Του Stephen Mihm
Τα ενθαρρυντικά στοιχεία για τον αριθμό των θέσεων εργασίας της στις ΗΠΑ την Παρασκευή – τα οποία ξεπέρασαν κατά πολύ τις προσδοκίες – φαίνεται να υποδηλώνουν ότι οι φόβοι για ύφεση ήταν κάπως υπερβολικοί. Το λιγότερο, προσθέτουν ακόμη ένα αντιφατικό στοιχείο δεδομένων σε μια συγκεχυμένη συλλογή οικονομικών δεικτών.
Ίσως αυτό να σημαίνει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να αποφύγουν μια ύφεση στο άμεσο μέλλον. Ας είμαστε ωστόσο προσεκτικοί όταν επενδύουμε υπερβολικά πολλά σε μία και μόνη ένδειξη δεδομένων. Τα σημεία καμπής στους επιχειρηματικούς κύκλους συχνά ορίζονται από περίπλοκα, αντιφατικά δεδομένα τα οποία μπορεί να χρειαστούν πολλούς μήνες για να ξεκαθαρίσουν.
Το παράδειγμα του 1973
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τι συνέβη πριν από σχεδόν 50 χρόνια, καθώς οι ΗΠΑ διολίσθαιναν σε ύφεση. Κανείς δεν το γνώριζε τότε με βεβαιότητα. Όπως και σήμερα, έψαχναν, προσπαθώντας να βγάλουν νόημα από εντελώς μπερδεμένα, αντιφατικά “σήματα” που δημιουργούνταν από την παράδοξη σύγκλιση υψηλού πληθωρισμού, ανθεκτικής αγοράς εργασίας και μιας διάχυτης απαισιοδοξίας.
Το φθινόπωρο του 1973 έβρισκε το επάγγελμα του οικονομολόγου στα αζήτητα. Οι New York Times περιέγραφαν πώς αυτό αντανακλούσε “τη θλίψη του επαγγελματικού αυτού κλάδου για την αποτυχία του να προβλέψει και να διαγνώσει την τεράστια πληθωριστική έκρηξη στις τιμές των τροφίμων και των εμπορευμάτων που ανατίναξε τους δείκτες τιμών το 1973”. Η εφημερίδα ανέφερε τα λόγια του οικονομολόγου Άρθουρ Οκούν, ο οποίος θρηνούσε “μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες της οικονομικής ανάλυσης στη σύγχρονη εποχή”.
Ζούμε και μαθαίνουμε, σωστά; Τον Νοέμβριο του 1973, οικονομολόγοι στην κυβέρνηση του Ρίτσαρντ Νίξον προέβλεπαν με βεβαιότητα ότι η χώρα θα αποφύγει την ύφεση. “Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η ύφεση μπορεί να αποφευχθεί”, ανακοίνωνε θριαμβευτικά η εφημερίδα Atlanta Constitution.
Αυτά ήταν πολύ καλά νέα – ή θα ήταν, αν δεν είχε ξεκινήσει μια ύφεση ακριβώς εκείνον τον μήνα. Κανείς ωστόσο δεν το ήξερε εκείνη την εποχή.
Για να είμαστε δίκαιοι, δεν ήταν όλοι στο “τρένο” της ήπιας προσγείωσης. Επενδυτές διασώθηκαν διαφεύγοντας από το χρηματιστήριο στο τέλος του έτους και πολλοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αυτό προμήνυε μια δύσκολη επόμενη χρονιά. Ο θρυλικός οικονομικός σχολιαστής Λέοναρντ Σιλκ σημείωνε ότι η χρηματιστηριακή αγορά είχε “πέσει σαν να προέβλεπε μεγάλη υφεσιακή κίνηση ή ακόμη και κανονικότατη ύφεση”. Ενδεικτικότατα, οι μισθοδοσίες πλην αγροτοκτηνοτροφικού κλάδου είχαν υποχωρήσει κατά 260.000.
Η άμετρη αισιοδοξία
Στη συνέχεια, ωστόσο, οι απαισιόδοξοι βρήκαν “τοίχο”. Οι εργοστασιακές παραγγελίες τον Ιανουάριο του 1974 αυξήθηκαν κατά 5,4% σε σχέση με τον Δεκέμβριο. Έρευνες στη μεταποίηση αποκάλυπταν προγραμματισμένη αύξηση των κεφαλαιουχικών δαπανών κατά 13% για το επόμενο έτος. Όταν ο πρόεδρος Νίξον έδωσε την ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης στο Κογκρέσο, δήλωσε με βεβαιότητα ότι “δεν θα υπάρξει ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής”.
Φαινόταν σαν να είχε δίκιο. Λίγο αργότερα, οι μισθοδοσίες πλην αγροτοκτηνοτροφικού κλάδου για τον Φεβρουάριο αυξήθηκαν κατά 175.000. Κι εκείνες οι απώλειες θέσεων εργασίας από τον προηγούμενο μήνα; Μόνο 105.000 εργαζόμενοι έμειναν χωρίς δουλειά, όχι 260.000. Οι μεταγενέστερες αναθεωρήσεις ώθησαν τελικά αυτόν τον αριθμό σε θετικό έδαφος.
Πρόσθετα δεδομένα πρόσφεραν ακόμη περισσότερες ελπίδες. Μετά από ένα σύντομο “λόξυγκα” στη δημιουργία θέσεων εργασίας κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η οικονομία συνέχισε να προσθέτει νέες θέσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές οι οποίες δεν επηρεάζονται από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Τον Μάρτιο του 1974, ο Άλαν Γκρίνσπαν, τότε επικεφαλής εταιρείας οικονομικών συμβούλων, έδωσε μια ομιλία στην οποία δήλωνε ότι “το τέλος της ύφεσης, αν αυτή υπήρξε ποτέ, είναι κοντά”.
Οι απλοί άνθρωποι δεν πείστηκαν. Η έρευνα μεταξύ των καταναλωτών του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν τον Μάρτιο κατέγραψε τις πλέον απαισιόδοξες αναγνώσεις της 25ετίας. Οι οικονομολόγοι της έρευνας σημείωναν ότι “πολλοί” από τους ερωτηθέντες “πίστευαν ότι η ύφεση ήταν ήδη εδώ”. Κάτι που ήταν απολύτως ακριβές, δεδομένου ότι πράγματι η ύφεση ήταν ήδη γεγονός για τέσσερις μήνες.
Πολύ σημαντικοί άνθρωποι δεν είχαν καταλάβει τίποτε απ’ όλα αυτά. Ο Χέρμπερτ Στάιν, ο οποίος προήδρευε στο Συμβούλιο Οικονομικών Συμβούλων του προέδρου των ΗΠΑ, γιόρταζε την “υποκείμενη δύναμη” της οικονομίας τον Μάρτιο. Τον Απρίλιο, ο εξέχων οικονομολόγος Πολ ΜακΚράκεν έδωσε μια ομιλία σε συνέδριο, όπου περιέγραψε μια ύφεση ως “απίθανη”. Τον επόμενο μήνα, ο πρόεδρος της Federal Reserve, Άρθουρ Μπερνς, πρόσθεσε: “Δεν μου αρέσουν οι υφέσεις και δεν πιστεύω ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο”.
Η σκληρή πραγματικότητα
Ωστόσο, σε αυτό το χρονικό σημείο, ορισμένοι αναλυτές δεν μπορούσαν παρά να αναρωτιούνται αν οι απλοί Αμερικανοί ήξεραν κάτι που οι ίδιοι δεν είχαν καταλάβει. Τον Ιούλιο πια – όγδοο μήνα της ύφεσης – οι οικονομολόγοι της Citibank είκαζαν ότι η χώρα θα μπορούσε κάλλιστα να βρισκόταν εν μέσω μιας “διάχυτης ύφεσης”. Ωστόσο αυτή ήταν μια υπερβολικά ακραία άποψη για πολλούς, με αρκετούς οικονομολόγους να προτιμούν τον χαρακτηρισμό περί μιας “επιβράδυνσης” ή ενός νέου οξύμωρου: μιας “υφεσιακής ανάπτυξης”.
Καθώς οι οικονομολόγοι και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούσαν να βγάλουν νόημα από τα τότε αντιφατικά δεδομένα, οι χρησμοί στο Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών θόλωναν περαιτέρω τα πράγματα. Το μέλος του, Σόλομον Φάμπρικαντ, κατέφυγε στον Έργουιν Σρέντινγκερ και τη μισοπεθαμένη-μισοζωντανή γάτα του, δηλώνοντας ότι αν η ύφεση ήταν “πραγματική” θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει τον προηγούμενο Νοέμβριο – ωστόσο ταυτόχρονα υποστήριζε ότι “δεν επρόκειτο ακόμη για πραγματική ύφεση”.
