Ο πόλεμος συνεπάγεται πάντα ταπείνωση για τους ηττημένους, αλλά είναι λάθος να υπονοούμε ότι η ταπείνωση θα αυξήσει τον κίνδυνο μελλοντικών συγκρούσεων. Η σύγχρονη ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα που δείχνουν ότι η ήττα συχνά βάζει μια χώρα σε μια πορεία προς τη μακροπρόθεσμη ειρήνη και ευημερία.
ΒΑΡΣΟΒΙΑ – Με τις ρωσικές δυνάμεις να υποχωρούν στην ανατολική και νότια Ουκρανία ενόψει μιας αριστοτεχνικής ουκρανικής αντεπίθεσης, ορισμένοι σχολιαστές στη Δύση υποστήριξαν ότι ο πόλεμος που ξεκίνησε το Κρεμλίνο τον Φεβρουάριο δεν πρέπει να τελειώσει με την « ταπείνωση » του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν ή της Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, ισχύει το αντίθετο: η αποκρουστική επιθετικότητα του Πούτιν πρέπει να αφήσει τη Ρωσία να τιμωρηθεί πλήρως στην παγκόσμια σκηνή.
Αφήνοντας κατά μέρος την ανηθικότητα αυτής της μονόπλευρης έκκλησης να δοθεί στον Πούτιν μια σωτήρια έξοδος (κανείς δεν φαίνεται να κάνει έκκληση να μην ταπεινωθεί η Ουκρανία από μια ενδεχόμενη ειρηνευτική διευθέτηση), μπορεί το επιχείρημα να δικαιολογηθεί από την ιστορία ή την ψυχρή λογική του vα ασχολείσαι με μια πυρηνική υπερδύναμη (ακόμη και αυτή που έχει αποδειχθεί ότι είναι υπερδύναμη μόνο σε αυτή τη διάσταση);
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι οποιαδήποτε ήττα στον πόλεμο θα είναι πάντα βαθιά ταπεινωτική για την ηττημένη πλευρά – ανεξάρτητα από το αν είναι ο επιτιθέμενος ή το θύμα. Ο πόλεμος συνεπάγεται πάντα ταπείνωση για τουλάχιστον τη μία πλευρά, και μερικές φορές και για τις δύο. Εκείνοι που υποστηρίζουν την ταπείνωση της Ρωσίας συνήθως αναφέρονται κυρίως στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, ισχυρίζονται , επέβαλε τόσο ταπεινωτικούς όρους στη Γερμανία που οδήγησε στην άνοδο του Χίτλερ μια δεκαετία αργότερα και στη συνέχεια στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην πραγματικότητα, η Γερμανία υπέστη μόνο μέτριες εδαφικές απώλειες στις Βερσαλλίες. Υποχρεώθηκε να επιστρέψει την Αλσατία-Λωρραίνη (που ελήφθη από τη Γαλλία το 1871) και τα εδάφη που κατασχέθηκαν από την Πολωνία κατά τη διάρκεια των χωρισμάτων του δέκατου όγδοου αιώνα. Άλλοι – συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής, της Αυστροουγγρικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – έχασαν πολύ περισσότερα εδάφη από ό,τι η Γερμανία.
Οι αποζημιώσεις ήταν σίγουρα δίκαιες, με την έννοια ότι ήταν ανάλογες με τις γαλλικές απώλειες πολέμου και με τις γαλλικές αποζημιώσεις που καταβλήθηκαν στη Γερμανία μετά τον πόλεμο του 1870. Όμως, όπως υποστήριξε ο John Maynard Keynes (και, αργότερα πολλοί ιστορικοί) , οι αποζημιώσεις της Γερμανίας μπορεί να έχουν συμβάλει στις δυσκολίες που υπέστη ο πληθυσμός της κατά τον υπερπληθωρισμό των αρχών της δεκαετίας του 1920 και τη Μεγάλη Ύφεση στις αρχές της δεκαετίας του 1930.
Αυτό το σημείο σχετικά με τον οικονομικό αντίκτυπο της συνθήκης των Βερσαλλιών καθοδηγείται από τα γεγονότα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Γερμανία παραχώρησε για άλλη μια φορά την Αλσατία (και πάλι στη Γαλλία) και έχασε το ένα τέταρτο της επικράτειάς της στην Πολωνία και στο ρωσικό κράτος-μαριονέτα της Ανατολικής Γερμανίας. Αν μη τι άλλο, το αίσθημα ταπείνωσής του θα έπρεπε να ήταν πολύ μεγαλύτερο από ό,τι μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αντίθετα, η ήττα των Ναζί αποδείχθηκε ότι ήταν μαζικά επωφελής τόσο για τη Γερμανία όσο και για τους γείτονές της. Η βοήθεια που ελήφθη από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ αντιστάθμισε κατά πολύ τις αποζημιώσεις που έπρεπε να πληρώσει η Δυτική Γερμανία και η γερμανική οικονομία έχει ανθεί από τότε. Επανενώθηκε ειρηνικά με την Ανατολική Γερμανία όταν έπεσε ο κομμουνισμός, και δεν ακολούθησε ποτέ ξανά ρεβανσιστική εξωτερική πολιτική.
