληθωρισμό θα πρέπει να βασίζονται επιθετικά σε δημοσιονομικούς μοχλούς. Αντίθετα, η Γαλλία και η Πορτογαλία, όπου ο πληθωρισμός είναι χαμηλότερος, θα πρέπει να διατηρήσουν την ψυχραιμια τους. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το συνηθισμένο, σύμφωνα με το οποίο το καθήκον του ελέγχου του πληθωρισμού εναπόκειται στην κεντρική τράπεζα, ενώ η δημοσιονομική στάση θα πρέπει να εξαρτάται πρωτίστως από την έκταση των κινδύνων δημοσιονομικής βιωσιμότητας.
Ο τρίτος λόγος για τον οποίο οι ευρωπαίοι πολιτικοί είναι αποπροσανατολισμένοι είναι συγκεκριμένος για τον πόλεμο: οι εξαγωγές ενέργειας της Ρωσίας αντιπροσωπεύουν μεγάλο μερίδιο των εσόδων της. Τα μέτρα πολιτικής που εισήγαγαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για τη στήριξη των νοικοκυριών, όπως οι επιδοτήσεις ή οι φορολογικές εκπτώσεις, στην πραγματικότητα χρηματοδοτούν έμμεσα την πολεμική προσπάθεια του Κρεμλίνου. Έτσι, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να εξετάσουν έναν τρίτο στόχο εκτός από τη στήριξη του εισοδήματος και τον έλεγχο του πληθωρισμού: την επίδραση των εγχώριων αποφάσεων στα ρωσικά έσοδα από εξαγωγές.
Όπως υποστήριξα σε μια πρόσφατη εργασία με τον Blanchard, αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το φυσικό αέριο, επειδή το πετρέλαιο είναι ένα παγκόσμιο εμπόρευμα. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διερευνήσουν τρόπους για να μετριάσουν το οικονομικό βάρος των αγορών φυσικού αερίου διατηρώντας παράλληλα τα κίνητρα για τη μείωση της κατανάλωσης.
Όλα αυτά υποδηλώνουν μια ριζική απόκλιση από την τυπική συνταγή πολιτικής. Η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να συμβάλλει στον μετριασμό της αποδέσμευσης των προσδοκιών για τον πληθωρισμό, οι σχετικές δημοσιονομικές προσπάθειες θα πρέπει να είναι συνάρτηση του σχετικού πληθωρισμού και τα προγράμματα κρατικής στήριξης θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται η επιδότηση του πολέμου της Ρωσίας.
Για να εφαρμοστεί ένα τέτοιο μείγμα πολιτικών στο σημερινό εξαιρετικά αβέβαιο περιβάλλον, οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι βέβαιες ότι μπορούν να αναλάβουν κινδύνους. Από τότε που η ΕΚΤ ξεκίνησε την ποσοτική χαλάρωση το 2015 και ακόμη περισσότερο από τότε που ξεκίνησε το πρόγραμμα έκτακτης αγοράς πανδημίας (PEPP) τον Μάρτιο του 2020 ως απάντηση στο σοκ του COVID-19, οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης προστατεύονται από τον de facto έλεγχο της κεντρικής τράπεζας.
Είναι αλήθεια ότι η ΕΚΤ δεν δεσμεύτηκε ποτέ σε κάποιον συγκεκριμένο στόχο, αλλά είπε ότι χρειαζόταν για να πείσει τις αγορές ότι θα αποφευχθούν οι κρίσεις που προκαλούνται από την κερδοσκοπία. Τώρα που η ΕΚΤ έχει δηλώσει ότι θα σταματήσει τις καθαρές αγορές ομολόγων, το ερώτημα είναι εάν οι αγορές θα αισθάνονται σίγουρες ότι, υπό την προϋπόθεση ότι τα χρέη παραμένουν βιώσιμα, οι διαφορές επιτοκίων θα συγκρατηθούν.
Από το 2008, η ευρωζώνη αντιμετωπίζει μια οικονομική κρίση, μια κρίση κρατικού χρέους και μια κρίση δημόσιας υγείας. Τώρα, με τις τιμές της ενέργειας να αυξάνονται, θα πρέπει να προετοιμαστεί για μια άλλη δοκιμή: ένα δυσμενές και βαθιά ασύμμετρο σοκ στην προσφορά.
Jean Pisani-Ferry, a senior fellow at the Brussels-based think tank Bruegel and a senior non-resident fellow at the Peterson Institute for International Economics, holds the Tommaso Padoa-Schioppa chair at the European University Institute.
Copyright: Project Syndicate, 2022.