Η αντίδραση της Ευρώπης στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία κυριάρχησε στην ετήσια ομιλία της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την Τετάρτη (14 Σεπτεμβρίου), αλλά η ίδια προσέδωσε ελάχιστη ουσία όσον αφορά πολλούς σημαντικούς φακέλους και πιεστικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η ένωση.
«Η αλληλεγγύη της Ευρώπης προς την Ουκρανία θα παραμείνει ακλόνητη», δήλωσε η επικεφαλής της Επιτροπής, υποσχόμενη περισσότερα κονδύλια για την ανοικοδόμηση της χώρας και τη διατήρηση των κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας σε ισχύ.
Ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες ανακοινώσεις ήταν η είδηση ότι θα μεταβεί στο Κίεβο αμέσως μετά την ομιλία της, την τρίτη επίσκεψή της από την έναρξη της εισβολής, για να συζητήσει την πρόσβαση της Ουκρανίας στην ενιαία αγορά της ΕΕ.
Ενώ ορισμένοι στην Ευρώπη, επισημαίνοντας την τεράστια άνοδο των τιμών της ενέργειας, υποστήριζαν ότι οι κυρώσεις της ένωσης κατά της Ρωσίας πλήττουν περισσότερο τη Δύση, η φον ντερ Λάιεν υποστήριξε ότι οι κυρώσεις πλήττουν στην πραγματικότητα τη Ρωσία.
Η Ευρώπη έχει διαφοροποιηθεί από τη ρωσική ενέργεια, πρόσθεσε, αλλά η Μόσχα εξακολουθεί να «χειραγωγεί ενεργά» την αγορά και οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν δεκαπλασιαστεί σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την πανδημία.
Ωστόσο, σε μια ομιλία που προοριζόταν να χρησιμεύσει ως πυξίδα πολιτικής για να κατευθύνει την ένωση κατά τους επόμενους 12 μήνες, η φον ντερ Λάιεν υστερούσε προς έκπληξη όλων κατά πολύ από σημαντικές πολιτικές ανακοινώσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπαναχώρησε από προηγούμενα σχέδια για την επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή του ρωσικού φυσικού αερίου, προτείνοντας αντ’ αυτού τη σύσταση μιας νέας ομάδας εργασίας με εκπροσώπους των κρατών μελών της ΕΕ, η οποία θα προσπαθήσει να διαπραγματευτεί συμφωνίες με βασικούς προμηθευτές, όπως η Νορβηγία.
Πριν από την Τετάρτη, αρκετοί αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωσαν στη EURACTIV ότι ήταν δυσαρεστημένοι με το χαμηλό επίπεδο διαβουλεύσεων που είχε το υπουργικό συμβούλιο της φον ντερ Λάεν με διάφορες πολιτικές υπηρεσίες του εκτελεστικού της οργάνου.
Η EURACTIV έριξε μια πιο προσεκτική ματιά και απαρίθμησε μερικά από τα θέματα που απουσίαζαν εμφανώς.
Η άμυνα απουσιάζει
Η άμυνα, που συνήθως ένα ισχυρό σημείο συζήτησης της πρώην υπουργού Άμυνας της Γερμανίας, απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό από την ομιλία της.
Αυτό προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, καθώς η πρόοδος στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτυχία, σε σύγκριση με τα χρόνια επίπονης δοκιμής και λανθασμένων προσπαθειών να δοθεί στην ένωση μια σωστή εξωτερική και αμυντική οπτική γωνία.
Αντλώντας γρήγορα διδάγματα από τη συνεχιζόμενη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν τον Μάρτιο να «ενισχύσουν αποφασιστικά τις επενδύσεις» στις αμυντικές ικανότητες και να «αυξήσουν σημαντικά» τις αμυντικές δαπάνες σε όλη την ένωση.
Η ΕΕ έσπασε επίσης ένα μακροχρόνιο ταμπού, συμφωνώντας να χρησιμοποιήσει τους πόρους της για την παροχή όπλων σε μια τρίτη χώρα μέσω του λεγόμενου «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη»(EPF).
Η επισιτιστική ασφάλεια στις υποσημειώσεις
Ενώ η επισιτιστική ασφάλεια και η γεωργία δεν περιλαμβάνονταν στην κύρια ομιλία της φον ντερ Λάιεν, αναφέρθηκε τελικά στον τομέα αυτό σε απάντησή της στις παρεμβάσεις των ηγετών των ομάδων – αλλά δεν είπε κάτι καινούργιο.
Επαναλαμβάνοντας ότι οι κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας δεν ήταν η αιτία των διαταραχών στον τομέα των τροφίμων, χαρακτήρισε σταθερά τη Ρωσία ως την αιτία της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.
«Ο Πούτιν δημιούργησε την επισιτιστική κρίση – η Ευρώπη και ο ΟΗΕ εργάζονται για να δώσουν ένα τέλος σε αυτό».
Η Φον ντερ Λάιεν έδωσε επίσης έμφαση στα λιπάσματα, επιβεβαιώνοντας ότι η προτεινόμενη συνεισφορά αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παρουσιάστηκε στις 9 Σεπτεμβρίου σε ένα μη επίσημο έγγραφο που απαριθμεί πιθανά μέτρα έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στην αγορά ενέργειας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη της παραγωγής λιπασμάτων.
Ωστόσο, η Πρόεδρος της Επιτροπής υπογράμμισε ότι η κύρια εστίαση πρέπει να είναι η μείωση της χρήσης αυτών των εισροών.
«Όσο περισσότερο εξοικονομούμε, τόσο λιγότερα πληρώνουμε και όσο λιγότερα λιπάσματα με βάση τα ορυκτά καύσιμα χρησιμοποιούμε, τόσο λιγότερο εξαρτώμεθα από τις εισροές ορυκτών καυσίμων», εξήγησε, τονίζοντας την ανάγκη να κινηθούμε «πιο γρήγορα από ποτέ μαζί» για τη δημιουργία μιας βιώσιμης και ανθεκτικής γεωργίας.
Η φετινή χρονιά σημαδεύτηκε από ανησυχίες τόσο για την προσφορά τροφίμων όσο και για τις τιμές, αφήνοντας τον τομέα να λυγίζει κάτω από την πίεση της ραγδαίας αύξησης των τιμών των λιπασμάτων, της ηλεκτρικής ενέργειας και των συσκευασιών, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζει μία από τις χειρότερες ξηρασίες των τελευταίων ετών. Εν τω μεταξύ, οι καταναλωτές εξακολουθούν επίσης να πιέζονται από την αύξηση των τιμών των τροφίμων.
Το περιβάλλον «απουσιάζει»
Η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για το κλίμα και το περιβάλλον, η οποία βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τις χώρες της ΕΕ, επισκιάστηκε από την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης.
Ενώ οι καθαρές μηδενικές εκπομπές έλαβαν μια φευγαλέα αναφορά, η φον ντερ Λάιεν παρέλειψε να αναφέρει ότι η ΕΕ στοχεύει να τις επιτύχει μέχρι το 2050 και δεν ανέφερε τον στόχο της Ευρώπης για μείωση των εκπομπών το 2030.
Ενώ οι μακροπρόθεσμες λύσεις, όπως η πιο βιώσιμη διαχείριση της γης και η προστασία της βιοποικιλότητας, έλαβαν μια σύντομη αναφορά, η ομιλία επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση των επειγουσών κρίσεων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, όπως η ενεργειακή κρίση και τα δραστικά μέτρα αντιμετώπισης των ακραίων καιρικών φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων των νέων πυροσβεστικών αεροσκαφών.
Όσον αφορά το μέλλον της ενέργειας, υπήρξαν αναφορές στην αύξηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην εξασφάλιση του εφοδιασμού με πρώτες ύλες για την τεχνολογία αυτή, αλλά η φον ντερ Λάιεν δεν υπεισήλθε σε λεπτομέρειες σχετικά με την επίλυση πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η βιομηχανία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Για παράδειγμα, κάλεσε τις χώρες της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να «επιταχύνουν» τις εργασίες τους για να περάσουν μέτρα για τη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, τα οποία περιλαμβάνουν την επιτάχυνση των αδειών για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Δεν αναφέρθηκε όμως σε ευρύτερα ζητήματα του τομέα που χρήζουν αντιμετώπισης, όπως η αλυσίδα εφοδιασμού που κλονίζεται τώρα.
Μόνο φευγαλέα νεύματα για την ψηφιακή τεχνολογία, τις μεταφορές
Η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρθηκε στην ανάγκη να θωρακιστούν οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες από τις ξένες παρεμβάσεις, από την αδιαφανή χρηματοδότηση των ερευνητών μέχρι τη διάδοση της διαδικτυακής παραπληροφόρησης.
Παρόλα αυτά, τα ψηφιακά ζητήματα απουσίαζαν σε μεγάλο βαθμό από την ετήσια ομιλία της, συμπεριλαμβανομένης της κυβερνοασφάλειας, η οποία αποτελεί αυξανόμενη ανησυχία ενόψει των γεωπολιτικών εντάσεων με τη Ρωσία.
Η ομιλία της φον ντερ Λάιεν έκανε μια φευγαλέα αναφορά στην πολιτική μεταφορών της ΕΕ, αλλά δεν ανέπτυξε λεπτομερώς τα εμβληματικά μέτρα και σχέδια της ΕΕ για τις μεταφορές.
Θα περίμενε κανείς μια πιο άμεση διερεύνηση της ώθησης της Επιτροπής για τη μετάβαση στα ηλεκτρικά οχήματα ή των κινήσεων των Βρυξελλών για την απαλλαγή του τομέα των αερομεταφορών της ένωσης από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Όμως, σε μια ομιλία στην οποία κυριάρχησε η Ουκρανία, ήταν ίσως αναπόφευκτο οι φάκελοι «Fit for 55» – κάποτε το κύριο σημείο συζήτησης της φούσκας των Βρυξελλών – να περάσουν σε δεύτερη μοίρα.
Αντίθετα, συζητήθηκε με λεπτομέρεια η προσπάθεια της Ευρώπης να αποσπάσει, τουλάχιστον εν μέρει, τον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς πρώτων υλών από την Κίνα – ένα θέμα που αφορά τον τομέα των μεταφορών της Ευρώπης, αλλά και τη θέση της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή.