Με ξεκάθαρη πρωτοπορία προχωρά στον δεύτερο γύρο των Προεδρικών εκλογών στην Τουρκία ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος αποδεικνύεται ανθεκτικότερος από ποτέ, ανατρέποντας όλες τις προβλέψεις και τις επικρατούσες δυσκολίες του περασμένου εκλογικού έτους. Παρά το γεγονός ότι δεν υπέστη εκλογικές απώλειες από το διπλό φονικό σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου, την άνοδο του πληθωρισμού, την πτώση του βιοτικού επιπέδου και την αμφιλεγόμενη οικονομική πολιτική του, ο Πρόεδρος της Τουρκίας έχει κερδίσει τις θετικές προοπτικές για την επανεκλογή του, βλέποντας μπροστά του μια τρίτη θητεία, καθώς βρίσκεται στην πρώτη θέση μετά τον πρώτο γύρο.
Με ποσοστό ενσωμάτωσης που αγγίζει το 99%, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συγκέντρωσε ποσοστό 49,34% και διατηρεί πλέον μια απόσταση ασφαλείας σε επίπεδο διαφοράς από τον δεύτερο στην κούρσα και επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, Κεμάλ Κιλιντσάρογλου. Κυρίως, όμως ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διατηρεί το δικαίωμα της παραμονής του στην τουρκική πολιτική σκηνή για περισσότερο από μια εικοσαετία, διαψεύδοντας όσους είχαν προεξοφλήσει την «πτώση» του. Εξάλλου, συνεργάτες του Τούρκου Προέδρου περιέγραφαν ως σταδιακή διαδικασία την δυνητική επικράτησή του στον προεδρικό θώκο κατά τις τελευταίες μέρες, έχοντας θέσει ως πρώτο στόχο το προβάδισμά του στον πρώτο γύρο.
Ρυθμιστής, σε κάθε περίπτωση, του πρώτου γύρου των Προεδρικών εκλογών υπήρξε η πρωτόγνωρη συμμετοχή στην εκλογική διαδικασία, η οποία κυμάνθηκε σε ποσοστά 93,6%, αυξημένη κατά 7,4% από την προηγούμενη αναμέτρηση και πέρα από κάθε προσδοκία. Η απρόσμενη συμμετοχή στη διαδικασία ερμηνεύει κατά πολλούς αναλυτές την «έκπληξη Ερντογάν», αδιόρατη μέχρι την τελευταία στιγμή για τους δημοσκόπους, καθώς φαίνεται πως ο μηχανισμός του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης κινητοποιήθηκε στον μέγιστο βαθμό, όπως αποτυπώθηκε από τις εικόνες στα κατά τόπους εκλογικά κέντρα. Ηλικιωμένοι, άτομα με κινητικά προβλήματα, αλλά και πολίτες ντυμένοι ακόμη και με παραδοσιακές στολές προσήλθαν από τις πρώτες πρωινές ώρες στις 200.000 κάλπες που είχαν στηθεί, μαρτυρώντας την προσπάθεια των κομματικών στρατοπέδων να μην χαθεί καμία ψήφος.
Στον αντίποδα, χωρίς τον αέρα του φαβορί θα κινηθεί προς το δεύτερο γύρο ο επικεφαλής της ενωμένης αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, ο οποίος φαίνεται να προσβλέπει σε μια ελεγχόμενη -και μικρή- διαφορά από τον Τούρκο Πρόεδρο. Στο επιτελείο Κιλιντσάρογλου, η ροή των αποτελεσμάτων ανοίγει ένα κάποιο παράθυρο αισιοδοξίας, καθώς βαίνει σταδιακά αυξανόμενη η εκλογική απήχησή του, σε αντίθεση με τα αποτελέσματα για τον Πρόεδρο Ερντογάν, τα οποία μειωνόταν στα τελευταία μέτρα της σημερινής εκλογικής βραδιάς.
Προς το δεύτερο γύρο
Εκτός από τη συμμετοχή – ρεκόρ, ρόλο ρυθμιστή ενόψει του δεύτερου γύρου αποκτά, εκ των πραγμάτων, ο τρίτος στην κατάταξη υποψήφιος για την Προεδρία, Σινάν Ογάν, ο οποίος συγκέντρωσε ποσοστό 5,27%, με τις πρώτες αντιδράσεις του στο διαδίκτυο -μετά την εκτίμηση του αποτελέσματος- να τυγχάνουν ιδιαίτερης προσοχής από τα υπόλοιπα κομματικά επιτελεία. Ακραιφνής εθνικιστής, ο Σινάν Ογάν κατήλθε στις εκλογές ως επικεφαλής της εθνικιστικής Προγονικής Συμμαχίας (ΑΤΑ), παρόλο που στο παρελθόν υπήρξε μέλος του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) του Μπαχτσελί, χωρίς να αποστεί ποτέ τις ξενοφοβικές και ακροδεξιές του θέσεις. Υπό αυτό το πρίσμα, εκτιμάται ότι ο Σινάν Ογκάν βρίσκεται εγγύτερα ιδεολογικά στην «Λαϊκή Συμμαχία» υπό τον Ερντογάν, πολύ περισσότερο όταν ο τελευταίος αναδείχθηκε σε νικητή του πρώτου γύρου, διαθέτοντας στο εξής την πρωτοβουλία των κινήσεων. Κρατώντας προσώρας κλειστά τα χαρτιά του, ο Ογάν σχολίασε με «χρησμούς» το εκλογικό αποτέλεσμα του πρώτου γύρου, ζητώντας -σε κάθε περίπτωση- να εξελιχθεί ομαλά η διαδικασία της καταμέτρησης, ιδίως των ψήφων των αποδήμων, από το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο.
Στους χαμένους της μεγάλης εκλογικής βραδιάς σε επίπεδο εντυπώσεων εντάσσεται ο ηγέτης της ενωμένης αντιπολίτευσης και επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, Κεμάλ Κιλιντσάρογλου, ο οποίος συγκέντρωσε ποσοστό 44,86%, χωρίς, ωστόσο, να καταφέρει να κάνει την ανατροπή, τουλάχιστον στην πρώτη φάση της πιο «ιστορικής προεδρικής εκλογής», σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές.
ΚλείσιμοΣτοχεύοντας στην μέγιστη δυνατή συσπείρωση στο δεύτερο γύρο, ο 74χρονος Κιλιντσάρογλου επενδύει στο αφήγημα της μικρής διαφοράς από τον Τούρκο Πρόεδρο, τον οποίο κατηγόρησε ότι μπλόκαρε την ενσωμάτωση από τα κατά τόπους εκλογικά κέντρα μέσω ενστάσεων, αλλά ο ίδιος απέφυγε να σχολιάσει αυτό καθ’ εαυτό το εκλογικό αποτέλεσμα. Στον αντίποδα, οι αιχμές από πλευράς των εκπροσώπων των κομμάτων που μετέχουν στην «Λαϊκή Συμμαχία» αποσκοπούν, καθώς φαίνεται, στην καλλιέργεια κλίματος «ισοπαλίας» ενόψει της επαναληπτικής αναμέτρησης, η οποία θα εξελιχθεί στις 28 Μάϊου.
Με «σημαία» την μικρή διαφορά, το στρατόπεδο Κιλιντσάρογλου θα επιχειρήσει να διατηρήσει την υψηλή συσπείρωση στην εκλογική του βάση ενόψει του δεύτερου γύρου, ο οποίος θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό, εκτός από τις ψήφους του Ογάν, στο αποτέλεσμα της κάλπης των Τούρκων πολιτών που ψήφισαν στο εξωτερικό. Στα θετικά της μεγάλης εκλογικής εικόνας για την αντιπολίτευση εντάσσονται η άνετη επικράτησή της στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως η Άγκυρα, Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη, ποντάροντας στην αντεπίθεση μέσα από τις μεγαλουπόλεις.
Στον αντίποδα, η πλευρά Ερντογάν αναμένεται να επιδιώξει την παγίωση της πρωτοκαθεδρίας που αποκόμισε στον πρώτο γύρο, επιχειρώντας ανοίγματα προς ορισμένες πλευρές του εκλογικού σώματος, έχοντας, σε κάθε περίπτωση, βασίσει το προβάδισμα της πρώτης φάσης της εκλογικής κούρσας σε συμπαγείς κοινωνικές ομάδες.
Η πορεία του σουλτάνου
Ο Ερντογάν όμως έφτασε στην κορυφή της εξουσίας με κόπο, πόνο και ιδρώτα και δεν θα εγκαταλείψει αμαχητί την κορυφή.
Όλα ξεκίνησαν το 1994. Ο Ρετζέπ Ερντογάν είναι φιλόδοξος και αποφασισμένος. Κατεβαίνει υποψήφιος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, κερδίζοντας με ποσοστό περίπου 25% των ψήφων ως μέλος του Κόμματος Ευημερίας. Ως δήμαρχος, ο Ερντογάν εστιάζει στον εκσυγχρονισμό των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών – μεταξύ άλλων μέσω ιδιωτικοποιήσεων.
Το 1997 κατηγορείται για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους αφού απαγγέλλει ένα απόσπασμα από ένα ποίημα – το οποίο περιλαμβάνει μαχητικές θρησκευτικές εικόνες: «οι μιναρέδες είναι οι ξιφολόγχες μας» – που προσκρούει στους νόμους της Τουρκίας που επιβάλλουν την κοσμικότητα. Ως συντηρητικός που προέρχεται από μια ισλαμιστική πολιτική παράδοση, επιδιώκει να αποκτήσουν μεγαλύτερη πολιτική εκπροσώπηση οι θρησκευόμενοι μουσουλμάνοι.
Ένα χρόνο μετά, εκτίει ποινή φυλάκισης τεσσάρων μηνών στις αρχές του για την απαγγελία. Η φυλάκισή του όμως ενισχύει το προφίλ του. Η εικόνα του μεγάλου μουσουλμάνου ηγέτη διαμορφώνεται.
Η ισλαμική Τουρκία του Ερντογάν
Ο Ερντογάν το 2001 ιδρύει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, ΑΚΡ. Ο ίδιος και οι σύμμαχοί του κάνουν τον υπολογισμό ότι ένα ξεκάθαρο ισλαμιστικό κόμμα δεν θα κέρδιζε την εξουσία στην Τουρκία στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το ΑΚΡ τοποθετείται ως συντηρητικό και με σεβασμό στην ισλαμική παράδοση. «Είμαι μουσουλμάνος», δήλωσε ο Ερντογάν στο περιοδικό TIME το 2002, «αλλά πιστεύω σε ένα κοσμικό κράτος».
Το 2003 γίνεται πρωθυπουργός, αφού το κόμμα του κερδίζει την εξουσία στο κοινοβούλιο και κάποιες νομικές αλλαγές του επιτρέπουν να υπηρετεί παρά τη φυλάκισή του. Σε αυτόν τον ρόλο, και στο πλαίσιο της επιδίωξης της Τουρκίας να γίνει μέλος της ΕΕ, η κυβέρνηση του Ερντογάν επιδιώκει μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων σαρωτικών αλλαγών στον ποινικό κώδικα, περισσότερων χρημάτων που διατίθενται για δαπάνες στην παιδεία, καθώς και νόμων που επεκτείνουν την ελευθερία της έκφρασης και της θρησκείας. Αυτά έρχονται παράλληλα με μια πιο συντηρητική ατζέντα, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών για τον περιορισμό της πώλησης αλκοόλ.
Η Τουρκία περιφερειακός παίκτης
Έξι χρόνια μετά, έρχεται η ώρα για ένα γερό περιφερειακό παιχνίδι, στόχος του σουλτάνου για την κατοχύρωσή του και στο εσωτερικό της χώρας, μεταξύ άλλων. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα επιλέγει την Τουρκία ως προορισμό για το πρώτο του διμερές διπλωματικό ταξίδι στο εξωτερικό. Η επίσκεψή του επιβεβαιώνει το όραμα της Τουρκίας που χαράζει μια πορεία για μια μορφή ισλαμισμού αποδεκτή από τη Δύση και φαινομενικά με στόχο την ένταξη στην Ε.Ε.
Τα επόμενα χρόνια, σε περιφερειακό επίπεδο, ο Ερντογάν λαμβάνει επαίνους για την ηγεσία της Τουρκίας καθ’ όλη τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν οι εξεγέρσεις συγκλόνισαν τον αραβικό κόσμο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Brookings για την αραβική κοινή γνώμη του 2011, υπογραμμίζει η Washington Post.
Μεταξύ των 3.000 ερωτηθέντων της δημοσκόπησης στην Αίγυπτο, την Ιορδανία, τον Λίβανο, το Μαρόκο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα,«η Τουρκία θεωρείται ότι διαδραμάτισε τον “πιο εποικοδομητικό” ρόλο στα αραβικά γεγονότα», αναφέρεται στην καταγραφή των αποτελεσμάτων της δημοσκόπησης. Μεταξύ των ερωτηθέντων, αναφέρει το κείμενο, «εκείνοι που οραματίζονται έναν νέο πρόεδρο για την Αίγυπτο θέλουν ο νέος πρόεδρος να μοιάζει περισσότερο με τον Ερντογάν».
Συγκεντρώνοντας την εξουσία στα χέρια του
Περίπου την ίδια εποχή, στα τέλη του 2010, ο Ερντογάν και το ΑΚΡ κερδίζουν ένα συνταγματικό δημοψήφισμα που περιορίζει την εξουσία του στρατού και μετατρέπει τις προεδρικές εκλογές σε εθνικές και όχι κοινοβουλευτικές.
Το 2013 όμως έρχοναι οι πρώτες δυσκολίες. Μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, που πυροδοτούνται από την αντίθεση του κοινού σε ένα κατασκευαστικό έργο που υποστηρίζεται από τον Ερντογάν στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης, σηματοδοτούν μια στροφή στην πολιτική πορεία του Ερντογάν. Οι διαδηλωτές ξεκινούν καθιστική διαμαρτυρία και η επακόλουθη αντίδραση της αστυνομίας γεννά ένα ευρύτερο κίνημα και, με τη σειρά του, μια πιο εκτεταμένη καταστολή.
Την ίδια χρονιά, ένα σαρωτικό σκάνδαλο διαφθοράς που εμπλέκει μέλη του ΑΚΡ σε υποθέσεις δωροδοκίας, ξεπλύματος χρήματος και απάτης, με αποτέλεσμα την παραίτηση πολλών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων μελών του υπουργικού συμβουλίου του Ερντογάν, ταράζει το πολιτικό σκηνικό.
Ηχογραφήσεις που διέρρευσαν μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται επίσης να καταγράφουν τον Ερντογάν να συζητά δωροδοκίες με τον γιο του. Ο Ερντογάν απορρίπτει τις ηχογραφήσεις ως κατασκευές, μέρος μιας διεθνούς συνωμοσίας για την απομάκρυνσή του από την εξουσία.
Το 2014 ο Ερντογάν αναλαμβάνει την προεδρία, κερδίζοντας τις πρώτες προεδρικές εκλογές της Τουρκίας που βασίζονται σε εθνική ψηφοφορία, απευθείας εκλεγμένος από τον τουρκικό λαό.
Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου
Δύο χρόνια μετά ακολουθεί η αποτυχημένη απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, η οποία βυθίζει τη χώρα σε σύντομο αλλά βίαιο χάος. Παρ ‘όλα αυτά ο Ερντογάν εδραιώνει την εξουσία του. Επιβλέπει μια αυστηρή καταστολή του ανεξάρτητου Τύπου. Αρχίζει μια σειρά εκκαθαρίσεων, εκδιώκοντας χιλιάδες, συμπεριλαμβανομένων πρώην συμμάχων του, από την πολιτική, τον ακαδημαϊκό χώρο, το δικαστικό σώμα και τον στρατό, μαζί με την απέλαση ξένων ΜΚΟ από τη χώρα. Οι εκκαθαρίσεις στοχεύουν πολλούς οπαδούς του εξόριστου κληρικού Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην συμμάχου του Ερντογάν.
Το 2017 εδραιώνει ακόμη περισσότερο την εξουσία του
Οι ψηφοφόροι εγκρίνουν μια σειρά συνταγματικών μεταρρυθμίσεων που προωθεί ο Ερντογάν, οι οποίες αλλάζουν τη μορφή διακυβέρνησης της Τουρκίας, καταργώντας τη θέση του πρωθυπουργού και αναθέτοντας την εξουσία σε έναν εκτελεστικό πρόεδρο. Την επόμενη χρονιά, ο Ερντογάν επανεκλέγεται πρόεδρος, με τον ρόλο να προσφέρει σημαντικά μεγαλύτερη εξουσία από ό,τι το 2014.
Αφού γίνεται πρόεδρος, ο Ερντογάν θεσπίζει περιορισμούς στις πλατφόρμες και τους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης, συμπεριλαμβανομένων του Twitter, του YouTube και της Wikipedia, και περιορίζει σημαντικά τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης μέσω συλλήψεων και εκκαθαρίσεων, ενώ στηρίζει τα αυστηρά ελεγχόμενα φιλοκυβερνητικά μέσα.
Το 2019 για πρώτη φορά από την ίδρυση του κόμματος, ο υποψήφιος του ΑΚΡ χάνει τις δημαρχιακές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη. Τη θέση καταλαμβάνει ο Εκρέμ Ιμάμογλου, μέλος του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος. Ο Ιμάμογλου, δημοφιλής δήμαρχος με προοπτικές προεδρικής εκλογής, καταδικάζεται σε φυλάκιση με την κατηγορία της «προσβολής δημοσίων προσώπων» το 2022, καταστρέφοντας τις πιθανότητές του να θέσει υποψηφιότητα εναντίον του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές του 2023 και θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη βούληση του Ερντογάν να επιτρέψει δίκαιες εκλογές.