ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ – Οι πρόσφατες συζητήσεις για την παγκόσμια οικονομία και τις αγορές έχουν καθοριστεί από μια σειρά επαναλαμβανόμενων ερωτήσεων. Ενώ υπάρχουν πολλά κινούμενα μέρη που είναι δύσκολο να αποτυπωθούν σε μια ενιαία καθαρή εικόνα, αξίζει να προσπαθήσουμε να εστιάσουμε καλύτερα μερικά από τα μεγαλύτερα ζητήματα.
Το πρώτο ερώτημα είναι ξεκάθαρο: πλησιάζει ύφεση; Καθώς οι έγκυρες προβλέψεις για την ανάπτυξη, όπως αυτές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, έχουν αναθεωρηθεί σημαντικά προς τα κάτω και είναι πιθανό να υποβαθμιστούν περαιτέρω, υπάρχει καλός λόγος ανησυχίας. Ωστόσο, μια παγκόσμια ύφεση – που ορίζεται ως δύο συνεχόμενα τρίμηνα αρνητικής αύξησης του ΑΕΠ – παραμένει απίθανη, αν και ένα μεγάλο σοκ, όπως μια δραματική επέκταση των συγκρούσεων ή μια ξαφνική και σημαντική αναστάτωση σε μια βασική αγορά όπως η ενέργεια, θα μπορούσε να αλλάξει αυτή την προοπτική.
Ορισμένες οικονομίες, ωστόσο, σίγουρα θα συρρικνωθούν. Το ΑΕΠ της Ρωσίας σίγουρα θα συρρικνωθεί, ακόμη και με υψηλότερες τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου, ως αποτέλεσμα των αυστηρών και πιθανότατα παρατεταμένων δυτικών κυρώσεων. Η Ευρώπη, επίσης, είναι πιθανό να βιώσει ύφεση, λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας, της μεγάλης εξάρτησης από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων και της (δαπανηρής) επιτακτικής ανάγκης να απογαλακτιστεί γρήγορα από τις ρωσικές προμήθειες. Και πολλές χώρες με χαμηλότερο εισόδημα – για τις οποίες οι αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και της ενέργειας επιδεινώνουν τις επιπτώσεις της πανδημίας – αντιμετωπίζουν δυσκολότερους καιρούς.
Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζονται όλο και πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν μια μεγάλη οικονομική επιβράδυνση, η ύφεση δεν είναι το πιο πιθανό σενάριο. Ομοίως, η Κίνα – συνήθως μια ισχυρή κινητήρια δύναμη της παγκόσμιας ανάπτυξης – πρόκειται να παρουσιάσει χαμηλή μονοψήφια ανάπτυξη για τουλάχιστον ένα χρόνο, λόγω των συνδυασμένων επιπτώσεων των περιορισμών για τον COVID-19, της χαμηλής απορρόφησης εμβολιασμού από τους ηλικιωμένους, κάποιας απώλειας της εμπιστοσύνης των επενδυτών σε κλάδους τεχνολογίας υψηλής ανάπτυξης και σε έναν τομέα ακινήτων που πλήττεται από υψηλά χρέη και πτώση των τιμών.
Το δεύτερο βασικό ερώτημα σχετίζεται με την τροχιά του πληθωρισμού. Η κοντινή αιτία των πρόσφατων αυξήσεων των τιμών είναι τα μπλοκαρίσματα της εφοδιαστικής αλυσίδας και οι ανισορροπίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εντείνει την ανοδική πίεση στις τιμές της ενέργειας, των εμπορευμάτων και των τροφίμων. Κάποια από αυτά θα είναι παροδικά, αν και θα διαρκέσουν περισσότερο από ό,τι αρχικά αναμενόταν.
Αλλά ο πληθωρισμός τροφοδοτείται επίσης από κοσμικές τάσεις που δεν πρόκειται να εξασθενήσουν σύντομα. Οι πληθυσμοί που αντιπροσωπεύουν περίπου το 75% της παγκόσμιας οικονομίας γερνούν, η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό μειώνεται και η αύξηση της παραγωγικότητας έχει πτωτική τάση. Επιπλέον, η αχρησιμοποίητη παραγωγική ικανότητα στις αναπτυσσόμενες οικονομίες –μια βασική πηγή αποπληθωριστικών πιέσεων στο παρελθόν– είναι μικρότερη από ό,τι ήταν παλιά, και ό,τι υπάρχει παραμένει αχρησιμοποίητο. Προσθέστε σε αυτό μια επερχόμενη διαφοροποίηση των δεσμών προσφοράς και ζήτησης με γνώμονα την πολιτική – μια απάντηση σε μυριάδες σοκ, από την πανδημία και την κλιματική αλλαγή έως τις γεωπολιτικές εντάσεις και τις συγκρούσεις – και μια εκτεταμένη περίοδος ανάπτυξης περιορισμένης προσφοράς με ενσωματωμένες πληθωριστικές πιέσεις φαίνεται πιθανή.
Το τρίτο επαναλαμβανόμενο ερώτημα είναι: Τι έρχεται για τον τεχνολογικό τομέα και τον ψηφιακό μετασχηματισμόί; Τα lockdown και άλλα μέτρα δημόσιας υγείας ώθησαν την επιτάχυνση της υιοθέτησης των ψηφιακών τεχνολογιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Όμως, σε αντίθεση με τις προσδοκίες της αγοράς, αυτή η τάση είναι πιθανό να επιβραδυνθεί καθώς καταργούνται οι περιορισμοί της πανδημίας.
Εν μέσω υπερβολικά αισιόδοξων προβλέψεων για την ανάπτυξη, οι αγορές μετοχών παρήγαγαν αποτιμήσεις που θα ήταν μη ρεαλιστικές. Σε μια περίοδο έξαρσης του πληθωρισμού, νομισματικής σύσφιξης και πτώσης των προβλέψεων ανάπτυξης, οι αγορές έχουν αρχίσει να διορθώνονται. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι μετοχές ανάπτυξης, των οποίων η αξία προκύπτει από τις αναμενόμενες μελλοντικές ταμειακές ροές και οι οποίες τείνουν να συγκεντρώνονται στον τομέα της τεχνολογίας, έχουν υποχωρήσει ιδιαίτερα απότομα.
Αυτές οι περιστροφές της αγοράς δεν σημαίνουν ότι οι ψηφιακοί, ενεργειακοί και βιοϊατρικοί μετασχηματισμοί που βρίσκονται σε εξέλιξη στερούνται ουσίας ή ότι δεν θα έχουν μακροχρόνιες οικονομικές επιπτώσεις. Οι αγορές τείνουν φυσικά να είναι πιο ασταθείς από την υποκείμενη οικονομική πραγματικότητα που υποτίθεται ότι αντικατοπτρίζουν. Τα κίνητρα ορμής προκαλούν υπερβάσεις και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Η υψηλότερη αστάθεια της αγοράς θα έχει σημαντικές βραχυπρόθεσμες συνέπειες, επειδή η χρηματοδότηση επιχειρηματικών κεφαλαίων και ιδιωτικών κεφαλαίων, η οποία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην υποστήριξη καινοτόμων, δυνητικά υψηλής ανάπτυξης εταιρειών, δεν είναι απομονωμένη από αυτήν. Κατά τη διάρκεια των ανοδικών εξελίξεων, οι αποτιμήσεις είναι πλούσιες και ορισμένες εταιρείες με αμφίβολους ισχυρισμούς για διαρκή δυναμική ανάπτυξης χρηματοδοτούνται. Κατά τη διάρκεια των πτωτικών διακυμάνσεων, οι ιδιωτικές αποτιμήσεις υστερούν σε σχέση με τις προσαρμογές της αγοράς κατά περίπου 6-9 μήνες (εκτιμούν οι ειδικοί), εν μέρει επειδή τόσο οι επενδυτές όσο και οι εταιρείες αντιστέκονται στην προσαρμογή των αποτιμήσεων προς τα κάτω έως ότου η ανάγκη άντλησης πρόσθετων κεφαλαίων τους αναγκάσει. (Ακόμα και τώρα, οι αναπτυσσόμενες εταιρείες καλούνται να μειώσουν το κόστος και να διατηρήσουν κεφάλαια.) Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι τιμές των συμφωνιών δεν ευθυγραμμίζονται με τις ρεαλιστικές πιο μακροπρόθεσμες αξίες, καθιστώντας δύσκολη τη χρηματοδότηση και παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη και την καινοτομία.
Ένα τελευταίο ερώτημα που φαίνεται να απασχολεί τα μυαλά μας τελευταία είναι αν ο πόλεμος στην Ουκρανία, η αποφασιστικότητα της Ευρώπης να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο και το αέριο και οι υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων θα εκτροχιάσουν τη μετάβαση με χαμηλές εκπομπές άνθρακα. Ευτυχώς, υπάρχουν καλοί λόγοι να πιστεύουμε ότι μπορεί να μην γινειι, τουλάχιστον όχι με διαρκή τρόπο.
Για αρχή, οι υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων δημιουργούν ένα ισχυρό κίνητρο για τις χώρες και τους καταναλωτές να ενισχύσουν την ενεργειακή απόδοση και να επενδύσουν σε βιώσιμες ενεργειακές λύσεις. Υπό αυτή την έννοια, συμβάλλουν κατά κάποιο τρόπο στην αντιστάθμιση της αποτυχίας δημιουργίας ενός αποτελεσματικού παγκόσμιου συστήματος τιμολόγησης του άνθρακα.
Οι υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων θα έχουν αρνητικές επιπτώσεις διανομής εντός και μεταξύ των χωρών, που μοιάζουν με τον αντίκτυπο ενός οπισθοδρομικού φόρου. Αλλά αυτές οι επιπτώσεις μπορούν να μετριαστούν, ιδανικά μέσω κάποιας μορφής αναδιανομής εισοδήματος. Αυτό που δεν πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις είναι να επιδοτούν τα ορυκτά καύσιμα ρυθμίζοντας τις τελικές τιμές κάτω από τα επίπεδα της αγοράς, καθώς αυτό θα αποδυνάμωνε το κίνητρο για επιδίωξη πιο βιώσιμων επιλογών. Υπάρχει ένα καλό επιχείρημα για τη σταθεροποίηση των τιμών της ενέργειας για την ενθάρρυνση των επενδύσεων σε εναλλακτικές λύσεις. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι κόβουμε τις κορυφές αφήνοντας τις γούρνες στη θέση τους.
Η γεωπολιτική ενισχύει επίσης το κίνητρο για την καθαρή ενέργεια: σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν δημιουργούν σε μεγάλο βαθμό εξωτερικές εξαρτήσεις. Η πράσινη μετάβαση είναι επομένως ένας ισχυρός μηχανισμός για την αύξηση της ανθεκτικότητας και τη μείωση της ευπάθειας στην οπλοποίηση των ενεργειακών προμηθειών.
Τελικά, η πράσινη μετάβαση είναι μια διαδικασία πολλών δεκαετιών, κατά την οποία το ενεργειακό μείγμα μετατοπίζεται σταδιακά από τα ορυκτά καύσιμα σε καθαρές εναλλακτικές λύσεις. Βραχυπρόθεσμα, οι οικονομίες – ειδικά η Ευρώπη – ενδέχεται να καταφύγουν σε «βρώμικη» ενέργεια, συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αλλά αυτό δεν χρειάζεται να σημαίνει καταστροφή για την ενεργειακή μετάβαση, πόσο μάλλον για την παγκόσμια ατζέντα βιωσιμότητας.
Michael Spence, a Nobel laureate in economics, is an emeritus professor at Stanford University and a senior fellow at the Hoover Institution.
Copyright: Project Syndicate, 2022.
www.project-syndicate.org