Το παράδοξο της αύξησης των θέσεων εργασίας εν μέσω φθίνουσας παραγωγής και διάχυτου πληθωρισμού επιλύθηκε από μόνο του στα τέλη του καλοκαιριού του 1974, όταν οι κυβερνητικοί οικονομολόγοι δημοσίευσαν αναθεωρήσεις σε προηγούμενα δεδομένα που επέτρεψαν μια πολύ πιο ευκρινή εικόνα του τι συνέβαινε. Δεδομένα που προηγουμένως ήταν αιτία ελπίδας – χαμηλά αποθέματα, για παράδειγμα – αποκαλύφθηκαν ως στατιστικοί αντικατοπτρισμοί.
Ακόμη όμως και μέσα στον Ιούλιο, το γεγονός ότι το ποσοστό της ανεργίας παρέμενε πεισματικά χαμηλά έδινε πυρομαχικά στους αισιόδοξους. Όταν νέα στοιχεία τα οποία δημοσιεύθηκαν εκείνο τον μήνα έδειξαν ότι το ποσοστό ανεργίας θα παρέμενε αμετάβλητο, η Washington Post ανέφερε ότι αυτό έδινε ελπίδα ότι η οικονομία “επεκτείνεται ξανά αντί να διολισθαίνει σε ύφεση”.
Είχε “γλιστρήσει” υφεσιακά ήδη από πολύ καιρό, όπως συμπέραναν οι περισσότεροι πια το φθινόπωρο. Και θα παρέμενε σε ύφεση για άλλους έξι μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων έκαναν την εμφάνισή τους τα πιο γνωστά συμπτώματα μιας συρρίκνωσης, κυρίως η απώλεια θέσεων εργασίας.
Η ύφεση θα τελείωνε μονάχα τον Μάρτιο του 1975. Το τέλος, της, ωστόσο, όπως και η αρχή, δεν έγιναν πλήρως κατανοητά τότε. Έναν μήνα αφότου η ύφεση θα γινόταν τελικά κατανοητό ότι είχε τελειώσει, ο Άλαν Γκρίνσπαν, ο οποίος είχε γίνει στο μεταξύ οικονομικός σύμβουλος του προέδρου Τζέραλντ Φορντ, παρέμενε απαισιόδοξος. “Ο Γκρίνσπαν βλέπει την ύφεση να συνεχίζεται”, δήλωναν οι New York Times.
Δεν ήταν διόλου ο μόνος: άλλοι οικονομολόγοι και αναλυτές προσδιόριζαν χρονικά το τέλος της ύφεσης το φθινόπωρο του 1975, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι η ύφεση θα μπορούσε κάλλιστα να συνεχιστεί το 1976, παρόλο που μεταγενέστερη μελέτη θα αποκάλυπτε ότι η οικονομία ήδη ανέκαμπτε.
Δράκοι
Η οικονομία του 2022 είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη που υπήρχε στο λυκόφως της κυβέρνησης Νίξον. Ωστόσο η αναβίωση της σύγχυσης εκείνης της περασμένης εποχής είναι διδακτική. Οποιαδήποτε ύφεση ή ανάκαμψη συνοδεύεται συχνά από συγκεχυμένα, ακόμη και αντιφατικά δεδομένα. Βάλτε στο μείγμα τον απρόβλεπτο πληθωρισμό, το αρνητικό αίσθημα στον γενικό πληθυσμό και την απροσδόκητα ισχυρή αύξηση των θέσεων εργασίας στο μείγμα και τα πράγματα γίνονται εξαιρετικά ακατάστατα και απρόβλεπτα.
Όλες αυτές οι συνθήκες υπάρχουν και τώρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι οδεύουμε προς ύφεση – ή ακόμα ότι βρισκόμαστε σε μια ύφεση αυτή τη στιγμή. Σημαίνει όμως ότι όποιος μιλάει με βεβαιότητα για το πού πηγαίνει η οικονομία σε μια τέτοια στιγμή, θα πρέπει να βαδίζει στα νύχια και με προσοχή, γιατί παραμονεύουν “δράκοι”.