Αυτό το άρθρο είναι μέρος των ειδικών εκθέσεων μας Συσκευασία: Επαναχρησιμοποίηση ή ανακύκλωση;
Η ανάλυση κόστους-οφέλους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον νόμο περί αποβλήτων συσκευασίας τίθεται υπό αμφισβήτηση εν μέσω της συνεχιζόμενης αντίδρασης κατά των στόχων επαναχρησιμοποίησης από τη βιομηχανία και τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Ο κανονισμός της ΕΕ για τις συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασίας (PPWR) έχει μετατραπεί σε πεδίο μάχης των λόμπι, με τη βιομηχανία και τους δεξιούς νομοθέτες να επικρίνουν τους στόχους επαναχρησιμοποίησης του νόμου, ενώ οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές, οι αριστεροί και οι πράσινοι νομοθέτες ζητούν περισσότερη δράση.
Ο PPWR, που κατατέθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, προτείνει την απαγόρευση των συσκευασιών μίας χρήσης για τα εστιατόρια εστίασης από την 1η Ιανουαρίου 2030, καθώς και στόχους για την επέκταση της χρήσης επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών για τα εστιατόρια προς πώληση.
Ωστόσο, η εκτίμηση αντικτύπου της Επιτροπής -μια ανάλυση κόστους-οφέλους που υποχρεούται να διενεργεί η Κομισιόν για κάθε σημαντική νομοθετική πράξη- επικρίθηκε επειδή δεν έκανε διάκριση μεταξύ των υλικών συσκευασίας και δεν αναλύθηκαν οι οικονομικές, υγειονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προτεινόμενων στόχων.
«Ελλείψει κατάλληλης εκτίμησης αντικτύπου που να λαμβάνει υπόψη τις περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις και τις συμπεριφορές των καταναλωτών, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι τα προτεινόμενα μέτρα θα έχουν τα επιθυμητά οφέλη», προειδοποίησε τον Μάρτιο ένας βιομηχανικός συνασπισμός τις χώρες της ΕΕ.
«Αντιθέτως, θα μπορούσαν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον μας- στην πρόσβαση, την επιλογή και την ευκολία των καταναλωτών- και σε πολλές εταιρείες των τομέων μας που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ», αναφέρεται στην επιστολή.
Ερωτηθείς σχετικά με την κριτική, αξιωματούχος της Επιτροπής δήλωσε στη EURACTIV ότι οι εκτιμήσεις επιπτώσεων βασίζονται σε διαβουλεύσεις με όλες τις ομάδες συμφερόντων και φορείς του κλάδου, ενώ εξετάζονται από ανεξάρτητο εσωτερικό όργανο, την επιτροπή ρυθμιστικού ελέγχου.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για τον υπολογισμό των οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων του προτεινόμενου νόμου δεν διαπίστωσε καμία αύξηση στη χρήση ορυκτών καυσίμων, ενώ ενίσχυσε την ανακυκλωσιμότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Ανάμειξη πολλών πραγμάτων μαζί
Σύμφωνα με τη βιομηχανία, ο νόμος κινδυνεύει να γυρίσει μπούμερανγκ, καθώς η εκτίμηση των επιπτώσεων έβαλε στο ίδιο σακί όλες τις χώρες της ΕΕ, τους τομείς και τα υλικά συσκευασίας ταυτόχρονα, δημιουργώντας μη ρεαλιστικά κριτήρια αναφοράς.
«Είναι σαν να θέλετε να αξιολογήσετε τις περιβαλλοντικές επιδόσεις ενός αυτοκινήτου, ενός ελέφαντα, ενός μήλου και να τα βάλετε όλα σε ένα μπλέντερ και μετά να έχετε ένα αποτέλεσμα», δήλωσε ο Matti Rantanen, γενικός διευθυντής της European Paper Packaging Alliance, η οποία εκπροσωπεί εταιρείες συσκευασίας τροφίμων και υπηρεσιών εστίασης.
«Το βασικό σημείο που θα πρέπει να εξετάσετε είναι το καλύτερο περιβαλλοντικό αποτέλεσμα», δήλωσε στη EURACTIV, προσθέτοντας ότι αυτό θα πρέπει να γίνει με μια αξιολόγηση του αντίκτυπου του προϊόντος κατά τη διάρκεια της ζωής του με βάση ένα συγκεκριμένο σύστημα για κάθε τομέα.
Η ανάμειξη των υλικών συγχωνεύει επίσης εκείνα με διαφορετικά ποσοστά ανακύκλωσης, προειδοποιεί η βιομηχανία συσκευασίας με βάση το χαρτί, η οποία επί του παρόντος βασίζεται σε ένα μοντέλο απόρριψης.
«Η τοποθέτηση ενός υλικού με ποσοστό ανακύκλωσης άνω του 90%, όπως το χαρτί, στο ίδιο επίπεδο με ένα υλικό με ποσοστό ανακύκλωσης 35% είναι απλώς άδικη», δήλωσε η Ελένη Δεσπότου, γενική διευθύντρια της FEFCO, της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Κατασκευαστών Κυματοειδούς Χαρτονιού.
Ωστόσο, η περιβαλλοντική ομάδα Zero Waste Europe αμφισβητεί αυτούς τους ισχυρισμούς, λέγοντας στη EURACTIV ότι χρειαζόταν μια συνολική, ολιστική θεώρηση των αλληλεξαρτήσεων του συστήματος, ενώ μια συγκεκριμένη ανάλυση θα κινδύνευε να παράγει περιορισμένες γνώσεις.
Η Επιτροπή, από την πλευρά της, υπερασπίστηκε την αξιολόγησή της, λέγοντας ότι χρησιμοποίησε μια διαφανή μεθοδολογία και μια «συστηματική προσέγγιση» για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της συσκευασίας σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής. Σύμφωνα με την ανάλυση της Επιτροπής, οι στόχοι επαναχρησιμοποίησης θα μπορούσαν να μειώσουν ελαφρώς την κατανάλωση νερού και να μειώσουν τις εκπομπές CO2 κατά 1,25 εκατομμύρια τόνους το 2030.
Επίδραση υποκατάστασης
Οι επικριτές έχουν επίσης προειδοποιήσει ότι οι στόχοι επαναχρησιμοποίησης για τις συσκευασίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αύξηση του πλαστικού ως αντικαταστάτη του χαρτιού, οδηγώντας σε αυτό που ο δεξιός νομοθέτης Massimiliano Salini (Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα) αποκάλεσε «αντίστροφο αποτέλεσμα».
Οι ακτιβιστές των Πρασίνων, από την πλευρά τους, διαφωνούν. Ο Marco Musso από το Ευρωπαϊκό Περιβαλλοντικό Γραφείο δήλωσε στη EURACTIV ότι η αύξηση των επαναχρησιμοποιήσιμων πλαστικών συσκευασιών θα είναι πιθανότατα πιο σημαντική για τους τομείς που δίνουν προτεραιότητα στην ταχύτητα και την ελαφρότητα, όπως το γρήγορο φαγητό, τα εστιατόρια που παίρνουν φαγητό και τα σουπερμάρκετ.
«Για πολλούς άλλους φορείς στους τομείς HORECA [ξενοδοχεία, εστιατόρια, εστίαση], δεν περιμένουμε απαραίτητα ότι η στροφή σε επαναχρησιμοποιούμενα επιτραπέζια σκεύη θα είναι μόνο προς τα πλαστικά», εξήγησε.
Οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές έχουν επίσης προειδοποιήσει κατά της υπερβολικής εξάρτησης από το χαρτί. Στον τομέα των τροφίμων, οι συσκευασίες συχνά περιλαμβάνουν ένα στρώμα πλαστικού για την προστασία των τροφίμων, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την ανακύκλωσή τους, σύμφωνα με τον Sergio Baffoni από το Environmental Paper Network, μια ομάδα ΜΚΟ που πιέζει για τη βιωσιμότητα στον κλάδο.
«Η αντικατάσταση του πλαστικού που πετιέται με χαρτί που πετιέται δεν θα μειώσει τα απόβλητα, δεν θα σώσει τα οικοσυστήματα του πλανήτη και θα εντείνει την πίεση στα δάση και τους πολύτιμους πόρους ξύλου», δήλωσε.
Υποτιμημένο οικονομικό κόστος
Μια άλλη κριτική είναι ότι η αξιολόγηση της Επιτροπής υποτιμά κατάφωρα το κόστος των στόχων επαναχρησιμοποίησης των συσκευασιών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε ότι το άμεσο κόστος για όλα τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης θα ανέλθει σε 4 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ απαιτούνται επιπλέον 523 εκατομμύρια ευρώ για τα συστήματα επιστροφής των καταθέσεων.
Όμως η βιομηχανία υποστηρίζει ότι αυτό θα είναι πολύ υψηλότερο, επισημαίνοντας μια μελέτη που διαπίστωσε ότι η μετάβαση στην επαναχρησιμοποίηση για το 20% των φιαλών ΡΕΤ που χρησιμοποιούνται μόνο από τη βιομηχανία ανθρακούχων αναψυκτικών θα κόστιζε 18,7 δισ. ευρώ.
