Του Pawel Zerka
Ο πόλεμος στην Ουκρανία επιβεβαίωσε το πόσο έγκυρες ήταν μερικές χώρες στην προσέγγιση που είχαν στο θέμα της Ρωσίας, αλλά και της δικής τους άμυνας. Η Πολωνία μπορεί τώρα να αισθάνεται δικαιωμένη για τη μακροχρόνια δυσπιστία της προς τη Ρωσία, καθώς και για την επιμονή της στον κρίσιμο ρόλο που παίζουν οι ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια. Εν τω μεταξύ, η ελπίδα της Γερμανίας πριν από το 2022 να μετατρέψει τη Ρωσία σε αξιόπιστο εταίρο μέσω της οικονομικής αλληλεξάρτησης αποδείχτηκε όνειρο – ωθώντας τον καγκελάριο Όλαφ Σολτς να ανακοινώσει μια γερμανική μεταστροφή που περιλαμβάνει σημαντική αύξηση στις στρατιωτικές δαπάνες και διαφοροποίηση των εισαγωγών ενέργειας. Για άλλα κράτη μέλη, ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα.
Η Γαλλία είναι ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό και σημαντικό παράδειγμα. Ο πόλεμος λίγο έξω από τα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδεικνύει την ανάγκη ενίσχυσης των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ηπείρου – κάτι που έχει υποστηρίξει ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν από το 2017. Πράγματι, η Γαλλία που διαθέτει και πυρηνικές δυνατότητες – με τον πιο ισχυρό στρατό στην ΕΕ, μια ακμάζουσα αμυντική βιομηχανία, μια εταιρική σχέση ασφαλείας με το Ηνωμένο Βασίλειο και μια έδρα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ – έχει τα καλύτερα διαπιστευτήρια για να ηγηθεί ενός τέτοιου έργου. Σε άλλα σημαντικά ζητήματα ευρωπαϊκής ασφάλειας, μπορεί κανείς να σημειώσει ότι η Γαλλία εισήγαγε λίγο αέριο από τη Ρωσία, έχοντας λάβει την απόφαση να επεκτείνει την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας μετά το “πετρελαϊκό σοκ” της δεκαετίας του 1970. Έτσι, ο πόλεμος πιθανότατα βοήθησε το Παρίσι να αισθάνεται διπλά δικαιωμένο: στις εκκλήσεις του για στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης όλα αυτά τα χρόνια και στην αξία που έδινε εδώ και καιρό στην ενεργειακή ασφάλεια.
Το πρόβλημα είναι ότι – στρέφοντας το βλέμμα προς τη Βαρσοβία, το Ταλίν ή τη Στοκχόλμη – η Γαλλία έχει στην πραγματικότητα κάνει διπλό λάθος. Πρώτον, το Παρίσι υποτίμησε τη δέσμευση των ΗΠΑ προς την ευρωπαϊκή ασφάλεια και επίσης το πόσο αναγκαίες είναι επ’ αυτού, καθώς ο υπερμεγέθης ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών στην παροχή υποστήριξης στην Ουκρανία φέτος αμφισβητεί την ιδέα ότι η Ευρώπη θα μπορούσε ποτέ να γίνει στρατηγικά αυτόνομη έναντι των ΗΠΑ. Δεύτερον, η Γαλλία φαινόταν εδώ και πολύ καιρό πολύ πρόθυμη να αντιπαρατεθεί με τη Ρωσία – μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και ακόμη και μετά από την ολοκληρωτική εισβολή της στην Ουκρανία φέτος. Η ανάμνηση των συλλογισμών του Μακρόν το 2019 για τον “εγκεφαλικό θάνατο του ΝΑΤΟ” και η συνάντησή του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν κατά το ίδιο έτος βαθαίνει αυτή την υποκείμενη δυσπιστία προς τη Γαλλία για πολλούς φορείς χάραξης πολιτικής στην ανατολική και βόρεια Ευρώπη. Οι τρέχουσες υποψίες τους για τους τη γαλλική ροπή προς τους κατευνασμούς δεν αποτελούν έκπληξη.
Ωστόσο, όπως θα μπορούσε να είναι ακατάλληλη η υπερβολική έπαρση στο Παρίσι, όσοι εμμένουν σε ένα στερεότυπο της Γαλλίας κινδυνεύουν να παραβλέψουν μια σημαντική αλλαγή στην προσέγγιση της χώρας – όχι μόνο ως προς τη Ρωσία, αλλά και ως προς το ΝΑΤΟ και την εθνική και ευρωπαϊκή άμυνα.
