
Όλοι οι δείκτες αναβοσβήνουν κόκκινο για την Ευρώπη. Οι προειδοποιήσεις για χειμερινή ύφεση γίνονται όλο και πιο δυνατές, το ενιαίο νόμισμα ολισθαίνει και η αγορά ενέργειας βρίσκεται ήδη σε κατάσταση κρίσης. Αλλά οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξακολουθούν να τρέχουν τρία βήματα πίσω – σε μεγάλο βαθμό επειδή ξοδεύουν πολύ χρόνο για να μαντέψουν τις επόμενες κινήσεις της Ρωσίας. Αντίθετα, θα πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό για το οποίο πιέζει η Μόσχα: κοινωνική αναταραχή.
Την περασμένη εβδομάδα, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, κάποτε φιλελεύθερη ελπίδα για τη Ρωσία που έχει μετατραπεί σε μια από τις πιο επιθετικές φωνές κατά της Ουκρανίας, έγραψε μια μακροσκελή ανάρτηση στο κανάλι του στο Telegram στην οποία προέτρεψε τους Ευρωπαίους πολίτες να διαμαρτυρηθούν για τις «ανόητες» ενέργειες των κυβερνήσεών τους (κυρώσεις) και τιμωρήστε τους για αυτό (δηλαδή, καταψηφίστε τους). Πρότεινε ότι οι Ευρωπαίοι θέλουν στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία, αλλά παραπλανούνται από την ανόητη πολιτική, ενώ η Ρωσία θέλει συνεργασία με τους λαούς της Ευρώπης. «Μην μένεις σιωπηλός… Η Ρωσία μπορεί να το ακούσει», έγραψε. Ο Μεντβέντεφ ολοκλήρωσε λέγοντας ότι η Ευρώπη εισέρχεται σε έναν χειμώνα ενεργειακής λειψυδρίας που προκαλείται ακριβώς από την έλλειψη ρωσικών προμηθειών.
Η ανάρτηση έγινε viral στην Ιταλία, καταλήγοντας μάλιστα στα πρωτοσέλιδα της La Repubblica και της Corriere della Sera, των δύο εμβληματικών εθνικών εφημερίδων. Και τα δύο δημοσιεύματα κατηγόρησαν τον Μεντβέντεφ για παρέμβαση στην προεκλογική εκστρατεία που βρίσκεται σε εξέλιξη ενόψει της ψηφοφορίας του επόμενου μήνα. Η ιταλική αριστερά προχώρησε παραπέρα, υποδηλώνοντας ότι η Ρωσία θέλει να προκαλέσει κοινωνική ένταση. Η δεξιά, η οποία αυτή τη στιγμή προηγείται στις δημοσκοπήσεις και συχνά κατηγορείται ότι είναι ήπια με το Κρεμλίνο, είπε ότι τις εκλογές θα αποφασίσουν οι Ιταλοί και όχι οι Ρώσοι. Ωστόσο, ο Ματέο Σαλβίνι, ο επικεφαλής του ακροδεξιού κόμματος Λέγκα, έχει συνδέσει τις κυρώσεις με την κρίση κόστους ζωής, προτείνοντας μια διπλωματική λύση για την προστασία των ιταλικών νοικοκυριών και την απομάκρυνση από τη στάση του Μάριο Ντράγκι κατά της Ρωσίας.
Μέχρι στιγμής δεν είναι μυστικό ότι η Ρωσία θέλει να επιβάλει κυρώσεις με όπλο, την ενέργεια. Το Κρεμλίνο πιστεύει ότι οι Ευρωπαίοι τελικά θα ρίξουν λευκή πετσέτα, και εφαρμόζει μια στρατηγική με δύο άξονες για να το πετύχει. Από τη μια πλευρά, διατηρεί την αβεβαιότητα σχετικά με τις προμήθειες φυσικού αερίου. Η Ρωσία δεν χρειάζεται να μειώσει εντελώς τις ροές για να προκαλέσει ζημιά – η σκέψη και μόνο ενός χειμώνα χωρίς ρωσικό αέριο είναι αρκετή για να προκαλέσει τον όλεθρο. Πολλοί δείκτες δείχνουν ότι ο Πούτιν κερδίζει στις ενεργειακές αγορές. Εν τω μεταξύ, η άλλη πλευρά είναι απασχολημένη με την πρόκληση κοινωνικής αναταραχής. Αυτή ήταν η ατάκα του Μεντβέντεφ. Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν μίλησε επίσης για την «οικονομική αυτοκτονία» της Δύσης και τα ρωσικά ρομπότ έχουν ενισχύσει το μήνυμα μέσω παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η Ευρώπη δεν δίνει αρκετή προσοχή στα μηνύματα της Ρωσίας εν καιρώ πολέμου. Λογαριασμοί συνδεδεμένοι με τη Ρωσία πλημμυρίζουν τον Ιστό με την αφήγηση του Κρεμλίνου για τα πάντα, από την επαναλειτουργία του αγωγού Nord Stream 2 έως τις κυρώσεις. Από την έναρξη του πολέμου, Ρώσοι διπλωμάτες και κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν αναρτήσει στο Twitter πολύ περισσότερα για την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο παρά για την πεποίθησή τους ότι η Ουκρανία συμπάσχει με τους Ναζί (το αρχικό πρόσχημα της Ρωσίας για εισβολή), σύμφωνα με έρευνα της Συμμαχίας για τη Διασφάλιση της Δημοκρατίας στο German Marshall Fund που παρακολουθεί τη ρωσική παραπληροφόρηση.
