Της Chloe Sorvino
Επί έξι μήνες, πλοία γεμάτα σιτηρά παραμένουν καθηλωμένα στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, θύματα κι αυτά της απρόκλητης επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πλέον, ορισμένα εξ αυτών έχουν ξεκινήσει το ταξίδι τους, εν μέσω των κινδύνων που ενέχει η εμπόλεμη ζώνη, με φορτίο, όμως, που σε ορισμένες περιπτώσεις θεωρείται αμφίβολης ποιότητας.
“Αρκεί να εκτοξευθεί προς τα εκεί ένας πύραυλος και να χτυπήσει κάτι, τότε όλα θα σταματήσουν”, λέει ο John Rich, πρόεδρος του ουκρανικού κολοσσού αγροτικών προϊόντων MHP, που συνέχισε τη δραστηριότητά του στη χώρα σε αντίθεση με πολλούς ανταγωνιστές του που την εγκατέλειψαν μετά την έναρξη του πολέμου. “Υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ όσον αφορά τα λιμάνια. Αλλά αυτό το τούνελ θα μπορούσε να κλείσει εν ριπή οφθαλμού. Αρκεί μόνο μια κίνηση και τέλος. Είναι μεγάλος ο κίνδυνος”, εξηγεί.
Τα πρώτα πλοία έχουν φύγει ήδη από την Ουκρανία έχοντας βάλει πλώρη για προορισμούς στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, όπου εκατομμύρια άνθρωποι παλεύουν να αντιμετωπίσουν μια επιδεινούμενη επισιτιστική κρίση. Υπάρχουν πλέον περιοχές όπου ο λιμός επιδεινώνεται λόγω της ξηρασίας που έχει πλήξει πολλές χώρες. Στην Ανατολική Αφρική, για παράδειγμα, είναι πιθανό να πεθαίνει ένας άνθρωπος κάθε 48 δευτερόλεπτα από ακραία πείνα, σύμφωνα με σχετική έκθεση της Oxfam που δημοσιεύθηκε τον Μάιο.
Οι εξαγωγές αυτές λοιπόν είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της πείνας, αλλά τα σιτηρά ενδεχομένως να μην δώσουν τη λύση στον βαθμό που αναμένεται. Με το ξέσπασμα του πολέμου τον Φεβρουάριο, τα πληρώματα εγκατέλειψαν τα πλοία τους, πολλά εκ των οποίων δεν λειτουργούσαν επί έξι μήνες. Αυτό σημαίνει ότι πολλά από αυτά δεν έχουν αεριστεί όπως θα έπρεπε. Είναι πιθανό λοιπόν μεγάλο μέρος των σιτηρών να έχει μουχλιάσει ή να έχει αναπτύξει μυκοτοξίνες από την υγρασία της ανοιχτής θάλασσας.
Την ίδια στιγμή είναι αμφίβολο εάν τα πλοία θα καταφέρουν να φτάσουν στους προορισμούς τους. Το πρώτο πλοίο που έφυγε από το λιμάνι της Οδησσού, το υπό σημαία Σιέρα Λεόνε Razoni, βρίσκεται αγκυροβολημένο στη Μεσόγειο Θάλασσα κοντά στην Τουρκία, σύμφωνα με την κυβέρνηση του Λιβάνου. Ο Rich, η εταιρεία του οποίου υπό κανονικές συνθήκες επεξεργάζεται 3 εκατομμύρια τόνους ουκρανικών σιτηρών ετησίως, λέει ότι το πλοίο πιθανότατα καθυστέρησε λόγω υποβάθμισης της ποιότητας των σιτηρών και πιθανόν να χρειαστεί να μεταπωληθεί το φορτίο του. Συνήθως, τα πλοία εκφορτώνονται εντός δύο εβδομάδων. Ωστόσο, το συγκεκριμένο βρισκόταν στο λιμάνι της Οδησσού επί μήνες.
“Η ποιότητα των σιτηρών είναι αμφίβολη, από ό,τι ακούγεται”, λέει ο Rich.
Εν τω μεταξύ, ακόμη και η έξοδος των πλοίων από τα λιμάνια Ουκρανίας αποτελεί μια εξαιρετικά δύσκολη αποστολή. Πέραν των ναρκοθετήσεων, το νότιο τμήμα της Ουκρανίας αποτελεί σε μεγάλο βαθμό μια ενεργή εμπόλεμη ζώνη. Οι Ουκρανοί έχουν ξεκινήσει αντεπιθέσεις σε μια προσπάθεια να ανακτήσουν το λιμάνι της Μαριούπολης, μεταξύ άλλων περιοχών. Τα στρατεύματα ωστόσο υφίσταται σφοδρά πλήγματα από το πυροβολικό της Ρωσίας.
Αυτός είναι ο έτερος λόγος που η MHP, η οποία επίσης εκτρέφει κοτόπουλα και ηλιέλαιο, δεν βιάζεται να στείλει στην Οδησσό τόνους προϊόντων προς εξαγωγή.
“Ως επιχειρηματίας, τι μπορώ να κάνω; Να περιμένω”, λέει ο Rich. “Όσον αφορά την MHP, δεν θέλουμε να πρωτοστατήσουμε σε αυτό. Πιθανότατα θα περιμένουμε, αποθηκεύοντας τα σιτηρά μας, μέχρι να δούμε πώς εξελίσσεται η κατάσταση”, συμπληρώνει.
Όσονα φορά τα προϊόντα που φεύγουν από τις αποθήκες της MHP, συχνά κατευθύνονται προς την Ευρώπη με φορτηγά και τρένα, μέσω των δυτικών συνόρων της Ουκρανίας. Η ζήτηση από τις πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι ισχυρή, δεδομένου ότι η ξηρασία και μια σειρά άλλων προβλημάτων είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή καλλιεργειών.
Το μεγαλύτερο μέρος των ουκρανικών σιτηρών που λαμβάνει τώρα η Ευρώπη προοριζόταν για χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, όπως η Αίγυπτος, όπου οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αγοράσουν επαρκή σιτηρά. Η MHP έχει πολλά 15ετή, και πλέον, συμβόλαια με χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, τα οποία όμως, σύμφωνα με τον Rich, η εταιρεία δεν έχει καταφέρει να εκπληρώσει.
Οι εξαγωγές της Ουκρανίας και της Ρωσίας αντιπροσωπεύουν το 30% των παγκόσμιου εμπορίου σιτηρών και σχεδόν το 70% του ηλιελαίου. Σε 36 χώρες, δε, προμηθεύουν περισσότερο από το ήμισυ των αναγκών τους σε σιτηρά. Επίσης, πριν την έναρξη του πολέμου, το 98% των εξαγωγών ουκρανικών σιτηρών μεταφερόταν μέσω της Μαύρης Θάλασσας, την οποία όμως ο ρωσικός στόλος έχει αποκλείσει από τον Φεβρουάριο.
Η επαναλειτουργία των λιμανιών της χώρας, έστω και προσωρινά -δεδομένου ότι η συμφωνία που επετεύχθη με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών έχει διάρκεια 120 ημερών-, έχει μεγάλη συμβολική σημασία για την παγκόσμια επισιτιστική κρίση, σημειώνει η Abiola Afolayan, πρώην αξιωματούχος του ΟΗΕ που διατελεί πλέον ανώτερη σύμβουλος διεθνούς πολιτικής για την καταπολέμηση της πείνας στον οργανισμό Bread for the World.
Πρόκειται για μια εύθραυστη κατάσταση, λέει η Afolayan. “Υπάρχει ανησυχία σχετικά με την ασφαλή έξοδο των σιτηρών”, προσθέτει και εξηγεί: “Το μεγάλο πρόβλημα αφορά τις επιθέσεις σε πλοία και την έξοδο από το λιμάνι της Οδησσού. Αλλά αυτό αποτελεί μία μόνο από τις κρίσιμες παραμέτρους για την επίλυση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να είναι ο μόνος διάδρομος”.
