Τα απαγορευμένα φυτοφάρμακα που θεωρούνται τοξικά για την υγεία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σταθερά στην ΕΕ χάρη στη συνήθη χρήση παρεκκλίσεων έκτακτης ανάγκης, σύμφωνα με νέα έκθεση.
Η έκθεση, η οποία συντάχθηκε από την ομάδα εκστρατείας Pesticide Action Network Europe (PAN), ανέλυσε τις έκτακτες άδειες για 24 φυτοφαρμακευτικές δραστικές ουσίες μεταξύ 2019 και 2022.
Καθώς τα εν λόγω φυτοφάρμακα είτε έχει αποδειχθεί ότι είναι ιδιαίτερα τοξικά για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον είτε ότι συμβάλλουν στην αύξηση των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά παθογόνων μικροοργανισμών, έχουν απαγορευτεί στην ΕΕ.
Ωστόσο, η έρευνα διαπίστωσε ότι, από τις 24 ουσίες φυτοφαρμάκων που έχουν απαγορευτεί, χορηγήθηκαν συνολικά 236 έκτακτες άδειες για 14 ουσίες μεταξύ 2019 και 2022.
Τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, τα οποία συνδέονται με τη μείωση των μελισσών, αντιπροσωπεύουν σχεδόν τις μισές από τις εγκρίσεις, ενώ για ένα φυτοφάρμακο, το 1,3-διχλωροπροπένιο, χορηγήθηκαν παρεκκλίσεις, παρόλο που δεν εγκρίθηκε ποτέ για χρήση στην ΕΕ.
Οι συννομοθέτες της ΕΕ δημιούργησαν το σύστημα παρέκκλισης για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων επειγουσών περιστάσεων που δεν μπορούν να ελεγχθούν με άλλα εύλογα μέσα.
Αυτές οι έκτακτες άδειες έχουν σχεδιαστεί να είναι περιορισμένες χρονικά, δηλαδή για περίοδο που δεν υπερβαίνει τις 120 ημέρες.
Ωστόσο, η έκθεση διαπίστωσε ότι ορισμένα κράτη μέλη βασίζονται συστηματικά σε αυτές τις παρεκκλίσεις χρόνο με το χρόνο, ενώ δεν εφαρμόζουν τεχνικές ολοκληρωμένης διαχείρισης παρασίτων (ΟΠΜ).
Η ΟΠΜ είναι μια στρατηγική βασισμένη στο οικοσύστημα, η οποία επικεντρώνεται στη μακροπρόθεσμη πρόληψη των επιβλαβών οργανισμών ή των ζημιών τους μέσω ενός συνδυασμού τεχνικών που εφαρμόζονται κατά σειρά ιεράρχησης για την ελαχιστοποίηση της χρήσης χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
Παρόλο που η εφαρμογή των αρχών της ΟΠΜ αποτελεί ήδη υποχρεωτικό μέρος της οδηγίας για τη βιώσιμη χρήση φυτοφαρμάκων, οι δράσεις για την ΟΠΜ ήταν αργές και η υποστήριξη έλειπε πολύ, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ, το οποίο κατέληξε στο συμπέρασμα τον Φεβρουάριο του 2020 ότι υπήρξε περιορισμένη πρόοδος στη μέτρηση και τη μείωση των σχετικών κινδύνων.
Ειδικότερα, η έκθεση ξεχωρίζει την Ισπανία ως επαναλαμβανόμενο παραβάτη, αν και η Αυστρία βρέθηκε να είναι η πρωταθλήτρια των παρεκκλίσεων – γεγονός που μπορεί να αποτελέσει έκπληξη, δεδομένου ότι η χώρα συχνά προβάλλεται ως πρότυπο της βιολογικής γεωργίας.
Η έκθεση διαπίστωσε ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι παρεκκλίσεις ζητήθηκαν από τη βιομηχανία ή τις δημόσιες αρχές, ενώ οι αγρότες στην Ελλάδα ζήτησαν μόνο τέσσερις.
Καταγγέλλοντας την «εκτεταμένη κατάχρηση» αυτού του μηχανισμού έκτακτης ανάγκης, ο Martin Dermine, εκτελεστικός διευθυντής της PAN Europe, τόνισε ότι μια παρέκκλιση «θα πρέπει να αποτελεί εξαίρεση, η οποία θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και κάτω από απρόβλεπτες συνθήκες».
«Αυτή η εκτεταμένη κατάχρηση καθιστά τη νομοθεσία της ΕΕ για τα φυτοφάρμακα νεκρό γράμμα» δήλωσε.
Η Επιτροπή επιδιώκει να αυστηροποιήσει το σύστημα
Πηγή της ΕΕ δήλωσε στη EURACTIV ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) διαπίστωσε πως, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι έκτακτες εγκρίσεις από τα κράτη μέλη ήταν δεόντως αιτιολογημένες.
Από την άλλη, σε περιπτώσεις που η EFSA διαπίστωσε ότι οι αιτιολογήσεις που παρείχαν τα κράτη μέλη δεν ήταν ικανοποιητικές, η Επιτροπή «εξέδωσε αποφάσεις που απαγορεύουν στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να επαναλάβουν αυτές τις έκτακτες εγκρίσεις».
Η πηγή πρόσθεσε ότι, στην τελευταία εντολή της, η Επιτροπή ανέθεσε επίσης στην EFSA να βελτιώσει τα πρωτόκολλα για την αξιολόγηση του κατά πόσον οι εγκρίσεις έκτακτης ανάγκης είναι «επαρκώς αιτιολογημένες», σε μια προσπάθεια να επιτρέψει «ακόμη πιο ισχυρό έλεγχο στο μέλλον».
Αντανάκλαση της ρυθμιστικής αδυναμίας
Κληθείς να αντιδράσει, εκπρόσωπος της Croplife Europe, η οποία εκπροσωπεί την ευρωπαϊκή βιομηχανία φυτοπροστασίας, επανέλαβε ότι οι έκτακτες εγκρίσεις «περιορίζονται σε περιπτώσεις προφανών κινδύνων για τη φυτική παραγωγή που δεν μπορούν να περιοριστούν με άλλα εύλογα μέσα».
Σύμφωνα με την ένωση, οι λόγοι για τις εν λόγω εγκρίσεις είναι «πολλαπλοί», συμπεριλαμβανομένων των καθυστερήσεων για τις εγκρίσεις προϊόντων ή/και της έλλειψης αμοιβαίας αναγνώρισης.
«Ουσιαστικά, πρόκειται για σύμπτωμα κακής εφαρμογής των πτυχών του ισχύοντος κανονισμού», εξήγησαν, αναφερόμενοι στον σχετικό κανονισμό 1107/2009 για τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά.
Ως εκ τούτου, τόνισαν την ανάγκη για συστήματα που θα επιταχύνουν τη διαδικασία έγκρισης νέων δραστικών ουσιών και προϊόντων, καθώς και για τη δημιουργία μιας ταχύρρυθμης διαδικασίας επέκτασης των εγκρίσεων για ειδικές καλλιέργειες, η οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να αντιμετωπίσει ορισμένες από αυτές τις αιτήσεις.
Ο εκπρόσωπος της ένωσης πρόσθεσε ότι η πλειονότητα αυτών των εγκρίσεων χορηγείται για ειδικές καλλιέργειες – κυρίως φρούτα και λαχανικά – για τις οποίες οι καλλιεργητές συχνά «στερούνται καταγεγραμμένων λύσεων».