Του David Hambling
Μετά από μια ανεξήγητη –έως τώρα– καθυστέρηση, ο Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσε την Τετάρτη τη “μερική επιστράτευση” των Ρώσων εφέδρων: μια κίνηση που αποσκοπεί στο να αναπληρώσει ο ρωσικός στρατός τις βαριές απώλειες που έχει υποστεί σε περισσότερες από 200 ημέρες πολεμικών επιχειρήσεων. Ακόμα πιο σοβαρό, όμως, είναι ότι επανέλαβε τις απειλές του για χρήση όπλων μαζικής καταστροφής.
Ο Πούτιν ισχυρίστηκε ότι εκπρόσωποι του ΝΑΤΟ συζήτησαν τη χρήση πυρηνικών όπλων εναντίον της Ρωσίας –ισχυρισμός χωρίς σαφή βάση– και έπρεπε να τους απαντήσει.
“Σε εκείνους που επιτρέπουν στον εαυτό τους τέτοιες δηλώσεις σχετικά με τη Ρωσία, θέλω να σας υπενθυμίσω ότι η χώρα μας διαθέτει επίσης διάφορα μέσα καταστροφής, και για ξεχωριστά στοιχεία και πιο σύγχρονα από εκείνα των χωρών του ΝΑΤΟ”, δήλωσε ο Πούτιν, για να προσθέσει: “Και όταν απειλείται η εδαφική ακεραιότητα της χώρας μας, για την προστασία της Ρωσίας και του λαού μας, θα χρησιμοποιήσουμε σίγουρα όλα τα μέσα που διαθέτουμε. Δεν πρόκειται για μπλόφα”.
Ο Πούτιν επανήλθε στο θέμα και σε άλλο σημείο του διαγγέλματός του:
“Οι Ρώσοι πολίτες μπορούν να είναι βέβαιοι ότι η εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας, η ανεξαρτησία και η ελευθερία μας θα διασφαλιστούν –το τονίζω και πάλι– με όλα τα μέσα που διαθέτουμε”.
Η φράση “εδαφική ακεραιότητα” είναι σημαντική. Η ρωσική πυρηνική πολιτική επιτρέπει τη χρήση τέτοιων όπλων σε μια συμβατική σύγκρουση μόνο όταν “απειλείται η ίδια η ύπαρξη του κράτους”, σύμφωνα με το δόγμα που δημοσιοποιήθηκε το 2014. Τέτοια όπλα θα χρησιμοποιούνταν μόνο σε περίπτωση επίθεσης κατά της Ρωσίας, και αυτή την εβδομάδα η Ρωσία ανακοίνωσε τον σχεδιασμό της για τη διενέργεια δημοψηφισμάτων στα κατεχόμενα εδάφη της Ουκρανίας προκειμένου αυτά να ενσωματωθούν επίσημα στη ρωσική επικράτεια. Έτσι, η έμμεση απειλή είναι ότι οποιαδήποτε προσπάθεια των Ουκρανών να ανακτήσουν εδάφη θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με πυρηνικά αντίποινα.
Είναι όντως μια κλιμάκωση ρητορικής από πλευράς Πούτιν, αλλά όπως έχει γράψει στο παρελθόν ο Lawrence Freedman, ομότιμος καθηγητής Πολεμικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου, οι πυρηνικές απειλές βρίσκονταν εξαρχής στη ρητορική φαρέτρα του Ρώσου προέδρου. Με την έναρξη της ρωσικής επίθεσης, ο Πούτιν προειδοποίησε ότι όποιο έθνος προσπαθήσει να εμποδίσει την εισβολή θα βρεθεί αντιμέτωπο με “συνέπειες που δεν έχετε αντιμετωπίσει ποτέ στην Ιστορία σας”. Στη συνέχεια έδωσε διαταγή –δημοσίως– στον Ρώσο υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοιγκού και στον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού Βαλέρι Γκερασίμοφ “να τεθούν σε επιφυλακή οι ρωσικές πυρηνικές αποτρεπτικές δυνάμεις”.
Πρακτικά, η εντολή αυτή δεν σήμαινε κάτι – απλώς τόνιζε την αποφασιστικότητα του Πούτιν να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Από την οπτική του Ρώσου προέδρου, η προσέγγισή του απέδωσε: απέτρεψε τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ από το να παρέχουν άμεση υποστήριξη στην Ουκρανία· οι προμήθειες όπλων και άλλου πολεμικού εξοπλισμού προς το Κίεβο ήταν συγκρατημένες και συνοδεύονταν από πολιτικές ανησυχίες για “κλιμάκωση”. Ακόμη και τώρα οι ΗΠΑ αρνούνται να στείλουν μαχητικά αεροσκάφη και πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς στο πεδίο της μάχης, όπως έχει ζητήσει η ουκρανική κυβέρνηση.
Το εάν τελικά ο Πούτιν χρησιμοποιήσει ή όχι πυρηνικά όπλα είναι ένα περίπλοκο θέμα. Όπως σημειώνει ο Freedman, τα πυρηνικά όπλα λίγη χρησιμότητα θα είχαν στην παρούσα φάση των εχθροπραξιών. Τα πυρηνικά όπλα είναι πιο αποτελεσματικά στο να διασπάσουν μεγάλους σχηματισμούς τεθωρακισμένων, οι οποίοι όμως δεν υπάρχουν στην Ουκρανία. Άλλοι πιθανοί στόχοι θα ήταν κρίσιμες μη στρατιωτικές υποδομές· στην πράξη, όμως, οι συνέπειες τέτοιου είδους χτυπημάτων θα επισκιάζονταν από τον πολιτικό αντίκτυπο της ρωσικής απόφασης να ανοίξει “την πόρτα του πυρηνικού οπλοστασίου”.
Ένα ρωσικό πυρηνικό χτύπημα θα ένωνε την αντιπολίτευση κατά του Κρεμλίνου, θα έστρεφε τους ουδέτερους εναντίον της Μόσχας και θα έθετε σε κίνδυνο τη συμμαχία με την Κίνα. Επιπλέον, θα εκμηδένιζε τις πιθανότητες για ειρηνικές διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία και θα μετέτρεπε τη σύγκρουση σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο χωρίς όρια: μια επικίνδυνη κατάσταση δεδομένων των στρατιωτικών αδυναμιών που εμφανίζει η Ρωσία. Ορισμένοι σκληροπυρηνικοί στη Ρωσία ίσως επικροτήσουν μια τέτοια κίνηση, αφού ζητούν εδώ και καιρό ένα πυρηνικό χτύπημα, που θα μετατρέψει την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” σε πυρηνικό πόλεμο. Ωστόσο, ο Πούτιν πιθανόν να χάσει μεγάλο μέρος των υποστηρικτών του στο εσωτερικό της χώρας – και, μάλιστα, προτού προλάβουν να απαντήσουν στην επίθεση οι ΗΠΑ ή άλλες δυνάμεις.
Ίσως, όμως, δεν κοιτάμε προς τη σωστή κατεύθυνση, θεωρώντας ότι ο Πούτιν αναφέρεται στα πυρηνικά.
Μια πτυχή που ελάχιστα έχει ληφθεί υπόψη έως τώρα είναι πως όταν ο Πούτιν κάνει λόγο για “όλα τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας” μπορεί να έχει κατά νου και άλλες επιλογές. Όταν οι συμβατικές στρατιωτικές δυνάμεις απέτυχαν στη Συρία, το υποστηριζόμενο από τη Ρωσία καθεστώς κατέφυγε σε επιθέσεις με χημικά όπλα εναντίον αμάχων για να τρομοκρατήσει την αντιπολίτευση. Τα χημικά όπλα μπορεί να φαίνονται ως ένας ελκυστικός τρόπος για να επιτευχθούν οι στόχοι χωρίς να γίνει χρήση του πυρηνικού οπλοστασίου. Να σημειωθεί, πάντως, ότι τα αποτελέσματα από τη χρήση χημικών όπλων στην Ουκρανία μπορεί να είναι πενιχρά σε στρατιωτικό επίπεδο, αφού τέτοιου είδους χτυπήματα θα κατάφερναν μόνο να κλιμακώσουν τη ρωσική συνεχιζόμενη επίθεση σε μη στρατιωτικούς στόχους. Το πιθανότερο είναι πως δεν θα βοηθούσαν τα σχέδια του Πούτιν, αλλά –στη φάση που βρίσκεται η σύγκρουση στην Ουκρανία– ο Ρώσος πρόεδρος φαίνεται έτοιμος να δοκιμάσει σχεδόν τα πάντα.
“Δεν πρόκειται για μπλόφα”, επέμεινε ο Πούτιν. Είτε μπλοφάρει είτε όχι, στον Ρώσο πρόεδρο έχουν απομείνει λίγα χαρτιά να ρίξει στο τραπέζι. Η μερική επιστράτευση δεν θα τον βοηθήσει βραχυπρόθεσμα, ενώ ήδη έχει ρίξει στο πεδίο της μάχης όλες τις συμβατικές δυνάμεις που διαθέτει.
Στο μεταξύ, όσοι βρίσκονται στο στενό περιβάλλον του Ρώσου προέδρου μπορεί να εξετάζουν τις δικές τους επιλογές. Αυτός είναι “ο πόλεμος του Πούτιν”, και ορισμένοι ίσως προτιμούν να τον εγκαταλείψουν παρά να πρέπει να αντιμετωπίσουν και άλλα στρατιωτικά και οικονομικά πλήγματα. Οι ψίθυροι για πραξικόπημα ακούγονται πιο δυνατά από ποτέ, και το διάγγελμα του Πούτιν δεν τους έκανε να σιγήσουν.