Η σειρά της Γαλλίας
Οι επικρίσεις πρς τη Γαλλία γίνονται όλο και πιο άδικες, ακόμα κι αν κάποτε το στερεότυπο ήταν σε μεγάλο βαθμό δικαιολογημένο. Το Παρίσι είχε ήδη αρχίσει να επανεξετάζει την προσέγγισή του προς τη Ρωσία πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022. Αυτό προκλήθηκε κυρίως από τον ανταγωνισμό που προέβαλε η Μόσχα στο Σαχέλ, όπου η Ρωσία αντικατέστησε τις δυνάμεις της ΕΕ υπό τη Γαλλία ως ο κύριος στρατιωτικός εταίρος του Μάλι. Η φετινή εισβολή στην Ουκρανία επιτάχυνε τότε τη αλλαγή πορείας – και υπάρχουν ενδείξεις μεταστροφής.
Το 2022, η Γαλλία ενίσχυσε σημαντικά τη στρατιωτική της παρουσία στην ανατολική πλευρά του ΝΑΤΟ – στη Ρουμανία (όπου τώρα έχει πάρει τον ρόλο της “χώρας αναφοράς” της συμμαχίας ), καθώς και στη Λιθουανία και την Εσθονία. Και, παρόλο που η στρατιωτική υποστήριξη της Γαλλίας προς την Ουκρανία είναι περιορισμένη σε σύγκριση με τις ΗΠΑ ή ακόμη και τη Βρετανία, οι προσπάθειές της έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμες στο πεδίο της μάχης. Για παράδειγμα, τα αυτοκινούμενα πυροβόλα όπλα Caesar γαλλικής κατασκευής έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ουκρανική αντεπίθεση στην περιοχή του Ντονμπάς. Γαλλικά όπλα είναι επίσης πιθανό να φτάνουν στην Ουκρανία σε μεγαλύτερες ποσότητες από ό,τι δείχνουν τα επίσημα στοιχεία και η Γαλλία έχει δεσμευτεί να εκπαιδεύσει 2.000 Ουκρανούς στρατιώτες.
Όσο αφορά τους δεσμούς με τη Ρωσία, ο Μακρόν έχει δεχθεί πολλά πυρά για τις συνομιλίες του με τον Πούτιν. Ωστόσο, πλάνα από τις 24 Φεβρουαρίου δείχνουν τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι να ζητά από τον Μακρόν να επικοινωνήσει με τον Πούτιν, ενώ η απομαγνητοφώνηση της συνομιλίας που ακολούθησε μεταξύ του Γάλλου και του Ρώσου ηγέτη απεικονίζουν με ιδιαίτερα ευνοϊκό τόνο τον πρώτο. Επιπλέον, ο Μακρόν μπορεί συχνά να επιμένει στην ανάγκη για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, αλλά εμφανίστηκε επίσης σαφής όταν είπε πως η Ουκρανία πρέπει να αποφασίσει πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για αυτές. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση, έχει αναγνωρίσει ότι ο στόχος της Ουκρανίας σε αυτόν τον πόλεμο είναι να ανακτήσει τα σύνορα του 1991, πράγμα που σημαίνει να πάρει πίσω την Κριμαία. Αυτή η άποψη είναι εμφανώς πιο τολμηρή από αυτή που εξέφρασαν άλλοι ηγέτες όπως ο Όλαφ Σολτς – αν και ο Γάλλος πρόεδρος κάνει διφορούμενα σχόλια σχετικά με το εάν η χώρα του συμμερίζεται επισήμως τον στόχο της Ουκρανίας.
Η πρόσφατη εθνική στρατηγική αναθεώρηση της γαλλικής κυβέρνησης κωδικοποιεί αρκετές από αυτές τις αλλαγές. Αναθέτει στη Γαλλία να γίνει κινητήριος δύναμη για τη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ. Αυτό τοποθετεί την υπόθεση για τη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης σταθερά εντός της συμμαχίας (και όχι σε αντίθεση με αυτήν), η οποία θα συμβάλει στη μείωση των υποψιών των ανατολικών και βόρειων κρατών μελών της ΕΕ. Η αναθεώρηση καθιστά επίσης σαφές ότι η στρατηγική αυτονομία εντός του ΝΑΤΟ θα πρέπει να επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της αμυντικής-βιομηχανικής συνεργασίας (αντί, για παράδειγμα, στην οικοδόμηση ενός ευρωπαϊκού στρατού).
