Dr.Ανδρέας Ανδρικόπουλος – Στις 14 Μαρτίου 2023 δημοσιεύθηκε η ετήσια έκθεση του διοικητικού συμβουλίου της Credit Suisse, της δεύτερης μεγαλύτερης ελβετικής τράπεζας, με κριτήριο το σύνολο του ενεργητικού. Εκτός από το γεγονός ότι η έκθεση εμφάνισε ζημιές για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, περιείχε μια ειδική ενότητα με τίτλο «υλικές αδυναμίες» (material weaknesses) στη διαδικασία εσωτερικού ελέγχου που διαπίστωνε τους κινδύνους στους οποίους είναι εκτεθειμένη η τράπεζα και, κυρίως, τη διαδικασία αποτύπωσης των λογιστικών μεγεθών της επιχείρησης (σελίδες 50 και 51 της έκθεσης).
Σύμφωνα με την έκθεση, η διοίκηση της τράπεζας παραδέχθηκε πως δεν είναι αποτελεσματικοί οι μηχανισμοί ελέγχου σχετικά με την ακρίβεια των λογιστικών καταστάσεων. Ωστόσο, η διοίκηση της τράπεζας στο ίδιο κείμενο υποστηρίζει ότι, παρά τις ανεπάρκειες των διαδικασιών της, οι λογιστικές καταστάσεις είναι ακριβείς (αν και αναφέρει πως ίσως χρειαστεί να επανυπολογιστούν μεγέθη σχετικά με συναλλαγές με εταιρείες ειδικού σκοπού, οι οποίες δεν συμπεριλαμβάνονται στον ισολογισμό).
Είναι τουλάχιστον άξια προβληματισμού η πρόταση πως οι λογιστικές καταστάσεις μιας συστημικής τράπεζας λένε την αλήθεια ενώ ο τρόπος του υπολογισμού τους έχει ουσιώδεις αδυναμίες. Όλα αυτά συμβαίνουν περίπου δεκαπέντε χρόνια μετά την κρίση του 2008, την οποία ακολούθησαν μεγάλες τομές στη ρύθμιση και την εποπτεία των τραπεζών, με στόχο, κυρίως, τη συστημική σταθερότητα.
Σε όλη την προηγούμενη παράγραφο, οι πιο σημαντικές λέξεις είναι νομίζω οι πρώτες τέσσερις: «Στις 14 Μαρτίου 2023». H είδηση της ομολογημένης αναξιοπιστίας του εσωτερικού ελέγχου της τράπεζας έρχεται μόλις μία εργάσιμη μέρα μετά την κατάρρευση της Silicon Valley Bank την Παρασκευή 10 Μαρτίου 2023. Τράπεζα σημαίνει πίστη (credit), χωρίς πίστη (πίστωση) δεν λειτουργεί το χρηματοοικονομικό σύστημα. Έτσι, σε ένα περιβάλλον κλονισμένης πίστης από την περασμένη Παρασκευή, η ανακοίνωση της μεγάλης Ελβετικής τράπεζας ότι δεν έχει μηχανισμούς που να ελέγχουν αποτελεσματικά εάν λέει αλήθεια για τα λογιστικά της στοιχεία ήρθε τη χειρότερη στιγμή.
Την ώρα που η πίστη συρρικνώνεται (από την περασμένη Παρασκευή), οι επενδυτές σπεύδουν να πουλήσουν οτιδήποτε έχει στοιχεία αμφίβολης αξιοπιστίας, βάσιμα ή αβάσιμα, σε συνθήκες ζωηρής ανασφάλειας (ενίοτε πανικού). Αυτή την ώρα, έρχεται η ανακοίνωση της Credit Suisse να ρίξει λάδι σε μια μικρή φλόγα της συστημικής αστάθειας που εμφανίστηκε την περασμένη Παρασκευή και να την κάνει φωτιά.
Σε αγορές που διάκεινται από φορτισμένο θυμικό δεν είναι ποτέ καθησυχαστικά επιχειρήματα όπως αυτά που τεκμηριώνουν ότι η περίπτωση της Silicon Valey Bank είναι εν πολλοίς ανεξάρτητη από την Credit Suisse, ότι η Credit Suisse έχει στοιχεία κεφαλαιακής επάρκειας και ότι η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας δεσμεύτηκε να προσφέρει ρευστότητα στην Credit Suisse αν χρειαστεί.
Αυτό που έχει σημασία είναι η επιδείνωση ενός ήδη φορτισμένου επενδυτικού θυμικού, το οποίο τροφοδοτείται και από πρόσφατες μνήμες κακής δημοσιότητας, μεταξύ άλλων, για την καταδίκη της Credit Suisse σχετικά με διευκολύνσεις που παρείχε σε ξέπλυμα μαύρου χρήματος από εμπόριο ναρκωτικών.
Αυτή η κατάσταση του θυμικού των επενδυτών θυμίζει, τηρουμένων των δυσαναλογιών, το 2009 και το δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη. Η διάσωση της Anglo Irish Bank από την ιρλανδικό κράτος οδήγησε το κράτος σε δημοσιονομικό αδιέξοδο και, τότε, οι επενδυτές σκέφτηκαν -στον απόηχο της μεγάλης κρίσης του 2008- πως, ενώ μπορούν τα κράτη να διασώσουν μια χρεοκοπημένη τράπεζα, δεν υπάρχει κάποιος να διασώσει εξίσου γρήγορα ένα χρεοκοπημένο κράτος.
Έτσι, οι επενδυτές πρέπει να αποφεύγουν τα αξιόγραφα των κρατών με μεγάλες πιθανότητες χρεοκοπίας. Αυτή η καθοριστική σκέψη αποτέλεσε το «προσάναμμα» για την κρίση του δημόσιου χρέους της Ελλάδας, η οποία ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2009. Η κακή είδηση γίνεται καταστροφική όταν οι αγορές κινούνται ήδη σε συνθήκες οξυμμένης ανασφάλειας.
Προβλέψεις αυτή τη στιγμή είναι πολύ δύσκολο να γίνουν. Η μεγάλη πτώση της τιμής της Credit Suisse στις 15 Μαρτίου (περίπου 24%) είναι εκδήλωση επενδυτικού πανικού, ο οποίος διαχέεται στις τράπεζες εξίσου γρήγορα, αν όχι γρηγορότερα από τον επενδυτικό ενθουσιασμό των αισιόδοξων ημερών. Η χρηματιστηριακή πτώση είναι κακή είδηση για το σύνολο των μετόχων της τράπεζας και δημιουργεί αμφιβολίες για τη δυναμική της κεφαλαιακής της επάρκειας, αν δεν αντιστραφεί γρήγορα το κλίμα.
Η αντιστροφή του κλίματος θα είναι ταυτόσημη με την αύξηση της αξίας του μετοχικού κεφαλαίου της Credit Suisse, η οποία θα έρθει είτε με ανάκαμψη των κεφαλαιαγορών είτε με ανακεφαλαιοποίηση, με ό,τι σημαίνει μια ανακεφαλαιοποίηση. Το μόνο σίγουρο για την επιθυμητή λύση είναι ότι πρέπει να είναι πολύ γρήγορη και να πείθει ότι είναι βιώσιμη.
Ο Ανδρέας Ανδρικόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Τα βιβλία του Κρίση και Ρεαλισμός (2015), Κοινωνική Χρηματοοικονομική (2019) και Χρηματοοικονομική (2022) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Προπομπός.