Εκτός από μια χούφτα ατόμων, οι οικονομολόγοι έχουν μέχρι στιγμής αφιερώσει πολύ λίγη προσοχή στο πώς οι θεωρίες και τα μοντέλα τους έκαναν τόσο λάθος τον πληθωρισμό. Δεν έχει υπάρξει ακόμη μια έκρηξη μελετών από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών, την κορυφαία διέξοδο για τα ακαδημαϊκά οικονομικά, σχετικά με τον πληθωρισμό σε σύγκριση με την έκρηξη εγγράφων για τις πανδημίες το 2020.
Αυτό θα ήταν κατανοητό αν οι οικονομολόγοι ειχαν κανει ενα μικρο λαθος. Δεν το έκαναν. Ο πληθωρισμός στο τέλος του περασμένου έτους ήταν υπερδιπλάσιος της μέσης προβολής μεταξύ των οικονομολόγων που ρωτήθηκαν οκτώ μήνες νωρίτερα και πολύ πάνω από την υψηλότερη πρόβλεψη.
Οι οικονομολόγοι τόσο της Federal Reserve όσο και του Λευκού Οίκου ήταν τυφλοί. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ανέφερε πρόσφατα ότι η ακρίβεια των προβλέψεών της για τον πληθωρισμό «μειώθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της κρίσης του Covid-19».
Ο ορισμός των οικονομολόγων για τον πληθωρισμό – μια άνοδος στο συνολικό επίπεδο τιμών – είναι σταθερός, αλλά η κατανόησή τους για τις αιτίες του περνά μέσα από αλλαγές του καθεστώτος. Τα σχολικά βιβλία εξακολουθούν να συνδέουν τον πληθωρισμό με την προσφορά χρήματος, αλλά η χρηματοοικονομική καινοτομία και οι ρυθμιστικές αλλαγές έχουν καταστήσει τη σχέση μεταξύ χρημάτων και δαπανών πολύ αναξιόπιστη για να είναι χρήσιμη.
Σήμερα, οι οικονομολόγοι προσπαθούν να προβλέψουν τον πληθωρισμό συγκρίνοντας τη ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες και την προσφορά τους, όπως αντιπροσωπεύεται από το «κενό παραγωγής» – τη διαφορά μεταξύ του πραγματικού ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και του δυνητικού ΑΕΠ με βάση το διαθέσιμο κεφάλαιο και εργασία – και από την καμπύλη Phillips , σύμφωνα με την οποία οι μισθοί και οι τιμές επιταχύνονται όταν η ανεργία πέφτει κάτω από κάποιο φυσικό, βιώσιμο επίπεδο. Μοντέλα όπως της Fed το συμπληρώνουν με μέτρα του παρελθόντος και του αναμενόμενου πληθωρισμού, που επηρεάζουν τη συμπεριφορά καθορισμού των μισθών και των τιμών, τις τιμές του πετρελαίου και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες.
Αυτά τα μοντέλα λειτούργησαν αρκετά καλά τα 40 περίπου χρόνια πριν από την πανδημία του Covid-19, αλλά όχι από τότε. «Οι οικονομολόγοι δεν έχουν μια ικανοποιητική θεωρία του πληθωρισμού σε αυτό το σημείο», δήλωσε ο Λάρι Σάμερς του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Η καμπύλη Phillips, είπε, «έχει μεγάλες ανωμαλίες». Δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί ορισμένες χώρες βιώνουν υπερπληθωρισμό ή γιατί στις ΗΠΑ το επίπεδο των τιμών αυξήθηκε τόσο γρήγορα μεταξύ 1933 και 1935 παρουσία ενός τεράστιου κενού παραγωγής, είπε.
Ο κ. Σάμερς είναι ένας από τους λίγους οικονομολόγους που έχει προειδοποιήσει για τον πληθωρισμό στις αρχές του 2021 (και έχει δημοσιεύσει αρκετές εργασίες για το θέμα). Ενώ είναι επικριτικός με τα μοντέλα της Fed, το πλαίσιό του είναι παρόμοιο: Πίστευε ότι το κίνητρο του Προέδρου Μπάιντεν των 1,9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων θα ξεπερνούσε κατά πολύ το κενό παραγωγής. Είπε ότι αυτό ήταν ένα μοντέλο “back of the envelope” που δεν απέδωσε ακριβείς προβλέψεις, αλλά, σε συνδυασμό με την ιστορία και την κρίση, “παρείχε αρκετές πληροφορίες για να πούμε ότι η υπερθέρμανση ήταν τεράστιος κίνδυνος”.
Παρόμοια επιχειρήματα διατύπωσαν ο Olivier Blanchard, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ο οποίος πίστευε ότι η ισχυρή ζήτηση θα μείωνε την ανεργία στο 1,5%, και ο Michael Strain, επικεφαλής μελετών οικονομικής πολιτικής στο συντηρητικό American Enterprise Institute.
Αν και όλοι αυτοί οι επικριτές πήραν τη σωστή κατεύθυνση του πληθωρισμού, οι αναλύσεις τους δεν μπορούν να εξηγήσουν, τουλάχιστον χρησιμοποιώντας προπανδημικές σχέσεις, το μέγεθος, δηλαδή πώς ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε ξαφνικά από περίπου 2% πριν από την πανδημία στο 8,6% τώρα —6% εξαιρουμένων των τροφίμων και ενέργειας. Εξηγούν γιατί ο πληθωρισμός αυξήθηκε περισσότερο στις ΗΠΑ παρά στην Ευρώπη, αλλά όχι γιατί ο πληθωρισμός αυξήθηκε τόσο πολύ στην Ευρώπη.
Ο Alan Detmeister, οικονομολόγος στην UBS και πρώην Fed, διεξήγαγε μια στατιστική άσκηση νωρίτερα αυτό το έτος που διαπίστωσε ότι το κενό παραγωγής, που προέκυψε από τις εκτιμήσεις του πραγματικού ΑΕΠ και του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου για το δυνητικό ΑΕΠ – τόσο προσαρμοσμένο όσο και μη προσαρμοσμένο για τον πληθωρισμό – μπορεί να εξηγήσει το πολύ 0,1 ποσοστιαία μονάδα της αύξησης του πληθωρισμού από τα μέσα του περασμένου έτους, και το ποσοστό ανεργίας δεν μπορεί να εξηγήσει τίποτα. Διαπίστωσε ότι ο εργαζόμενος παραιτείται και οι κενές θέσεις εργασίας και οι χρόνοι παράδοσης προμηθευτών μπορούν να εξηγήσουν περίπου το ήμισυ της αύξησης του πληθωρισμού.
Αυτό υποστηρίζει τα ευρέως διαδεδομένα ανέκδοτα στοιχεία ότι οι διακοπές του εφοδιασμού και οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού λόγω του Covid-19 και του πολέμου στην Ουκρανία ευθύνονται για μεγάλο μέρος της αύξησης του πληθωρισμού. «Κανονικά όταν λαμβάνετε τη δύναμη της ζήτησης που είχαμε, θα είχατε δει την προσφορά να ανταποκρίνεται αρκετά έντονα», είπε ο κ. Detmeister. «Είναι λίγο μια αντανάκλαση μιας αποτυχίας του μοντέλου. Δεν έχουμε καλά μέτρα από την πλευρά της προσφοράς, ιδιαίτερα σε κλαδικό επίπεδο».
Οι οικονομολόγοι αντιμετώπισαν την πλευρά της προσφοράς –αυτοκίνητα, στέγαση, εστιατόρια, ενέργεια, υγειονομική περίθαλψη, χρηματοοικονομικά– ως ομοιογενή και ελαστική: όταν αυξάνεται η ζήτηση για κρεβάτια γηροκομείων ή αυτοκίνητα, αυξάνεται και η προσφορά τους και οι τιμές αυξάνονται ελάχιστα, έως καθόλου.
Όμως τα τελευταία δύο χρόνια, η προσφορά δεν ήταν ομοιογενής. Ορισμένες βιομηχανίες όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο έχουν προσλάβει εύκολα, ενώ άλλες όπως οι οίκοι ευγηρίας έχουν χάσει εργάτες σωρηδόν. Τα τρόφιμα που πωλούνται σε εστιατόρια δεν αντικαθιστούσαν εύκολα τα τρόφιμα που πωλούνται στα σούπερ μάρκετ. Η προσφορά δεν ήταν ελαστική: Η αυξημένη ζήτηση για αυτοκίνητα και σπίτια αύξησε τις τιμές και όχι την παραγωγή.
Ο κ. Strain είπε ότι αυτό δεν ακυρώνει τα μοντέλα κενού εξόδου. σημαίνει ότι χρειάζονται καλύτερες εμπειρικές βάσεις. Ούτε, είπε ο κ. Σάμερς, δεν δικαιολογεί τη Fed ή τη διοίκηση της: Τα προβλήματα εφοδιασμού και οι ελλείψεις εργαζομένων θα έπρεπε να τους είχαν κάνει ακόμη πιο επιφυλακτικούς όσον αφορά την παροχή τόσων περισσότερων κινήτρων στην οικονομία.
Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι η υψηλή ζήτηση και η περιορισμένη προσφορά αλληλεπιδρούν με τρόπους που οι οικονομολόγοι αγωνίζονται να βαθμονομήσουν. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, γιατί υποδηλώνει ότι ο πληθωρισμός μπορεί να παραμείνει απρόβλεπτος καθώς η Fed αποσύρει γρήγορα τα κίνητρα, αλλά οι διακοπές του εφοδιασμού από τον Covid και τον πόλεμο συνεχίζονται.
Ας ελπίσουμε ότι σύντομα οι ακαδημαϊκοί θα έχουν κάποιες απαντήσεις. «Η άνοδος του πληθωρισμού στις ΗΠΑ το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2021 ήταν σημαντικά μεγαλύτερη και ταχύτερη από ό,τι στις τελευταίες ανακάμψεις στις ΗΠΑ», σημείωσαν τον Δεκέμβριο οι οικονομολόγοι Emi Nakamura και Jón Steinsson στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ. Η ανάλυση των ανταγωνιστικών εξηγήσεων «θα αποτελέσει σημαντικό επίκεντρο της έρευνας» στο NBER.