Ο στόχος, υποστηρίζει ο Joseph Bodnar, ο οποίος διεξήγαγε την έρευνα, είναι να υπονομεύσει τις ευρωπαϊκές κυρώσεις και να αμβλύνει την υποστήριξη του κοινού προς την Ουκρανία, παρουσιάζοντάς την ως επιβάρυνση του βιοτικού επιπέδου. Η αναπαραγωγή των διαδηλώσεων των κίτρινων γιλέκων της Γαλλίας αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη θα ήταν «το σενάριο του ονείρου για το Κρεμλίνο», είπε.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε μέτρα τον Φεβρουάριο για να αποσιωπήσει τη ρωσική παραπληροφόρηση κλείνοντας μέσα ενημέρωσης όπως το RT —το πρώην Russia Today— και το Sputnik. Αλλά οι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί κάθε προσπάθεια προπαγάνδας στον Ιστό.
Η κοινωνική αναταραχή είναι μια πραγματική πιθανότητα αυτόν τον χειμώνα — για την οποία θα πρέπει να προετοιμαστούν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: Η Γερμανία εκτιμά ότι οι μέσοι λογαριασμοί των νοικοκυριών θα μπορούσαν να αυξηθούν από 500 έως 1.000 ευρώ αυτό το χειμώνα — και αυτό θα μπορούσε να είναι συντηρητικό. Η Γερμανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Δικτύων έχει ήδη προειδοποιήσει τους καταναλωτές να αφήσουν στην άκρη χρήματα για να αντιμετωπίσουν επιπλέον χρεώσεις. Για οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα, αυτό θα ανάγκαζε μια αδύνατη επιλογή μεταξύ της αγοράς τροφίμων ή καυσίμων. Ο γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς υποβάθμισε τους κινδύνους, υπονοώντας ότι η Γερμανία έχει μεγάλες τσέπες για να μετριάσει οποιοδήποτε πλήγμα.
Όμως, ενώ αυτό μπορεί να ισχύει για τη μεγαλύτερη οικονομία της ζώνης του ευρώ, η δημοσιονομική εικόνα ποικίλλει σημαντικά στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Για παράδειγμα, οι Γάλλοι επέλεξαν να περιορίσουν τις τιμές και να διοχετεύσουν τις ζημίες μέσω της Électricité de France SA, της εταιρείας κοινής ωφελείας που βρίσκεται στο δρόμο της προς την πλήρη εθνικοποίηση. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει προειδοποιήσει ενάντια σε τέτοια μέτρα ευρείας βάσης, ζητώντας αντ’ αυτού για στοχευμένη ανακούφιση για τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα. Αλλά υπάρχει ένας σημαντικός πολιτικός συλλογισμός εδώ: ο Μακρόν θέλει να αποφύγει την αναταραχή από το 2018 που προκλήθηκε από τον φόρο ντίζελ και θέλει να εξουδετερώσει τη Μαρίν Λεπέν ως υποψήφια της εργατικής τάξης. Υπό αυτή την έννοια, αγοράζει την κοινωνική ειρήνη.
Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η Τσεχία, η Σλοβακία και η Ουγγαρία αντιμετωπίζουν ύφεση εάν η Ρωσία διακόψει τις προμήθειες φυσικού αερίου. Χώρες όπως η Βουλγαρία, μια από τις πρώτες που έκλεισε η Gazprom τον Απρίλιο, αφού αρνήθηκε να πληρώσει σε ρούβλια, λέει ότι θα πρέπει να ξαναρχίσει συνομιλίες με τη Ρωσία. Η ανησυχία είναι ότι το ρωσικό αέριο θα έχει πολιτική επιρροή — και αυτό θα αναιρούσε μεγάλο μέρος του έργου που έχει κάνει η ΕΕ από την έναρξη του πολέμου.
Όπως έχουν δείξει προηγούμενες κρίσεις, μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων είναι μια ένωση που δεν λειτουργεί. Η ΕΕ είναι στα καλύτερά της όταν ενεργεί από κοινού και συντονίζει τη δράση. Ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εστιάζει στην καταπολέμηση του πληθωρισμού, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να σκέφτονται τους πολιτικούς σταθεροποιητές. Το μπλοκ χρειάζεται μια συζήτηση σχετικά με τον βραχυπρόθεσμο επιμερισμό των βαρών για να μειωθεί ο πόνος στους οικιακούς λογαριασμούς και η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για να αποκτήσει ενεργειακή ανεξαρτησία. Η Τσεχική Δημοκρατία, η οποία ασκεί την εκ περιτροπής Προεδρία της ΕΕ για το υπόλοιπο του έτους, έχει ήδη δηλώσει ότι θα θέσει αυτό το θέμα στο τραπέζι. Όλοι οι άλλοι δεν πρέπει να χάνουν άλλο χρόνο. Ο χειμώνας κοντεύει να χτυπήσει σαν κρύο ντους.
Εάν η Ευρώπη δεν καταφέρει να προσφέρει μια ολοκληρωμένη λύση για τους πολίτες της που αντιμετωπίζουν οικονομική πίεση, ο αντίκτυπος στον κοινωνικό ιστό της ηπείρου θα είναι τεράστιος. Και θα τροφοδοτηθεί απευθείας στα χέρια των Ρώσων προπαγανδιστών. Την περασμένη εβδομάδα, ο Εμανουέλ Μακρόν, αποτίοντας φόρο τιμής στην απελευθέρωση των Bormes-les-Mimosas από τη ναζιστική κατοχή, είπε ότι η ελευθερία έχει ένα τίμημα — και είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί. Αλλά πρέπει να είναι και δίκαιο.