Image default
Opinion LEADERS

Ελλάδα: Τι μπορεί να μας διδάξει η περίπτωση της Πορτογαλίας;

Η Ελλάδα και η Πορτογαλία αποτελούν και οι δύο, κράτη-μέλη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (O.N.E., γνωστή και ως Ευρωζώνη) αλλά με διαφορετική ιστορική, οικονομική και κοινωνική πορεία. Χαρακτηριστική ομοιότητα των δύο χωρών είναι ότι παρουσιάζουν παρόμοιο πληθυσμό, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι η βαριά βιομηχανία τους είναι ο τουρισμός, συνεισφέροντας περίπου 18% στο ΑΕΠ της κάθε χώρας. Η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ε.Ο.Κ. (μετέπειτα Ε.Ε.) το 1981 και αποτέλεσε πλήρες μέλος της Ο.Ν.Ε. το 2001. Από την άλλη, η Πορτογαλία συμμετέχει στην Ε.Ε. από το 1986 και εντάχθηκε στην Ευρωζώνη το 1999. Και οι δύο χώρες ήρθαν αντιμέτωπες τόσο με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 όσο και με την κρίση χρέους του ευρώ το 2010. Ο αντίκτυπος αυτών των δύο κρίσεων ήταν να αναγκαστούν να υπογράψουν «σκληρά» μνημόνια με το Δ.Ν.Τ. και τους Ευρωπαϊκούς φορείς, εφαρμόζοντας αυστηρότατες μεταρρυθμίσεις για την εξομάλυνση και τη σταθεροποίηση των οικονομιών τους.

Πριν το ξέσπασμα της σύγχρονης χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, η Πορτογαλία παρουσίαζε μικρότερη οικονομική ευημερία σε σύγκριση με την Ελλάδα. Σε οικονομικούς όρους αυτό μεταφράζεται σε 31.902$ ονομαστικό κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. για την Ελλάδα και 24.946$ για την Πορτογαλία. Επιπλέον, ο δείκτης ανεργίας ήταν 9.4% για την Πορτογαλία (18% για νέους έως 30 ετών) και 7.7% για την Ελλάδα (20% για νέους έως 30 ετών). Ωστόσο, ο δείκτης κρατικού χρέους ως προς το Α.Ε.Π. ήταν 75.6% και 109.4%, αντίστοιχα. 

Κατά την ίδια περίοδο το σύνολο των καταθέσεων των νοικοκυριών στα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα της κάθε χώρας ανερχόταν στα 185 δισ. ευρώ για την Ελλάδα και 155 δισ. ευρώ για την Πορτογαλία. Αυτό μεταφράζεται σε 17.120€ και 14.680€ ανά κάτοικο αντιστοίχως για κάθε χώρα. Επειδή όμως ο προηγούμενος δείκτης δε δείχνει στοιχεία για την ισότιμη κατανομή του εισοδήματος, η παρουσίαση του δείκτη Gini (όσο πιο μικρή τιμή τόσο περισσότερη εισοδηματική ισότητα μεταξύ των πολιτών) μας διδάσκει ότι και οι δύο χώρες είχαν παρόμοια εισοδηματική ισότητα, με την Ελλάδα να βρίσκεται σε ευμενέστερη θέση (36.6 για Πορτογαλία και 33.6 για Ελλάδα, - Παγκόσμια Τράπεζα). Επιπλέον, ο δείκτης HDI (όσο πιο μεγάλη τιμή τόσο καλύτερη η συνολική ποιότητα ζωής) ήταν την ίδια περίοδο 0.863 για την Ελλάδα κατατάσσοντας την στην 27η θέση παγκοσμίως. Ο αντίστοιχος δείκτης για την Πορτογαλία ήταν 0.822 με κατάταξη στην 43η θέση (- Ηνωμένα Έθνη). Τέλος, ο μικτός κατώτατος μισθός το 2008 στην Πορτογαλία ήταν μόλις 497€ (12 μισθοί), ενώ αντίστοιχα στην Ελλάδα ήταν 794 ευρώ (14 μισθοί). Σε γενικές γραμμές, φαίνεται ότι η Ελλάδα βρισκόταν σε καλύτερο επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας σε σύγκριση με την Πορτογαλία και με υψηλότερη οικονομική σύγκλιση με τις πιο εύπορες χώρες της δυτικής Ευρώπης. 

Προτού παρουσιαστεί η σημερινή κατάσταση των δύο οικονομιών, θα ήταν χρήσιμο, εν συντομία, να γίνει αναφορά στο χρονικό της κρίσης χρέους της κάθε χώρας. Η Ελλάδα το 2010 αποτέλεσε τον αδύναμο κρίκο της Ευρωζώνης, με τις αγορές να «προεξοφλούν» ότι η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ (Grexit) είναι μονόδρομος. Στην πραγματικότητα αυτό σχετιζόταν με ασθενή δημόσια οικονομικά (π.χ. υψηλό χρέος και έλλειμα κρατικού προϋπολογισμού) και χαμηλή ανταγωνιστικότητα της εγχώριας οικονομίας.  Η Ελληνική Κυβέρνηση υπέγραψε αρχικώς (2010) το 1ο Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής με χρηματοδότηση 73 δισ. ευρώ (52.9 δισ. από τις χώρες της ΟΝΕ και 20.1 δισ. από το Δ.Ν.Τ., - ESM) με σκοπό την μεταρρύθμιση της οικονομίας και της εξυγίανσης του δημοσίου τομέα εφαρμόζοντας πρωτόγνωρα, για τα δεδομένα της σύγχρονης οικονομικής ιστορίας, μέτρα λιτότητας. Έπειτα από την αποτυχία του 1ου προγράμματος, η Ελληνική Κυβέρνηση προχώρησε στην υπογραφή (2012) ενός 2ου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής, χρηματοδοτικού πακέτου 153.8 δισ. ευρώ (141.8 δισ. από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματoπιστωτικής Σταθερότητας και 12 δισ. από το Δ.Ν.Τ., - ESM) με στόχο την τελική αποκατάσταση και θεραπεία της ελληνική οικονομίας με την εφαρμογή ακόμα πιο αυστηρών μέτρων λιτότητας. Η αποτυχία και του 2ου προγράμματος οδήγησε στην τελική υπογραφή και εφαρμογή (2015) του 3ου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής ύψους 61.9 δισ. ευρώ, χρηματοδοτούμενο εξ’ ολοκλήρου από τον Ευρωπαϊκό Μηχανικό Σταθερότητας (ESM). Ουσιαστικά, η Ελλάδα δανείστηκε συνολικά 288.7 δισ. ευρώ κατά την περίοδο 2010 – 2018. Σημαντικότατα αποτελέσματα αυτής της περιόδου ήταν η μετανάστευση 500.000 νέων προς το εξωτερικό, η μείωση του βιοτικού επιπέδου κατά 33% των πολιτών και ο βαρύτατος τραυματισμός του κοινωνικού ιστού. 

Όσον αφορά στην περίπτωση της Πορτογαλίας, οι αγορές είχαν ήδη «προεξοφλήσει» ότι η χώρα ήταν ο δεύτερος πιο ευάλωτος στόχος της ζώνης του ευρώ, μετά την Ελλάδα. Το 2011, η Πορτογαλική Κυβέρνηση ζήτησε και επίσημα την υποστήριξης της Ε.Ε., αδυνατώντας να δανειστεί από τις αγορές. Το τριετές Πρόγραμμα Οικονομικής Προσαρμογής ανήλθε στο ύψος των 76.3 δισ. ευρώ (26 δισ. από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, 24.3 δισ. από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και 26 δισ. από το Δ.Ν.Τ., Πήγη: ESM). Η Πορτογαλική Κυβέρνηση του Pedro Passos Coelho εφάρμοσε σκληρότατα μνημονιακά μέτρα, οδηγώντας 500.000 νέους προς αναζήτηση εργασίας στο εξωτερικό. Επιπλέον, υπήρξαν σοβαρότατες περικοπές κατά 23% στη δημόσια υγεία, την εκπαίδευση και την κοινωνική ασφάλιση, σε διάστημα μόλις δύο ετών (2012-2013). 

Τι έχει συμβεί, όμως, 15 χρόνια αργότερα, σε αυτές τις δύο χώρες, οι οποίες αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν τις δύο σοβαρές οικονομικές κρίσεις (2008 και 2010) και κατόπιν μια πανδημία καθώς και μία συνεχιζόμενη έντονη πληθωριστική κρίση εξαιτίας της αύξησης των τιμών στην ενέργεια και τις α΄ ύλες;  

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα εκτιμώμενα στοιχεία για το 2022, το ονομαστικό κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. της Πορτογαλίας ανέρχεται στα 24.910$, όντας σχεδόν στα επίπεδα του 2008. Τα αντίστοιχα στοιχεία για την Ελλάδα, παρουσιάζουν ότι το ονομαστικό κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. είναι 21.400$, μειωμένο κατά 33%. Ο δείκτης ανεργίας στη Πορτογαλία βρίσκεται στο 6.4% (18.2% η ανεργία νέων έως 30 ετών), ενώ στην Ελλάδα κυμαίνεται στο 11.7% (31.3% η ανεργία νέων έως 30 ετών). Όσον αφορά το δείκτη δημοσίου χρέους ως προς το Α.Ε.Π., κυμαίνεται στο 178.2% για την Ελλάδα και 120.1% για την Πορτογαλία αντίστοιχα δείχνοντας μια εμφανή επιδείνωσή του και για τις δύο χώρες.

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος (Τ.τ.Ε.) για το 2022, το σύνολο των καταθέσεων των νοικοκυριών ανήλθαν στα 141.3 δισ. ευρώ γεγονός που μεταφράζεται σε 13.547 ευρώ κατά μέσο όρο για κάθε πολίτη (μείωση 21% από το 2008). Οι αντίστοιχοι δείκτες για την Πορτογαλία, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα της Πορτογαλίας, είναι 183 δισ. ευρώ και 18.083 ευρώ (αύξηση 23.2% από το 2008). O δείκτης Gini για την ισοκατανομή του εισοδήματος είναι ο ίδιος και για τις δύο χώρες στο 33.00 δείχνοντας μια οριακή βελτίωση εκατέρωθεν από το 2008. Επιπλέον, η κατάταξη της χώρας μας, σχετικά με την ποιότητα ζωής (δείκτης HDI), έπεσε στην 33η θέση (μείωση κατά 6 θέσεις από το 2008). Αντιθέτως, ο συγκεκριμένος δείκτης δείχνει βελτίωση της κατάταξης της Πορτογαλίας στην 38η θέση (αύξηση 5 θέσεων από το 2008). Παρ’ όλα, αυτά η Ελλάδα συνεχίζει να έχει καλύτερη ποιότητας ζωής σε σύγκριση με την Πορτογαλία, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο. Τέλος, ο βασικός μισθός στην Ελλάδα βρίσκεται στα 713 ευρώ μικτά (14 μισθοί) για το 2022. Το αντίστοιχο μέγεθος για την Πορτογαλία είναι στα 760 ευρώ μικτά (14 μισθοί). Σε ποσοστιαία μεταβολή διαφαίνεται ότι υπάρχει μια μείωση κατά 11.4% (-81 ευρώ/μήνα) για την Ελλάδα από το 2008 και μια αντίστοιχη αύξηση κατά 53% (+263 ευρώ/μήνα) για την Πορτογαλία.

Εν κατακλείδι, σίγουρα, τα δομικά προβλήματα της κοινωνίας και την οικονομίας αυτών των δύο χωρών δεν είναι παρόμοια, όπως δεν είναι ίδιο και το πλαίσιο μέσα στο οποίο εφαρμόστηκαν τα Προγράμματα Οικονομικής Προσαρμογής. Ωστόσο, το μέγεθος της δημοσιονομικής προσαρμογής στο οποίο υποβλήθηκε η Ελλάδα ήταν πολύ μεγαλύτερο και, επομένως, ήταν και μεγαλύτερη η υφεσιακή επίπτωση των μέτρων λιτότητας. Επιπρόσθετα, η ελληνική οικονομία την προ-μνημονιακής περιόδου στηριζόταν κατά κύριο λόγο στο ρόλο του Δημοσίου (δημόσιες επενδύσεις και δαπάνες), γεγονός που μειώθηκε αισθητά κατά τη μνημονιακή και μετα-μνημονιακή περίοδο. Από την άλλη, η Πορτογαλία δεν είχε τόσο έντονα τον ίδιο βαθμό αντιμνημονιακής διχόνοιας, όπως και οι απαιτήσεις των δανειστών ήταν ηπιότερες, αλλά σε καμία περίπτωση εύκολα εφαρμόσιμες. Ίσως θα πρέπει να αναλογιστούμε, ο καθένας ξεχωριστά, για το τι έφταιξε και φτάσαμε να υστερούμε οικονομικά της Πορτογαλίας, έπειτα από 15 χρόνια σχεδόν παράλληλης πορείας.


Νικόλαος Στούπος (Ph.D. & Post-Doc)

Επίκουρος Καθηγητής Μακροχρηματοοικονομικής

Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

Σχολή Οικονομίας και Διοίκησης

Deree – Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος

Σχετικα αρθρα

Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές: Είναι αισιόδοξο το μέλλον; – Γ.Μαραγκός

admin

Πανεπιστήμια και οικονομία – Ν.Βέττας

admin

Β. Κορκίδης: Επένδυση της Ελλάδας σε παρόν και μέλλον το άνοιγμα προς Ινδία

admin

B. Κορκίδης: Ακριβός ο «λογαριασμός» των επιπτώσεων της Ερυθράς στην Ευρώπη

admin

PISA, σχολικές επιδόσεις και το προφανές – Α. Ανδρικόπουλος

admin

Το αναδυόμενο νέο παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα – Δρ. Βλάδος Χάρης

admin

Δ. Βέργαδος (ΣΕΒ): 4+1 προκλήσεις της βιομηχανίας το 2024

admin

Αισιοδοξία για την οικονοµία από τον Βασίλη Κορκίδη

admin

Αξιολογώντας τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα – Α.Ανδρικόπουλος

admin

Η δοκιμασία της ευρωπαϊκής συνοχής

admin

Κορκίδης: Σημαντική θετική εξέλιξη η αναβάθμιση της οικονομίας

admin

Εύλογες και αληθινές αξίες: ανάγκη, νόμος και αλήθεια στη λογιστική – Α. Ανδρικόπουλος

admin