Ούτε η Γερμανία είναι το μόνο παράδειγμα χώρας που έχει ωφεληθεί από την ήττα και την ταπείνωση στον πόλεμο. Η Ιαπωνία, επίσης, αποκήρυξε τον ιμπεριαλισμό και τον μιλιταρισμό μετά την παράδοσή της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γαλλία βρέθηκε σε καλύτερη θέση επειδή έχασε τον πόλεμο της Αλγερίας, γιατί αυτή η ήττα επέτρεψε στον Σαρλ ντε Γκωλ να βάλει τη χώρα του στο δρόμο για να γίνει ένα σύγχρονο, οικονομικά δυναμικό έθνος που είναι βαθιά ενσωματωμένο με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ομοίως, μετά την ήττα και τον εξευτελισμό τους στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ υπό τον Ρόναλντ Ρίγκαν επανεφευρέθηκαν οικονομικά και τεχνολογικά για να γίνουν ο αδιαμφισβήτητος νικητής του Ψυχρού Πολέμου.
Η Ρωσία, επίσης, δεν είναι ξένη σε αυτό το είδος εμπειρίας. Η ήττα και η ταπείνωσή της στον Κριμαϊκό Πόλεμο οδήγησαν στην κατάργηση της δουλοπαροικίας το 1861, όταν ελευθερώθηκαν 23 εκατομμύρια άνθρωποι (σχεδόν έξι φορές ο αριθμός που απελευθερώθηκε στις ΗΠΑ μετά τη Διακήρυξη Χειραφέτησης του 1863). Ακολούθησαν σαράντα χρόνια ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης. Στη συνέχεια, η ήττα και η ταπείνωση της Ρωσίας στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο οδήγησαν, το 1905, σε μια επανάσταση την ίδια χρονιά και στην εγκαθίδρυση (έστω και προσωρινή) συνταγματικής μοναρχίας.
Το 1916, οι απώλειες της Ρωσίας στη Γερμανία επέσπευσαν την πτώση του τσάρου και την εγκαθίδρυση της φιλελεύθερης προσωρινής κυβέρνησης υπό τον Αλεξάντρ Κερένσκι τον Φεβρουάριο του 1917. Δυστυχώς, ο Κερένσκι δεν ήταν πρόθυμος να δεχτεί την ταπείνωση και συνέχισε την πολεμική προσπάθεια, οδηγώντας σε περαιτέρω απώλειες και τον καταστροφικη μπολσεβίκη Επανάσταση του Νοεμβρίου 1917. Στη συνέχεια, όμως, η ήττα και η ταπείνωση των Σοβιετικών στον Πολωνικό Πόλεμο το 1921 ώθησαν τον Βλαντιμίρ Λένιν να εισαγάγει τη Νέα Οικονομική Πολιτική που βασίζεται εν μέρει στην αγορά. Η NEP έβαλε τέλος στη μαζική πείνα και θα μπορούσε να είχε δώσει στη Ρωσία μια βιώσιμη πορεία προς την οικονομική ανάπτυξη, αν η επακόλουθη άνοδος του Ιωσήφ Στάλιν δεν την έκλεινε.
Τέλος, η ήττα και η ταπείνωση στον πόλεμο του Αφγανιστάν οδήγησαν στην πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και σε μια πολύ σύντομη περίοδο εκδημοκρατισμού, κατά την οποία η Ρωσία έδειξε επιτέλους σεβασμό για τους γείτονές της. Και πάλι, όπως και στην περίπτωση της Γερμανίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η επιστροφή του ρωσικού ρεβανσισμού δεν προκλήθηκε από την απώλεια εδάφους ή το καθεστώς της μεγάλης δύναμης, αλλά μάλλον από τις κακουχίες που ακολούθησαν την κατάρρευση του σοβιετικού οικονομικού συστήματος.
Έφταιγε η Δύση που δεν παρείχε περισσότερη υποστήριξη στη Ρωσία του Μπόρις Γέλτσιν; Πιστεύω ναι, αν και υπήρχαν επίσης ισχυρές εγχώριες δυνάμεις που πίεζαν για το κλεπτοκρατικό μοντέλο που επικράτησε. Τελικά, μια πιο τακτική, λιγότερο επώδυνη μετάβαση όπως αυτή που παρατηρείται στις χώρες του σοβιετικού μπλοκ στην Κεντρική Ευρώπη μπορεί να μην ήταν εφικτή.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν άφθονα ιστορικά στοιχεία ότι η ταπείνωση για αυτοκρατορικές ή επιθετικές πολιτικές συχνά αποφέρει σημαντικά οφέλη μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα τόσο για τους γείτονές τους όσο και για τους ίδιους. Κάποιοι θα υποστηρίξουν ότι οι βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι ταπείνωσης μιας από τις κύριες πυρηνικές δυνάμεις του κόσμου είναι πολύ μεγάλοι. Αλλά αυτό το επιχείρημα αγνοεί την πιθανότητα ότι ο Πούτιν, έχοντας επιτύχει μια φορά σε μια εισβολή ακολουθούμενη από πυρηνικό εκβιασμό, θα έκανε το ίδιο ξανά – και ξανά.
Ο Γιάτσεκ Ροστόφσκι είναι πρώην υπουργός Οικονομικών και αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας.