Του Thomas Brewster
Ακούγοντας τον ίδιο τον Αντρέι Μασάλοβιτς να αφηγείται την ιστορία του, ο 62χρονος πρώην πράκτορας της KGB ο οποίος έχει μετατραπέι σε influencer του Youtube, είναι ένας μετρ της σκοτεινής τέχνης της παρακολούθησης μέσω διαδικτύου, ο οποίος υποστηρίζει ότι έχει εργαστεί σε ένα εύρος θέσεων, από την κυβέρνηση του Βιετνάμ, έως τις μυστικές υπηρεσίες του Βλαντίμιρ Πούτιν. Για άλλους είναι ένας απατεώνας, ένας “φιδέμπορας”, ένας “καλλιτέχνης της ανοησίας”.
Ορισμένοι από τους ισχυρισμούς του μπορούν να επαληθευτούν, άλλοι όχι και τόσο. Αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο: Ο Μασάλοβιτς έχει χαρακτηριστεί ως εχθρός του κράτους στις ΗΠΑ και αποτελεί στόχο των κυνηγών κατασκόπων της Meta, οι οποίοι λένε ότι το λογισμικό του, Avalanche, έχει χρησιμοποιηθεί για την παρακολούθηση περιβαλλοντικών ακτιβιστών, δημοσιογράφων και ΜΚΟ. Επιβάλλοντας κυρώσεις στον Μασάλοβιτς τον Φεβρουάριο, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ισχυρίστηκε ότι βοήθησε το Κρεμλίνο “να επιτεθεί στη δημοκρατία στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ουκρανία και σε όλο τον κόσμο”, προσθέτοντας ότι θα “αναλάβει δράση για να διασφαλίσει ότι όσοι προσπαθούν να εξάγουν το σήμα του αυταρχισμού της ρωσικής κυβέρνησης δεν θα μπορούν να το κάνουν ατιμώρητοι”.
Ο Μασάλοβιτς δεν φαίνεται να νοιάζεται. Έχοντας ένα βιβλίο να πουλήσει και ένα αυξανόμενο κοινό 95.000 συνδρομητών στο κανάλι του στο YouTube με το όνομα Cyberded (που μεταφράζεται ως ψηφιακός παππούς στα ρωσικά), δήλωσε στο Forbes ότι είναι χαρούμενος για τη δημοσιότητα (το κανάλι του Μασάλοβιτς στο YouTube κατέβηκε πρόσφατα λόγω παραβίασης των όρων παροχής υπηρεσιών. Η Google, επιβεβαίωσε ότι αυτό έγινε λόγω συμμόρφωσης με τις αμερικανικές κυρώσεις). “Ξύπνησα εκείνο το πρωί και βρήκα τον εαυτό μου διάσημο”, δήλωσε την επομένη των κυρώσεων του υπουργείου Οικονομικών.
Εκεί έγκειται το παράδοξο του Μασάλοβιτς: Φαίνεται να είναι νόμιμος. Αλλά είναι δύσκολο να τον πάρει κανείς στα σοβαρά, έναν σαιξπηρικό γελωτοποιό με διασυνδέσεις στην KGB. Σύμφωνα με συνεντεύξεις με πρώην υπαλλήλους, εγκληματολογικές έρευνες στο διαδίκτυο, παρουσιάσεις της Avalanche και συζητήσεις με τον ίδιο τον Μασάλοβιτς, φαίνεται να είναι ένας σύγχρονος “μισθοφόρος” που εργάζεται στον τομέα της παρακολούθησης και συνεργάζεται με αυταρχικά καθεστώτα και ρωσικές ενεργειακές εταιρείες που διοικούνται από δισεκατομμυριούχους που έχουν υποστεί κυρώσεις. Ένας πρώην συνεργάτης του Μασάλοβιτς από τη δεκαετία του ’90 τον περιέγραψε ως έναν “έναν πολύ ταλαντούχο απατεώνα”.
Ο διεθνούς φήμης επαγγελματίας στον τομέα της τεχνολογίας ασφαλείας Μπρους Σνάιερ βλέπει με άλλο μάτι τον Μασάλοβτις και τους ομοίους του. “Είμαι βέβαιος ότι πολλοί “μεσίτες δεδομένων” διαθέτουν αυτές τις “μαγικές τεχνολογίες επηρεασμού”. Η γνώμη μου είναι σχεδόν όλα αυτά είναι ανοησίες για μάρκετινγκ”, δήλωσε στο Forbes. “Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να τους επιβάλλουμε κυρώσεις”.
Απαντώντας στους σκεπτικιστές του, ο Μασάλοβιτς δήλωσε ότι “για να κατακτήσει κανείς νέες αγορές στην εποχή του ψηφιακού αποικισμού, πρέπει να είναι επιστήμονας, ερευνητής, τυχοδιώκτης, ακόμη και πειρατής, αλλά δεν μπορεί να είναι απατεώνας. Πολλοί άνθρωποι δεν το καταλαβαίνουν αυτό, γι’ αυτό και πολλές εταιρείες μεγάλων big data είναι φανφαρολόγοι”.
Είτε όσα λέει για τον εαυτό του είναι αλήθεια, είτε είναι τρολ, είτε βρίσκεται κάπου στο ενδιάμεσο, ο Μασάλοβιτς τοποθετεί το λογισμικό και τις υπηρεσίες που προσφέρει κάπου ανάμεσα στην Palantir, το μεγαθήριο που υποστηρίζεται από τον Peter Thiel αξίας 20 δισ. δολαρίων και έχει συνεργαστεί με διάφορες αμερικανικές υπηρεσίες άμυνας και πληροφοριών και την Cambridge Analytica, την βρετανική εταιρεία διαδικτυακής χειραγώγησης που εκμεταλλεύτηκε δεδομένα του Facebook για να βοηθήσει τους πελάτες της, συμπεριλαμβανομένου του Ντόναλντ Τραμπ.
Το Avalance σαρώνει δημόσιες πληροφορίες στο διαδίκτυο και χρησιμοποιεί bots για να αποκτήσει πρόσβαση σε ιδιωτικές ομάδες, συλλέγοντας δεδομένα από κοινωνικά δίκτυα όπως το Facebook και το TikTok και ιστότοπους που αφορούν ειδικά την όποια κοινότητα θέλει να στοχεύσει ένας πελάτης, όπως εξειδικευμένα φόρουμ και βάσεις δεδομένων όπως τα αρχεία συμβάσεων. Η εφαρμογή μπορεί στη συνέχεια να κάνει συνδέσεις μεταξύ ατόμων και ομάδων και να παρακολουθεί τη δραστηριότητά τους, ειδοποιώντας τον πελάτη όταν εκδηλώνεται κάποιο είδος κινδύνου, όπως μια διαμαρτυρία ή ένας εσωτερικός υπάλληλος που μοιράζεται μυστικά με έναν αντίπαλο ή έναν δημοσιογράφο. Οι αναλυτές της εταιρείας προτείνουν στη συνέχεια ενέργειες που μπορεί να αναλάβει ο πελάτης για να εξαλείψει την απειλή.
Η Lavina-Pulse, η επιχείρηση στην οποία ανήκει το Avalanche (“lavina” στα ρωσικά σημαίνει “χιονοστιβάδα”), έχει μια άλλη, λιγότερο γνωστή επιχείρηση, όπως επιβεβαιώθηκε από έναν πρώην υπάλληλο και τον Μασάλοβιτς: τη χρήση bots για την ενίσχυση η τη σίγαση περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δύο πρώην υπάλληλοι δήλωσαν ότι το προσωπικό δεν γνώριζε το ποιοι ήταν οι πελάτες και ότι τους ανατέθηκε να δημιουργήσουν διακομιστές για τον έλεγχο των ψεύτικων λογαριασμών χρησιμοποιώντας έναν τεράστιο αριθμό ψεύτικων αριθμών τηλεφώνου και -, και να προγραμματίσουν τα bots ώστε να στοχεύουν σε μια συγκεκριμένη κοινότητα. Ένας πρώην υπάλληλος δήλωσε ότι έκαναν μια τεκμηριωμένη εικασία για ορισμένους πελάτες και αποφάσισαν να φύγουν για ηθικούς λόγους (η Meta δήλωσε ότι δεν γνώριζε αυτή την πτυχή της επιχείρησης του Μασάλοβιτς).
Με το έργο του να περιλαμβάνει όλο το φάσμα της διαδικτυακής χειραγώγησης και επιτήρησης, ο Μασάλοβιτς έχει τρομάξει όχι μόνο τις ΗΠΑ και τη Meta, αλλά και τους ακτιβιστές του κλίματος, λόγω των πελατών του στον τομέα της ενέργειας, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται η ρωσική Rosatom, όπως επιβεβαίωσε ένας πρώην υπάλληλος.
Τα τελευταία δύο χρόνια, ο προσωπικός ιστότοπος του Μασάλοβιτς αναφέρει επίσης ως πελάτες τις θυγατρικές των Rosneft και Gazprom. Ο ίδιος δήλωσε στο Forbes ότι οι εν λόγω οικολογικοί ακτιβιστές ήταν “ένα πραγματικό πρόβλημα” για τους πελάτες του στον τομέα του πετρελαίου και της ενέργειας, λέγοντας ότι τους βοήθησε να παρακολουθούν τη διαδικτυακή δραστηριότητά τους.
“Αυτή η επιτήρηση μπορεί να διαταράξει τη δράση για το κλίμα, αλλά θέτει σε κίνδυνο και τις ζωές των ανθρώπων”, δήλωσε η Κάθριν Μάλβεϊ, διευθύντρια εκστρατείας υπευθυνότητας για την κλιματική ομάδα της Ένωσης Ανήσυχων Επιστημόνων.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους ακτιβιστές του κλίματος στη Ρωσία, όπου ένας αριθμός οικολογικών μη κερδοσκοπικών οργανώσεων έχουν χαρακτηριστεί ξένοι πράκτορες και -ουσιαστικά- εχθροί του κράτους. Σε έναν από τους πιο εξέχοντες ακτιβιστές της χώρας, τον Αρσάκ Μακιτσιάν, αφαιρέθηκε η υπηκοότητα νωρίτερα φέτος. “Στη Ρωσία, μας παρακολουθούσαν offline και online”, δήλωσε ο Μακιτσιάν στο Forbes. “Ό,τι κι αν γράφεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, βγάζουν φωτογραφίες που μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν εναντίον σου όταν σε συλλαμβάνουν”.
Τα αυταρχικά καθεστώτα που χρησιμοποιούν το Avalanche
Μεταξύ των Ρώσων χρηστών του Avalanche είναι και η FSB, η διάδοχος της KGB και μία από τις κύριες υπηρεσίες πληροφοριών της Ρωσίας, όπως επιβεβαίωσε ένας πρώην υπάλληλος. Η υπηρεσία εξωτερικών πληροφοριών του Κρεμλίνου, η GRU, αποτελεί επίσης πελάτη του, σύμφωνα με τις αμερικανικές κυρώσεις και τον ίδιο τον Μασάλοβιτς. Όταν ρωτήθηκε αν το προϊόν του χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση της οργάνωσης των διαδηλώσεων που καταπνίγηκαν βάναυσα κατά της εισβολής στην Ουκρανία στις αρχές του 2022 διαδικτυακά, ο Μασάλοβιτς είπε ναι, αλλά αρνήθηκε να επεκταθεί περαιτέρω. Αργότερα, ισχυρίστηκε ότι το Avalanche είχε εντοπίσει μια ουκρανική προσπάθεια να προκαλέσει αναταραχή στο Νταγκεστάν, όπου η τοπική κυβέρνηση αποτελεί επίσης πελάτη της εταιρείας του.
Πολιτικοί αντιφρονούντες στην Ασία και την Κεντρική Αμερική έχουν επίσης γίνει στόχος του Avalanche. Η κομμουνιστική κυβέρνηση του Βιετνάμ χρησιμοποιούσε την τεχνολογία για την παρακολούθηση της αντιπολίτευσης τουλάχιστον από το 2018, σύμφωνα με έναν πρώην υπάλληλο. Το καθεστώς έχει φυλακίσει διάφορους περιβαλλοντικούς και φιλοδημοκρατικούς ακτιβιστές τα τελευταία χρόνια. Ο Μασάλοβιτς αρνήθηκε να παράσχει περισσότερες λεπτομέρειες ή να πει αν το συμβόλαιο με το Βιετνάμ βρισκόταν ακόμη σε ισχύ ή όχι, αν και ένα portal για το Avalanche που αναφέρεται στο Βιετνάμ βρισκόταν σε χρήση κατά τη στιγμή της δημοσίευσης.
Φωτογραφίες από την προσωπική ιστοσελίδα του Μασάλοβιτς έδειξαν ότι ήταν επίσης τακτικός επισκέπτης της Μιανμάρ, μιας χώρας της οποίας η στρατιωτική χούντα έχει καταστείλει επιθετικά τις διαφωνίες και η οποία έχει μετατραπεί επίσης σε σημαντικό εμπορικό εταίρο της Ρωσίας. Ο Μασάλοβιτς επιβεβαίωσε ότι η Μιανμάρ είτε είναι πελάτης του είτε σκοπεύει “να ξεκινήσει φέτος”, αλλά δεν επιβεβαίωσε τι από τα δυο. (Οι κυβερνήσεις του Βιετνάμ και της Μιανμάρ δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχόλια).
Οι κάτοικοι της Νικαράγουας έχουν επίσης στοχοποιηθεί από το Avalanche, σύμφωνα με την Meta. Τα διαδικτυακά αρχεία δείχνουν επίσης ένα ενεργό portal του Avalanche που αναφέρεται στην πρωτεύουσα της χώρας, τη Μανάγκουα. Το καθεστώς της Νικαράγουας υπό τον πρόεδρο Ντανιέλ Ορτέγκα έχει επικριθεί από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις όπως το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τη σύλληψη επικριτών της κυβέρνησης και την απαγόρευση συμμετοχής των πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης στις εκλογών του 2021. Ο Μασάλοβιτς δεν επιβεβαίωσε ούτε διέψευσε αν η Νικαράγουα ήταν πελάτης του. Η κυβέρνηση της χώρας δεν απάντησε σε αιτήματα για σχολιασμό.
Κινηματογραφικός “κακός” ή “φιδέμπορας”;
Ακόμα και υπό το φως των ενεργειών της αμερικανικής κυβέρνησης, των ισχυρισμών ότι συνεργάζεται με τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών FSB και GRU, και του συνακόλουθου υπαινιγμού ότι είναι σημαντική φιγούρα στις διαδικτυακές επιχειρήσεις επιτήρησης και επιρροής της Μόσχας, ο Μασάλοβιτς έχει ουκ ολίγους σκεπτικιστές. Ο Γκάβιν Γουάιλντ, πρώην διευθυντής Ρωσίας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, δήλωσε ότι υποψιάζεται ότι το Avalanche είναι “άνθρακας”.
“Αγοράζουν αυτόν τον μύθο, στον οποίο στράφηκαν πραγματικά εταιρείες όπως η Cambridge Analytica, έχοντας αυτήν την ιδέα ότι αν μπορείς να συγκεντρώσεις αρκετά σημεία δεδομένων για τον πληθυσμό-στόχο σου, μπορείς με κάποιον τρόπο να διαμορφώσεις αλγοριθμικά τη σφαίρα πληροφοριών μαζικά”, δήλωσε ο Γουάιλντ, πρώην αναλυτής της NSA και ένας εκ των συγγραφέων της επίσημης αξιολόγησης των μυστικών υπηρεσιών για τις ρωσικές δραστηριότητες που στόχευαν τις προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ. “Πρόκειται για ένα είδος προσέγγισης όπου δοκιμάζεις πολλά πράγματα ταυτόχρονα με περιορισμένη πειστική ικανότητα”. Πράγματι, η αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου “ψυχογραφικού” προφίλ έχει αμφισβητηθεί εδώ και καιρό.
Σε απάντηση στους ισχυρισμούς ότι το λογισμικό του δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο ισχυρό όσο ο ίδιος υποστηρίζει, ο Μασάλοβιτς δήλωσε με μεγάλη δόση σαρκασμού: “Πραγματικά δεν καταλαβαίνω γιατί αρκετοί πελάτες συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το Avalanche για περισσότερα από δώδεκα χρόνια”.
Η ιδιότητά του ως εχθρού του αμερικανικού κράτους είναι κάτι το οποίο χτίζει εδώ και χρόνια. Ακόμη και στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ως επιστήμονας πληροφορικής της KGB, ο Βρετανός επιχειρηματίας, Νικ Γκρέι, τον θυμόταν για το ταλέντο του. “Είχε ένα πολύ ωραίο κούρεμα και μούσι. Νόμιζα ότι ήταν βγαλμένος από ταινία”, δήλωσε ο Γκρέι, ο οποίος είπε ότι ο Μασάλοβιτς συνέβαλε καθοριστικά στη γνωριμία του με προγραμματιστές προσομοιωτών πτήσεων, οι οποίοι αργότερα τον βοήθησαν να δημιουργήσει τη γνωστή εταιρεία ανάπτυξης παιχνιδιών Eagle Dynamics.
Ο Μασάλοβιτς φαίνεται να αγκαλιάζει το στυλ του κινηματογραφικού κακού. Τα τελευταία πέντε χρόνια, καυχιέται ανοιχτά στον ιστότοπό του για την παροχή τεχνολογίας παρακολούθησης στο ρωσικό κράτος και σε άλλους, καταγράφοντας δημόσια τα ταξίδια του σε άλλα κράτη όπου προσπάθησε να αποκτήσει περισσότερους πελάτες. Την τελευταία δεκαετία, ήταν επίσης βασικό μέλος του ρωσικού συνεδρίου Positive Hack Days, το οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ ισχυρίστηκε το 2021 ότι χρησιμοποιήθηκε από τις ρωσικές υπηρεσίες κατασκοπείας ως “εκδήλωση στρατολόγησης”. Ένας πρώην αξιωματούχος των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών δήλωσε στο Forbes ότι η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών γνώριζε την επιχειρηματική δραστηριότητα του Μασάλοβιτς τουλάχιστον τα τελευταία έξι χρόνια.
Γιατί οι κυρώσεις ήρθαν μόλις τώρα; Ο Γουάιλντ, πρώην διευθυντής στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας για ζητήματα που σχετίζονται με τη Ρωσία, έχει δύο θεωρίες. Πρώτον, οι ΗΠΑ μπορεί να έχουν φτάσει σε “κρίσιμη μάζα ανθρώπων προς επιβολή κυρώσεων” και ο Μασάλοβιτς ήταν “το φρούτο που κρέμεται χαμηλά”. “Σε αυτό το σημείο του πολέμου, γιατί να μην του επιβληθούν κυρώσεις;” Δεύτερον, μπορεί ο Μασάλοβιτς να έχει έχει γίνει αρκετά σημαντικός στο εσωτερικό ή να έχει προσελκύσει αρκετές επιχειρήσεις στο εξωτερικό από μη φιλικά κράτη, ώστε οι ΗΠΑ θεώρησαν απαραίτητο να “δηλητηριάσουν το brand του παγκοσμίως, ώστε να καθίσταται σαφές το είδος του ανθρώπου που πραγματικά είναι”, πρόσθεσε ο Γουάιλντ.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία κινητοποίησε τον Μασάλοβιτς ώστε να επιδιώξει συνεργασίες με περισσότερες ξένες επιχειρήσεις, ιδίως σε χώρες που δεν διατηρούν καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Τον Δεκέμβριο, ο Μασάλοβιτς βρέθηκε στο Κατάρ για το Παγκόσμιο Κύπελλο προσπαθώντας να πουλήσει το λογισμικό του στο καθεστώς. Τέτοιες χώρες μπορεί σύντομα να επωφεληθούν από την προθυμία του Μασάλοβιτς να εμβαθύνει στον τομέα της ενεργής παραπληροφόρησης, καθώς επιδιώκει να μοιάσει περισσότερο στον πλέον ανενεργό αντίπαλο με τον οποίο συχνά συγκρίνεται η επιχείρησή του. “Ήρθε η ώρα να γίνουμε λίγο Cambridge Analytica”, δήλωσε.