Μαζί με την κλιματική αλλαγή και την ψηφιοποίηση, η ρωσική εισβολή αναγκάζει την ευρωπαϊκή οικονομία να αλλάξει γρηγορότερα από ό,τι θα ήθελε, θέτοντας τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους σε ευάλωτη θέση.
Το έργο που περιμένει τους Ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής είναι τρομακτικό. Τι πρέπει να εξετάσουν για να διασφαλίσουν ότι η μετάβαση θα είναι δίκαιη;
Η ίδια η ΕΕ έχει δημιουργήσει τον λεγόμενο «Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης», ο οποίος αποτελείται από διάφορα χρηματοδοτικά μέσα για την παροχή επιχορηγήσεων ή πιστώσεων σε εταιρείες, εργαζομένους και δημόσιες αρχές, προκειμένου να τους βοηθήσει να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.
Συνολικά, η ΕΕ θα επενδύσει λίγο περισσότερα από 20 δισεκατομμύρια ευρώ μέσω αυτού του μηχανισμού κατά την περίοδο 2021-2027. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 3 δισ. ευρώ ετησίως ή 6-7 ευρώ ανά άτομο ετησίως. Ακόμα και αν τα χρήματα αυτά χρησιμοποιηθούν με πολύ συνετό και στοχευμένο τρόπο, δεν αρκούν σε καμία περίπτωση για να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω.
Θα χρειαστούν περισσότερες προσεγγίσεις.
Περιφερειακές αρμοδιότητες
Ο Ούλριχ Χίλπερτ, καθηγητής συγκριτικής διακυβέρνησης στο πανεπιστήμιο της Ιένας, υποστηρίζει ότι οι περιφέρειες και οι συστάδες επιχειρήσεων θα πρέπει να εστιάσουν στις αρμοδιότητές τους για να επανεξετάσουν σε τι είναι καλές.
«Δεν χρειάζεται να σκέφτεστε το προϊόν σας- πρέπει να σκεφτείτε τις ικανότητές σας και πώς μπορείτε να τις εφαρμόσετε στις νέες συνθήκες», δήλωσε ο Χίλπερτ στη EURACTIV, επικαλούμενος το παράδειγμα μιας συστάδας εταιρειών κεντήματος που προχώρησαν από την κατασκευή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων για να χρησιμοποιήσουν τις ικανότητές τους στην τεχνολογία κατασκευών και στον ιατρικό εξοπλισμό.
Υπό το πρίσμα της πρόσφατα ανακοινωθείσας απαγόρευσης του κινητήρα εσωτερικής καύσης, συμβούλευσε τις εταιρείες του μεγάλου συμπλέγματος γύρω από τις ευρωπαϊκές αυτοκινητοβιομηχανίες να μην αυτοπροσδιορίζονται ως κατασκευαστές αυτοκινήτων, αλλά να επικεντρωθούν στις ικανότητές τους στην κατασκευή μηχανών.
Παρόλα αυτά, δεν είναι πιθανό να επιβιώσουν όλες οι εταιρείες του συμπλέγματος γύρω από τον κινητήρα εσωτερικής καύσης και κάποιοι εργαζόμενοι θα χάσουν τη δουλειά τους στην πορεία.
Δεξιότητες και βιομηχανική πολιτική
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, σε επίπεδο ΕΕ, γίνεται πολύς λόγος για τις δεξιότητες. Η «αναβάθμιση των δεξιοτήτων» και η «επανακατάρτιση» είναι το όνομα του παιχνιδιού στις Βρυξέλλες. Το 2020, οι ηγέτες της ΕΕ έθεσαν ως στόχο ότι, έως το 2030, το 60% όλων των ενηλίκων στην ΕΕ θα πρέπει να συμμετέχει σε κατάρτιση κάθε χρόνο.
«Τώρα περισσότερο από ποτέ, οι άνθρωποι πρέπει να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής, ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μιας ταχέως μεταβαλλόμενης αγοράς εργασίας», δήλωσε ο Επίτροπος της ΕΕ για τις κοινωνικές υποθέσεις Νικολά Σμιτ.
Ωστόσο, η εστίαση στις δεξιότητες δεν είναι απαραίτητα η σωστή, σύμφωνα με την Στεφανί Άλμπερχτ-Σούλιακ, επικεφαλής του τμήματος πολιτικών και διεθνών υποθέσεων της IGBCE, μιας γερμανικής συνδικαλιστικής οργάνωσης για τη βιομηχανία χημείας, εξόρυξης και ενέργειας.
«Οι δεξιότητες θα αποκτήσουν πραγματική σημασία μόνο όταν γνωρίζουμε πώς ακριβώς η μετάβαση θα μετασχηματίσει την εργασία», δήλωσε η ίδια στη EURACTIV.
«Πριν από αυτό, η πολιτική πρέπει να καθορίσει τους στόχους της μετάβασης και μια πορεία προς αυτήν», πρόσθεσε.
«Χρειαζόμαστε επενδύσεις στις τεχνολογίες και τους τομείς του μέλλοντος και συγκεκριμένους οδικούς χάρτες», δήλωσε η Άλμπρεχτ-Σούλιακ, υποστηρίζοντας μια πολύ πιο δυναμική βιομηχανική πολιτική.
Ο ρόλος των συνδικάτων
Ωστόσο, βλέπει επίσης ρόλο για τους εκπροσώπους των εργαζομένων, για παράδειγμα, όταν οι εταιρείες σχεδιάζουν τους δικούς τους οδικούς χάρτες για να αντέξουν τη μετάβαση. Σε μεγάλες γερμανικές εταιρείες, οι εργαζόμενοι έχουν εκπροσώπους σε επίπεδο διοικητικού συμβουλίου, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν στην καθοδήγηση της εταιρείας κατά τη διάρκεια της μετάβασης, ενώ παράλληλα εγγυώνται ότι η φωνή τους ακούγεται.
Το φαινόμενο αυτό είναι λιγότερο ανεπτυγμένο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά υπάρχουν περίπου 1200 «Ευρωπαϊκά Συμβούλια Εργασίας», όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να συζητήσουν αυτά τα θέματα με τη διοίκηση.
Το ευρωπαϊκό συνδικάτο industriAll δημοσίευσε πρόσφατα ένα μανιφέστο, λέγοντας ότι «μια περιεκτική και δίκαιη μετάβαση μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποι έχουν λόγο».
Ωστόσο, η παροχή μεγαλύτερης επιρροής στους εργαζόμενους δεν εγγυάται ότι θα θέλουν απαραίτητα να πιέσουν για μια πράσινη μετάβαση, ειδικά αν εργάζονται άμεσα στον τομέα των ορυκτών καυσίμων.
«Δεν είναι πάντα αυτονόητο για τους εργαζόμενους γιατί η μετάβαση πρέπει να γίνει τόσο γρήγορα και γιατί ακριβώς η εταιρεία τους θα πρέπει να ανησυχεί από αυτήν», δήλωσε η Άλμπερχτ-Σούλιακ στη EURACTIV, φέρνοντας το παράδειγμα των εργαζομένων στον άνθρακα.
Σύμφωνα με την ίδια, ο ρόλος των συνδικάτων είναι να κάνουν αυτούς τους εργαζόμενους να έρθουν ούτως ή άλλως μαζί με την πράσινη μετάβαση, ενώ η πολιτική πρέπει να εγγυηθεί ότι θα υπάρχει καλή εργασία στην ίδια περιοχή.
Η γεωπολιτική επιβαρύνει τη μετάβαση και τα προβλήματά της
Το πόσο δύσκολο είναι αυτό φαίνεται τώρα στο παράδειγμα του διυλιστηρίου πετρελαίου στο Schwedt της Ανατολικής Γερμανίας. Στην περιοχή αυτή, οι άνθρωποι είχαν κακές εμπειρίες με τις διαρθρωτικές μεταβάσεις από την πτώση του σιδηρού παραπετάσματος. Είναι, επομένως, πολύ πιο καχύποπτοι απέναντι σε περαιτέρω διαρθρωτικές αλλαγές, σύμφωνα με την Άλμπερχτ-Σούλιακ.
Λόγω του πολέμου, το διυλιστήριο που σήμερα τροφοδοτείται από ρωσικό πετρέλαιο πρέπει τώρα να στραφεί πολύ γρήγορα μακριά από το ρωσικό πετρέλαιο, θέτοντας σε κίνδυνο περισσότερες από χίλιες θέσεις εργασίας.
«Υπάρχει πολύ λίγη κατανόηση μεταξύ των εργαζομένων», δήλωσε η Άλμπερχτ-Σούλιακ στη EURACTIV, εξηγώντας ότι οι εντατικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των συνδικάτων και της κυβέρνησης ήταν απαραίτητες σε αυτή την περίπτωση για να διασφαλιστεί ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν κάποια προοπτική.
Το παράδειγμα του διυλιστηρίου πετρελαίου δείχνει πόσο δύσκολη καθίσταται μια πραγματικά δίκαιη μετάβαση, εάν, εκτός από την ανάγκη απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, υπάρχει μια γρήγορη αναδιάταξη των αλυσίδων εφοδιασμού λόγω των γεωπολιτικών εντάσεων που έχουν αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια. Η Ευρώπη βρίσκεται σε μια άγρια πορεία.
[Επιμέλεια: Alice Taylor]