Καθώς η γαλλική Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( EUFP) έφτασε στο τέλος της την Πέμπτη (30 Ιουνίου), οι κύριοι παράγοντες και παρατηρητές της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής σημείωσαν τις σημαντικές προόδους που σημειώθηκαν στον τομέα αυτό, ιδίως στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία.
Όταν εξελέγη για πρώτη φορά το 2017, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν κατέστησε τη δέσμευσή του έναντι της Ευρώπης το κύριο αντικείμενο της προεκλογικής του εκστρατείας και στη συνέχεια του ρόλου του ως προέδρου.
Στην ομιλία του στη Σορβόννη για την «επανίδρυση μιας κυρίαρχης Ευρώπης», λίγους μήνες μετά την πρώτη του εκλογή ως αρχηγού κράτους, τον Σεπτέμβριο του 2017, ο Εμμανουέλ Μακρόν περιέγραψε ποια πιστεύει ότι πρέπει να είναι η φιλοδοξία της Ευρώπης: «στόχος μας πρέπει να είναι η ικανότητα της Ευρώπης για αυτόνομη δράση, ως συμπλήρωμα του ΝΑΤΟ».
Στη συνέχεια, ο Γάλλος πρόεδρος ζήτησε «μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία, που θα μας επιτρέψει να αναλάβουμε μεγαλύτερες δεσμεύσεις, να προχωρήσουμε μαζί και να συντονιστούμε καλύτερα», καθώς και τη δημιουργία ενός «Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας» (ETA) για τη χρηματοδότηση «δυνατοτήτων και έρευνας».
Το ΕΤΑ ως «επιταχυντής»
Με στόχο λοιπόν την ενίσχυση της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, ο Εμανουέλ Μακρόν χρησιμοποίησε τη γαλλική προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως μοχλό για να προωθήσει το σχέδιο αυτό, ιδίως στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία.
Και αυτό, παρόλο που ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ήταν απρόθυμες απέναντι σε αυτή την ιδέα – όπως το Βερολίνο: «ήταν ταμπού», συνοψίζει η Σεσίλια Βιντότο-Λαμπαστιά, ειδικός σε θέματα άμυνας και ερευνήτρια στο Institut Montaigne.
Σύμφωνα με την ίδια, η ΕΕ μπόρεσε να επωφεληθεί από τον δυναμισμό της γαλλικής προεδρίας της ΕΕ για να «ορίσει η ίδια την ευρωπαϊκή άμυνα», ενώ, μέχρι πριν από λίγους μήνες, η συζήτηση γι’ αυτήν ήταν ακόμη αδιανόητη.
Από την άλλη πλευρά, τόσο κατά τη διάρκεια της γαλλικής προεδρίας όσο και πριν, «η Γαλλία υπήρξε δύναμη πρότασης σε θέματα άμυνας, για τα οποία έχει μακροπρόθεσμο όραμα», δήλωσε η κ. Βιντότο-Λαμπαστιά.
Η δημιουργία μιας ευρωπαϊκής άμυνας φαινόταν να είναι ένα έργο που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο μακροπρόθεσμα. Σύμφωνα με την Σεσίλια Βιντότο-Λαμπαστιά, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Montaigne και ειδική σε θέματα άμυνας, η ΕΤΑ «δεν πρόκειται να φέρει επανάσταση σε μια πολιτική από τη μια μέρα στην άλλη», αλλά ήταν μάλλον ένας «επιταχυντής».
Η Ουκρανία ευαισθητοποίησε την Ευρώπη
Αλλά χωρίς την ουκρανική κρίση, οι εξελίξεις σίγουρα δεν θα ήταν τόσο ραγδαίες.
Ο πόλεμος επέτρεψε στην ΕΕ, υπό τη γαλλική προεδρία, να σημειώσει πρόοδο στον τομέα της άμυνας, σύμφωνα με την ανάλυση διπλωμάτη της ΕΕ που βρίσκεται κοντά σε αυτά τα θέματα και με τον οποίο επικοινώνησε η EURACTIV. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι παραδόσεις όπλων στην Ουκρανία αποτέλεσαν ένα «ισχυρό συμβολικό στοιχείο», το οποίο αποκάλυψε μια ευρωπαϊκή «ευαισθητοποίηση».
Μια «συλλογική» συνειδητοποίηση, η οποία εκδηλώθηκε στη «σύνοδο κορυφής των Βερσαλλιών, […] σε μια πρωτοφανή γεωπολιτική κατάσταση που οδήγησε την ΕΕ να ενεργοποιήσει μια πραγματική αμυντική πολιτική» εξήγησε. Η ΕΕ θα «ξοδεύει τώρα καλύτερα» αντί να «ξοδεύει περισσότερα», είπε.
Ορισμένες χώρες είχαν αποφασίσει να αυξήσουν τον στρατιωτικό προϋπολογισμό τους για να φθάσουν την απαίτηση του 2% του ΑΕΠ του ΝΑΤΟ, όπως το Βέλγιο, η Σουηδία και η Γερμανία, η οποία αύξησε τον προϋπολογισμό της στα 200 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Για να «ξοδέψει καλύτερα», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας με 7,9 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2021-2027, το οποίο θα πρέπει να επιτρέψει την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η διασπορά και ο πολλαπλασιασμός των αμυντικών προσπαθειών μεταξύ των κρατών μελών.
Σύμφωνα με τον ίδιο διπλωμάτη της ΕΕ, οι παραδόσεις όπλων στην Ουκρανία από τις χώρες της ΕΕ θα επιτρέψουν την εφαρμογή της ευρωπαϊκής βιομηχανικής συνεργασίας στην πράξη και θα θέσουν τα θεμέλια για μια συντονισμένη ευρωπαϊκή βιομηχανία. Τα ευρωπαϊκά αποθέματα όπλων θα έπρεπε να αναπληρωθούν με αγορές που θα γίνονταν σε ευρωπαϊκή κλίμακα.
Το Μέγαρο των Ηλυσίων, με το οποίο επικοινώνησε η EURACTIV, συμμερίζεται αυτή την άποψη: «η πρόκληση είναι να ενισχυθεί η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία προκειμένου να ανασυγκροτηθούν τα αποθέματα και να εκσυγχρονιστεί ο εξοπλισμός.»
Κανένας ανταγωνισμός προς το ΝΑΤΟ… και κανένας ευρωπαϊκός στρατός
Τόσο οι ερευνητές όσο και οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες είναι της γνώμης ότι η οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς το ΝΑΤΟ και ότι ένα τέτοιο εγχείρημα δεν μπορεί να αποσκοπεί στην αντικατάσταση της Ατλαντικής Συμμαχίας με έναν ανεξάρτητο «ευρωπαϊκό στρατό».
Ένας άλλος ευρωπαίος διπλωμάτης θέλησε να καθησυχάσει σε αυτό το σημείο: «δεν υπάρχει καμία επιθυμία να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός στρατός που θα επισκιάσει το ΝΑΤΟ». Και αυτό είναι πράγματι αυτό που αναφέρεται στη Στρατηγική Πυξίδα, το έγγραφο που εγκρίθηκε το 2022 από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), το οποίο καθορίζει τις φιλοδοξίες της ΕΕ για την άμυνα και την ασφάλεια έως το 2030.
«Μια ισχυρότερη και ικανότερη Ένωση στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας (…) συμπληρώνει το ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής άμυνας για τα μέλη του», αναφέρεται στο έγγραφο.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σήμερα περισσότερο από ποτέ, είναι σημαντικός παράγοντας σε θέματα άμυνας», κατέληξε η Vidotto-Labastie. Σύμφωνα με την ίδια, κάθε άλλο παρά «εγκεφαλικά νεκρή» -όπως είχε δηλώσει ο πρόεδρος Μακρόν τον Δεκέμβριο του 2021-, η Συμμαχία είναι σήμερα «πιο ευρωπαϊκή από ποτέ», ιδίως με την επικείμενη είσοδο της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ.
Έτσι, η ευρωπαϊκή άμυνα εκλαμβάνεται, μεταξύ άλλων και από τη γαλλική προεδρία της ΕΕ, ως «συμπλήρωμα του ΝΑΤΟ», σύμφωνα με την ίδια διπλωματική πηγή, η οποία θεωρεί απαραίτητη την ενίσχυση της ΕΕ προκειμένου να ενισχυθεί η Συμμαχία.
Τα σχόλια αυτά απηχούν την παρέμβαση της Γαλλίδας υπουργού Εξωτερικών Κατρίν Κολόν, η οποία, όπως και οι ομόλογοί της στην ΕΕ, τόνισε τη «διαλειτουργικότητα, τη συμπληρωματικότητα και τη μη επανάληψη» μεταξύ των στρατών της συμμαχίας, η πλειοψηφία των οποίων είναι ευρωπαϊκές, κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ την Τετάρτη (29 Ιουνίου).