Παγκοσμίως, ο ΟΗΕ λέει ότι τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των ανθρώπων που “οδεύουν στην πείνα” ανά τον κόσμο έχει αυξηθεί στα 323 εκατομμύρια από μόλις 80 εκατομμύρια προηγουμένως, με 49 εκατομμύρια ανθρώπους σε 43 χώρες να αντιμετωπίζουν μάλιστα τον κίνδυνο λιμού.
Η MHP διανύει τις δύο τελευταίες εβδομάδες συγκομιδής της και αναμένει ότι θα συλλέξει περίπου μισό εκατομμύριο τόνους σιτηρών συνολικά. Η νέα σοδειά σιτηρών σε όλη την Ουκρανία υπολογίζεται πλέον σε περίπου 21 εκατομμύρια τόνους, μεγάλο μέρος της οποίας θα είναι σύντομα έτοιμο προς εξαγωγή. Ωστόσο, και πάλι, η φετινή σοδειά είναι περίπου 50% μικρότερη της περσινής.
Λέγεται επίσης ότι εξακολουθούν να υπάρχουν περίπου 25 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών που παραμένουν κολλημένοι στις αποθήκες της Ουκρανίας, από την περσινή συγκομιδή, οι οποίοι πρέπει να πωληθούν και να εξαχθούν σύντομα, καθώς σε διαφορετική περίπτωση θα πάνε επίσης χαμένοι. Οι αποθηκευτικοί χώροι άλλωστε πρέπει να αδειάσουν εν όψει της χειμερινής συγκομιδής.
Μια ακόμη επιπλοκή που αντιμετωπίζουν η MHP και οι ανταγωνιστές της στην προσπάθειά τους να εξάγουν τα σιτηρά τους από την Ουκρανία σχετίζεται με τις τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης των εμπορευμάτων, οι οποίες έχουν επιστρέψει στα προ του πολέμου επίπεδα των 9 δολαρίων/μπούσελ, από τα 14 δολάρια/μπούσελ όπου είχαν εκτοξευθεί τον Μάιο. Αυτό σημαίνει ότι οι εταιρείες, όπως η MHP, “αποζημιώνονται” για τον πρόσθετο κίνδυνο που αντιμετωπίζουν.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η MHP να είναι λιγότερο πρόθυμη ως προς την ανάληψη κινδύνου, σύμφωνα με τον Rich. Την ίδια στιγμή εγείρεται το ερώτημα εάν η Ρωσία θα μπορούσε να συνεχίσει να βάζει στο στόχαστρό της τα πλοία που αναχωρούν από τα λιμάνια της Ουκρανίας σε μια “διεστραμμένη” προσπάθεια να περιορίσει την παγκόσμια προσφορά σιτηρών ούτως ώστε να αυξήσει την τιμή για το ρωσικό σιτάρι που εξάγεται. Μια τέτοια παγίδα είναι πιθανή, λέει ο Rich. Προσθέτει δε ότι αυτός είναι ένας ακόμη λόγος για τον οποίο σχεδιάζει μεν, αλλά διστακτικά την επιστροφή της MHP στο λιμάνι της Οδησσού. “Θα μπορούσαν να αυξήσουν δραστικά τις τιμές”, λέει. “Γι’ αυτό είμαι πολύ, πολύ επιφυλακτικός”.
Οι επόμενες δύο εβδομάδες, πάντως, κατά τη διάρκεια των οποίων οι αγρότες ολοκληρώνουν τη θερινή συγκομιδή σιταριού και περισσότερα πλοία αναμένεται να επιχειρήσουν το επικίνδυνο ταξίδι της αναχώρησης από τα ουκρανικά λιμάνια, θα είναι κρίσιμες για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που βασίζονται στις εξαγωγές τροφίμων της Ουκρανίας.
“Όσο τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας θα γίνονται ολοένα και πιο ασφαλή για όλους μας, φυσικά και θα αυξήσουμε τις εξαγωγές μας, όσο μπορούμε”, λέει ο Rich. “Έχουμε πελάτες στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική τα τελευταία 15 και πλέον χρόνια. Θέλουμε να τηρήσουμε τα αρχικές μας συμφωνίες. Αλλά δεν ξέρω αν θα είμαστε σε θέση να το πράξουμε, δεδομένων των προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες”.