Του Andreas Kluth
Εάν είστε Ρώσος και κατοικείτε στο σύμπαν της προπαγάνδας που έχει δημιουργήσει ο πρόεδρός σας, Βλαντιμίρ Πούτιν, λογικά είναι δύσκολο να είστε επικαιροποιημένα ενημερωμένος για τους λόγους για τους οποίους η χώρα σας χρειάστηκε να επιτεθεί και να ασκήσει κτηνώδη βία στην Ουκρανία.
Κάποια στιγμή η Ρωσία αναγκάστηκε να εισβάλει γιατί διαφορετικά το ΝΑΤΟ θα είχε πάρει την Ουκρανία. Μετά, έπρεπε να επιτεθεί γιατί η Ουκρανία δεν είναι πραγματική χώρα, αλλά μέρος της Ρωσίας, κάτι που οι Ουκρανοί είχαν ξεχάσει. Στην πραγματικότητα, ήταν επειδή οι Ουκρανοί, συμπεριλαμβανομένου του εβραίου προέδρου τους, είναι ναζί. Όχι; Τουλάχιστον, είναι σίγουρα τρομοκράτες. Αν το σκεφτείτε, οι Ουκρανοί είναι στην πραγματικότητα σατανιστές. Έτσι, για να είμαστε ξεκάθαροι, η Ρωσία αγωνίζεται για να “σταματήσει τον ανώτατο άρχοντα της Κόλασης, όποιο όνομα κι αν χρησιμοποιεί – Σατανάς, Εωσφόρος ή Ιμπλίς”.
Παρέλαση παραλογισμού
Οι περισσότεροι άνθρωποι εκτός Ρωσίας – και πολλοί εντός της, επίσης – δεν ξέρουν εάν πρέπει να γελάσουν ή να κλάψουν με αυτή την παρέλαση παραλογισμών. Τελικά, ωστόσο, μας αρέσει να κλαίμε, καθώς συνειδητοποιούμε πώς το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί αυτά τα παράλογα τροπάρια και αφηγήσεις. Όπως υποστηρίζει ο ιστορικός Τίμοθι Σνάιντερ, ο Πούτιν διεξάγει εξαρχής όχι μόνο έναν παλιομοδίτικου τύπου αποικιακό πόλεμο, αλλά και μια (τουλάχιστον επιδιωκόμενη) γενοκτονία.
Για να είμαστε δίκαιοι, το 2022 δεν είναι η πρώτη χρονιά στην ιστορία όπου χώρες αλλάζουν τα πολεμικά τους αφηγήματα. Απλώς θυμηθείτε τον μεταβαλλόμενο κατάλογο των λόγων που επικαλείτο η Αμερική για την επίθεση στο Ιράκ το 2003, όταν το αρχικό casus belli – τα υποτιθέμενα όπλα μαζικής καταστροφής του Σαντάμ Χουσεΐν – αποδείχθηκε ότι ήταν έωλο. Ο Πούτιν παίζει, ωστόσο, σε μια δική του κατηγορία, ζητώντας από τους συμπατριώτες του να αναστείλουν κάθε δυσπιστία για λογαριασμό του.
Αναλογιστείτε, για παράδειγμα, ακόμη και το μονάδικό αφήγημα το οποίο, τουλάχιστον μεταξύ των Ρώσων, μπορεί κάποια στιγμή να είχε μια φαινομενική αληθοφάνεια: τον ισχυρισμό ότι ο Πούτιν έπρεπε να επιτεθεί στην Ουκρανία για να εμποδίσει την επέκταση του ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα, όμως, το ΝΑΤΟ είχε ήδη αποκλείσει την ένταξη της Ουκρανίας πολύ πριν από τον πόλεμο. Και ακόμη και μετά την εισβολή του Πούτιν, η ίδια η Ουκρανία δεσμεύθηκε να μην επιδιώξει την ένταξη – μια προσφορά την οποία ο Πούτιν απέρριψε.
Ως οξυδερκής Ρώσος, παρατηρείτε επίσης ότι η Φινλανδία και η Σουηδία, δύο περήφανες για την ουδετερότητά τους χώρες εκτός ΝΑΤΟ, εντάσσονται τώρα στη συμμαχία, ως άμεση απάντηση στην πολεμική εχθρότητα του Πούτιν. Οπότε ο Πούτιν προκαλεί στην πραγματικότητα την επέκταση του ΝΑΤΟ. Επιδεινώνοντας την αμηχανία σας, ξαφνικά ο Ρώσος πρόεδρος εμφανίζεται ατάραχος γι’ αυτή τη δυτική “επέκταση”, ακόμη και απομακρύνοντας ρωσικά στρατεύματα από τα σύνορα της Φινλανδίας προς την Ουκρανία. Τίποτα από αυτά δεν βγάζει νόημα. Και η δουλειά σου ως Ρώσος είναι να κάνεις ότι δεν τα βλέπεις.
Το πράγμα συνεχίζεται και γίνεται χειρότερο στον “κάτω κόσμο” ο οποίος επινοήθηκε από τους ιδεολόγους της προπαγάνδας του Κρεμλίνου. Iblis – τι είναι πάλι αυτό; Φαίνεται ότι όσο πιο παράλογη, παράξενη και γελοία είναι η αφήγηση, τόσο πιο ενθουσιωδώς αγκαλιάζεται από το καθεστώς του Πούτιν – και από ένα μεγάλο ποσοστό Ρώσων. Πώς γίνεται αυτό;
Αίρεση
Η απάντηση μάλλον βρίσκεται στα βάθη του ανθρώπινου μυαλού, όπως το περιέγραψε ο Λίον Φέστιγνκερ. Ήταν ένας Αμερικανός ψυχολόγος ο οποίος άρχισε να ενδιαφέρεται για μια αίρεση, στην οποία ο ίδιος και οι συν-συγγραφείς του προσχώρησαν και παρατήρησαν – και αργότερα ανέλυσαν σε ένα πρωτοποριακό βιβλίο, το “When Prophecy Fails”.
Με βάση τις επικοινωνίες μιας συνοικιακής νοικοκυράς, της “Mrs. Keech” και εξωγήινων, οι οπαδοί της αίρεσης ήταν πεπεισμένοι ότι ο κόσμος θα τελείωνε με μια πλημμύρα Βιβλικού μεγέθους στις 21 Δεκεμβρίου 1954. Πίστευαν επίσης ότι λίγοι πεφωτισμένοι θα σώζονταν από έναν ιπτάμενο δίσκο. Έτσι πούλησαν τα υπάρχοντά τους, παράτησαν τις δουλειές τους και περίμεναν να γίνει πραγματικότητα η προφητεία – και η αποκαλυπτική βόλτα τους στο UFO.
Ο Φέστινγκερ και οι συνάδελφοί του ήθελαν να μάθουν τι θα συνέβαινε μετά τις 21 Δεκεμβρίου 1954 – δηλαδή μετά από αυτό που οι κοινωνικοί επιστήμονες αποκαλούν ευγενικά “διαψεύδηση” της κοσμοθεωρίας της αίρεσης. Υπό το φως των νέων στοιχείων, άραγε τα μέλη της ομάδας θα άλλαζαν τις απόψεις τους;
Φυσικά και όχι. Αντίθετα, έγιναν ακόμη πιο φανατικοί, βγαίνοντας στα ερτζιανά και τις στήλες των εφημερίδων για να προσηλυτίσουν και άλλους στις πεποιθήσεις τους. Ο Φέστινγκερ κατάλαβε ότι αυτή η αντίδραση ήταν μια απάντηση στην ψυχολογική δυσφορία. Αντιμέτωποι με στοιχεία ότι η κοσμοθεωρία τους είχε χρεοκοπήσει, οι αιρετικοί έγιναν πιο φανατικοί και αναζήτησαν παρηγοριά στην κοινωνική επιβεβαίωση από άλλους ανθρώπους.
Ο Φέστινγκερ αργότερα ανέπτυξε αυτές τις παρατηρήσεις στη θεωρία του για τη γνωστική ασυμφωνία. Αυτή είναι η άβολη ένταση την οποία νιώθουμε κάθε φορά που συνειδητοποιούμε ότι η συμπεριφορά ή η στάση μας έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων. Όταν συμβεί αυτό, λαχταρούμε να αποκαταστήσουμε τη συνοχή. Έτσι, όμως, βρισκόμαστε μπροστά σε μια δύσκολη επιλογή.
Μπορούμε να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας ώστε να ταιριάζει στα γεγονότα. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε μέτρα για την εκπομπή λιγότερου διοξειδίου του άνθρακα ή να δεχτούμε ότι ο αγαπημένος μας υποψήφιος στις εκλογές έχασε πραγματικά δίκαια. Συχνά, όμως, είναι πιο εύκολο να προσκολληθούμε στη συμπεριφορά ή στις πεποιθήσεις μας και να αλλάξουμε αφήγημα. Δεν χρειάζεται να εκπέμπουμε λιγότερο άνθρακα, γιατί η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή είναι ψέμα. Ο υποψήφιος μας δικαιούται να είναι πρόεδρος, γιατί οι εκλογές δεν μπορεί παρά να έχουν κλαπεί.
Όπως κατανόησε ο Φέστινγκερ, αυτές οι ψυχολογικές υπεκφυγές μερικές φορές γίνονται ιδιαίτερα επιτακτικές. Αυτό συμβαίνει όταν η πεποίθηση που διαψεύστηκε αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας, όταν μας έχει κάνει ήδη να κάνουμε πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να αναιρεθούν και όταν μπορούμε να βρούμε επιβεβαίωση και παρηγοριά δίπλα σε άλλους οι οποίοι συμμερίζονται την κοσμοθεωρία μας.
Θάρρος
Οι ιδέες του Φέστινγκερ ισχύουν για όλους μας. Αυτό θα πρέπει να μας κάνει ταπεινούς και ικανούς να αναλογιζόμαστε τις τραγικές ειρωνείες και τα μυστήρια του δικού μας μυαλού. Μερικές φορές, ωστόσο, το διακύβευμα τέτοιων ατομικών αυτοανακρίσεων γίνεται αρκετά μεγάλο ώστε να διαμορφώνει τη συλλογική ιστορία και να σφραγίζει τη μοίρα πολλών αθώων ανθρώπων.
Όταν ομάδες ανθρώπων πιστεύουν, παρά τα περί του αντιθέτου στοιχεία, ότι οι εξωγήινοι θα τους σώσουν επάνω σε ένα ιπτάμενο “πιατάκι” από μια αποκαλυπτική πλημμύρα, συνήθως δεν τραυματίζουν ή σκοτώνουν αθώους περαστικούς. Όταν όμως εκατομμύρια Ρώσοι βυθίζονται στις διαβολικές φαντασιώσεις ενός καθεστώτος το οποίο διαπράττει μαζικές φρικαλεότητες και απειλεί με πυρηνική κλιμάκωση, γίνονται συνένοχοι στα εγκλήματά του.
Έτσι, αν είστε Ρώσοι και στριφογυρίζετε εντός μιας γνωστικής ασυμφωνίας, βρείτε το θάρρος να παραδεχτείτε το προφανές: ο επιθετικός πόλεμος του Πούτιν δεν έχει καμία απολύτως δικαιολόγηση. Είναι ατόφιο κακό και πρέπει να σταματήσει.