Η σημερινή έλλειψη εμπειρίας με τα μέτρα επαναχρησιμοποίησης και πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων καθιστά δύσκολη την αξιολόγησή τους, δήλωσε η Larissa Copello από την Zero Waste Europe, αλλά η ΜΚΟ της πιστεύει ότι οι παραδοχές είναι «ισορροπημένες και ρεαλιστικές», καθώς ορισμένες από τις υποδομές που απαιτούνται υπάρχουν ήδη.
«Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η κριτική προέρχεται κυρίως από τους τομείς που πρέπει να επιτύχουν αυτούς τους στόχους και οι οποίοι ενδιαφέρονται περισσότερο να πληρώσουν οι φορολογούμενοι της ΕΕ για τις υποδομές, ενώ αυτοί συνεχίζουν να εξωτερικεύουν το κόστος των συσκευασιών μιας χρήσης», πρόσθεσε η ίδια.
Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή παραδέχθηκε ότι οι επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες θα αυξήσουν το κόστος. Ωστόσο, δήλωσε ότι αυτά μπορούν να μετριαστούν από τους μεγάλους οικονομικούς φορείς που θα κάνουν οικονομίες κλίμακας, ενώ οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θα μπορούν να ενταχθούν σε συστήματα συγκέντρωσης για να μοιράζονται τις επαναχρησιμοποιούμενες συσκευασίες μεταξύ τους.
Παραμελημένες πτυχές της υγείας
Οι στόχοι επαναχρησιμοποίησης αμφισβητούνται επίσης λόγω των ανησυχιών για την υγεία, με τη βιομηχανία να προειδοποιεί ότι η έλλειψη εμπιστοσύνης των καταναλωτών στην ασφάλεια των συστημάτων επαναχρησιμοποίησης θα μπορούσε να υπονομεύσει τους στόχους του νόμου.
Ωστόσο, οι περιβαλλοντικοί ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ήδη λειτουργικά συστήματα επαναχρησιμοποίησης σε αρκετά κράτη μέλη, μεταξύ άλλων για μπουκάλια ποτών σε χώρες όπως το Βέλγιο και η Γερμανία.
«Αυτά τα συστήματα επαναχρησιμοποίησης λειτουργούν σε ευρεία κλίμακα εδώ και χρόνια χωρίς απρόβλεπτες συνέπειες για την υγιεινή και τους καταναλωτές», δήλωσε ο Musso, προσθέτοντας ότι οι επικρίσεις είναι «περισσότερο ανεκδοτολογικές παρά βασισμένες σε πραγματικά στοιχεία».
«Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι ο προτεινόμενος κανονισμός περιλαμβάνει ήδη αρκετές σαφείς διατάξεις για την εγγύηση της ασφάλειας και της υγιεινής», δήλωσε στη EURACTIV.
Όμως, ενώ τα καλά οργανωμένα συστήματα επαναχρησιμοποίησης παρέχουν ήδη αυτή την εγγύηση, οι σαρωτικές υποχρεώσεις μπορεί να την υπονομεύσουν, προειδοποιεί ο κλάδος.
Υποστήριξη της επαναχρησιμοποίησης
Εν τω μεταξύ, άλλοι πιέζουν για τη διατήρηση ισχυρών στόχων επαναχρησιμοποίησης, επικαλούμενοι την ανάγκη αντιμετώπισης του αυξανόμενου προβλήματος των αποβλήτων συσκευασίας της Ευρώπης.
Η Επιτροπή, για παράδειγμα, επεσήμανε ότι, ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης των συσκευασιών έχουν αυξηθεί, τα παραγόμενα απόβλητα υπερβαίνουν αυτό το ποσοστό και το σενάριο “business-as-usual” δείχνει ότι η ΕΕ θα συνεχίσει να αυξάνεται με μη βιώσιμο τρόπο, αυξάνοντας κατά 18,2% έως το 2030.
Οι αριστεροί νομοθέτες συμφωνούν. «Το πιο εντυπωσιακό μήνυμα της εκτίμησης επιπτώσεων είναι τι θα συμβεί αν δεν λάβουμε φιλόδοξα, γρήγορα και εκτεταμένα μέτρα», δήλωσε η Grace O’Sullivan, διαπραγματευτής των Πρασίνων για τον φάκελο.
«Ως υπεύθυνοι φορείς χάραξης πολιτικής, πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την εκτίμηση επιπτώσεων μόνο. Υπάρχουν και άλλες μελέτες και στοιχεία που υποστηρίζουν ορισμένες πολιτικές επιλογές», πρόσθεσε η Delara Burkhardt από τους Σοσιαλιστές και Δημοκράτες (S&D).