Η αναθεώρηση – και η ομιλία του Μακρόν στην Τουλόν – έδωσαν επίσης στο Παρίσι την ευκαιρία να επαναδιατυπώσει την πολιτική του στο θέμα της πυρηνικής αποτροπής, που ασκείται τουλάχιστον από το 2018, η οποία συνίσταται στην αναγνώριση της ευρωπαϊκής διάστασης των “ζωτικών συμφερόντων” της Γαλλίας. Επιβεβαιώνει ότι αυτή η πολιτική μπορεί να εφαρμοστεί σε επιθέσεις εκτός γαλλικού εδάφους, διορθώνοντας την πρόσφατη γκάφα του Μακρόν ότι ένα πυρηνικό χτύπημα στην Ουκρανία δεν θα έθετε σε κίνδυνο τα ζωτικά συμφέροντα της Γαλλίας και επομένως δεν θα απαιτούσε πυρηνική απάντηση από τη Γαλλία.
Οι αναφορές σε μια “οικονομία πολέμου” εμφανίζονται επίσης σε μεγάλο βαθμό στην αναθεώρηση, κυρίως σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η γαλλική αμυντική βιομηχανία θα πρέπει να προετοιμαστεί για να εξασφαλίσει και, εάν είναι απαραίτητο, να κλιμακώσει την παραγωγή της ως απάντηση στις απαιτήσεις του συνεχιζόμενου πολέμου. Ο Μακρόν ήταν από τους λίγους Ευρωπαίους ηγέτες που μίλησαν ανοιχτά για αυτό το θέμα τους τελευταίους μήνες. Τέλος, το νέο έγγραφο αναφέρει ότι η Γαλλία θα προετοιμάσει τις ένοπλες δυνάμεις της για μια “σύγκρουση υψηλής έντασης”, όπως ο τρέχων πόλεμος στην Ουκρανία. Αυτό θα ήταν μεγάλη μεταμόρφωση για τον γαλλικό στρατό.
Αλλάζοντας τις απόψεις των άλλων
Η νέα θέση της Γαλλίας είναι απίθανο να πείσει τους πάντες. Πράγματι, για μια ομάδα Γάλλων ειδικών, μόνο μια πιο ριζική στροφή στην εξωτερική πολιτική της χώρας μπορεί να αποδομήσει τα στερεότυπα. Κατά την άποψή τους, η Γαλλία πρέπει να αυξήσει σημαντικά τη στρατιωτική της υποστήριξη προς την Ουκρανία ώστε να γίνει ένας από τους κύριους χορηγούς της – αντί να έρχεται πίσω από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πολωνία, ακόμη και την Εσθονία. Θα μπορούσε επίσης να γίνει η πρώτη χώρα που θα προμηθεύσει δυτικά άρματα μάχης και μαχητικά αεροσκάφη. Η Γαλλία θα πρέπει επίσης να σταματήσει να παίζει θέατρο λέγοντας ότι λειτουργεί ως “εξισορροπητική δύναμη” έναντι της Ρωσίας και να εκφράσει την αλληλεγγύη της προς την Ουκρανία με ξεκάθαρο τρόπο.
Τέτοιες απαιτήσεις δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα λιγότερο από ένα κάλεσμα για μια γαλλική Zeitenwende [σ.σ. η εμβληματική ομιλία του Όλαφ Σολτς που αποκάλυψε την ιστορική μεταστροφή της γερμανικής πολιτικής στους τομείς εξωτερικών και ασφάλειας]. Πολλές από αυτές τις ιδέες θα αποδειχθούν φρούδες ελπίδες, αλλά υποδεικνύουν με χρήσιμο τρόπο την ανάγκη η Γαλλία να μην επαναπαύεται στις δάφνες της – καθώς και να παρέχει καθοδήγηση για το πώς να προχωρήσει η Ευρώπη. Η έκκληση του Μακρόν για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία θα είχε μεγαλύτερη απήχηση εάν η Γαλλία ενίσχυε τη στρατιωτική, ανθρωπιστική και οικονομική της υποστήριξη προς την Ουκρανία. Ο Μακρόν θα μπορούσε επίσης να ξεκαθαρίσει ότι συμμερίζεται τον στόχο του Ζελένσκι για την αποκατάσταση των συνόρων της Ουκρανίας του 1991. Πέρα από αυτό, η χώρα θα χρειαστεί να επιδείξει και να διατηρήσει τη νέα της στάση μακροπρόθεσμα (συμπεριλαμβανομένου εντός του ΝΑΤΟ) ώστε να ξαναχτίσει τα διαπιστευτήριά της με τα ανατολικά και βόρεια κράτη μέλη της ΕΕ.
Ωστόσο, το εξωτερικό πλαίσιο αυξάνει την επείγουσα ανάγκη ώστε η Ευρώπη να καταστεί πιο αυτοδύναμη όσο αφορά την ασφάλειά της. Και η Γαλλία δεν μπορεί να επωμιστεί μόνη της όλη την ευθύνη για την πρόοδο προς αυτό. Όποιο κόμμα κι αν κυβερνήσει στην Ουάσιγκτον, η σκληρή πραγματικότητα μιας αυξανόμενης αντιπαλότητας μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας δεν θα επιτρέψει στους Αμερικανούς να εμπλακούν τόσο στην ευρωπαϊκή ασφάλεια όσο πολλοί στην Ευρώπη θα ήλπιζαν. Επομένως, εναπόκειται και σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ να βγάλουν τα σωστά συμπεράσματα από αυτό το πλαίσιο – και να ανταποκριθούν στη νέα στάση του Παρισιού.
Η πιο άμεση ανάγκη είναι οι Ευρωπαίοι να συντονίσουν καλύτερα τον επανεξοπλισμό και τις προμήθειες όπλων προς την Ουκρανία, κάτι που απαιτεί κοινές αμυντικές προμήθειες. Και, σύμφωνα με την πρόσφατη αμυντική αναθεώρηση της ΕΕ, οι βασικοί κίνδυνοι μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα περιλαμβάνουν ασυντόνιστες μεταξύ των κρατών-μελών αποφάσεις δαπανών και την εξάρτησή τους από προμηθευτές εκτός ΕΕ. Η Γερμανία και η Πολωνία, για παράδειγμα, διαθέτουν μεγάλο μέρος των αυξημένων στρατιωτικών τους προϋπολογισμών σε αμερικανικά και νοτιοκορεατικά προϊόντα εκτός αγοράς. Εάν αυτοί και άλλοι συνεχίσουν σε αυτόν τον δρόμο, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις κινδυνεύουν να κατακερματιστούν. Η ΕΕ μπορεί επίσης να χάσει μια μοναδική ευκαιρία: μαζί, οι αμυντικοί προϋπολογισμοί των κρατών μελών θα μπορούσαν να προσφέρουν όχι μόνο πιο συνεκτικούς αλλά και πιο ικανούς και αυτοδύναμους στρατούς μέσω οικονομιών κλίμακας και ανάπτυξης της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης. Πράγματι, η επισκόπηση της ΕΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να συντονίσουν τους στόχους τους για μακροπρόθεσμες στρατιωτικές δυνατότητες και να βελτιώσουν τη συνεργασία σε αμυντικές επενδύσεις.
Αυτό απηχεί το γαλλικό επιχείρημα ότι: “Η ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία εξαρτάται από τις ισχυρές ευρωπαϊκές αμυντικές βιομηχανικές δυνατότητες που καλύπτουν τις δικές της ανάγκες”. Το βλέπουμε με καλύτερο μάτι την ιδέα της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας είναι προς το συμφέρον όλων των κρατών μελών της ΕΕ, είτε εμπιστεύονται πλήρως τη Γαλλία σε αυτό είτε όχι. Η υιοθέτηση αυτής της κατεύθυνσης για το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας θα αποτελέσει επίσης μια νέα πρόκληση για τους νατοϊκούς Πολωνούς. Δεν θα είναι αρκετό για αυτούς να επισημάνουν ότι είχαν δίκιο για τη Ρωσία. Όπως το Βερολίνο δίνει στο Zeitenwende του μια πραγματική ευρωπαϊκή διάσταση, η Βαρσοβία θα πρέπει να μάθει να συνεργάζεται με το Παρίσι για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας.