Όπως όλοι οι νεοεισερχόμενοι/ες στην αγορά εργασίας δεν μπορούν να βρουν εργασία με βάση τις γνώσεις και ειδικεύσεις τους με αποτέλεσμα να μεταναστεύουν για το εξωτερικό, έτσι και η νεαρή μας «Δήμητρα», το σχέδιο για ένα παράλληλο ηλεκτρονικό νόμισμα στην Ελλάδα, βρήκε εργασία σε ένα πιο φιλόξενο περιβάλλον που αναγνωρίζει τις δυνατότητες της: Στο Λονδίνο, στην κεντρική τράπεζα του Ηνωμένου Βασιλείου, τη «Τράπεζα της Αγγλίας». Αγγλιστί, η «Δήμητρα» θα ονομάζεται: Demeter!
Η «Τράπεζα της Αγγλίας» μαζί με το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου έχει θέσει προς διαβούλευση ένα κείμενο 116 σελίδων με τον τίτλο: «Η ηλεκτρονική λίρα: Μία νέα μορφή χρήματος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις» (The digital pound: a new form of money for households and businesses). Κατά την προσεχή περίοδο της διαβούλευσης, το Υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Αγγλίας προσκαλούν εκτενώς και αναζητούν απόψεις σχετικά με μία πιθανή ψηφιακή λίρα. Σε αυτό το στάδιο, κρίνει η «Τράπεζα της Αγγλίας» και το Υπουργείο Οικονομικών ότι είναι πιθανό η ψηφιακή λίρα θα χρειαστεί στο εγγύς μέλλον και ότι θα προσφέρει αρκετά οφέλη.
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούν τα χρήματα τους οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου αλλάζει, παράγοντας νέους προβληματισμούς για τη νομισματική πολιτική. Τα τραπεζογραμμάτια, που εκδίδονται από την Τράπεζα της Αγγλίας, χρησιμοποιούνται όλο και λιγότερο από νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν την εμφάνιση νέων μορφών ψηφιακού χρήματος και νέους τρόπους και μεθόδους συναλλαγών. Οι διεθνείς εξελίξεις σχετικά με τα ηλεκτρονικά νομίσματα και τις ηλεκτρονικές πληρωμές έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν το Ηνωμένο Βασίλειο ως παγκόσμιο ηγέτη χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Τράπεζα της Αγγλίας και το Υπουργείο Οικονομικών κρίνουν αρκετά πιθανό ότι η δημιουργία ψηφιακής λίρας θα είναι αναγκαία στο μέλλον.
Επίσης, καθώς ο τρόπος ζωής μας και η οικονομία γίνονται όλο και πιο ψηφιακές, θα μπορούσε, μέσω της συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα, να προωθηθεί η καινοτομία και η αποτελεσματικότητα στις εγχώριες πληρωμές-συναλλαγές. Το αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση της οικονομίας του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ιστορικά, η πλειονότητα των πληρωμών γινόταν σε μετρητά. Ωστόσο, η ψηφιακή καινοτομία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο εκτελούμε τις συναλλαγές μας. Με την ευκολία των συστημάτων πληρωμών με κάρτες, εφαρμογές και το ψηφιακό πορτοφόλι, η χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών έχει αυξηθεί. Το 2021, οι πληρωμές με κάρτα αντιπροσώπευαν σχεδόν το 60% των πληρωμών στο Ηνωμένο Βασίλειο και το 32% όλων των πληρωμών ήταν ανέπαφες. Σχεδόν το 1/3 των λιανικών πωλήσεων γίνονται μέσω διαδικτύου και περίπου 9 στους 10 ενήλικες διαθέτουν έξυπνα κινητά, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την πραγματοποίηση ψηφιακών πληρωμών. Καθώς οι δαπάνες έγιναν ψηφιακές, η χρήση μετρητών μειώθηκε την τελευταία δεκαετία από 55% σε 15% των συναλλαγών.
Το «δημόσιο χρήμα» ή «το χρήμα κεντρικής τράπεζας» εκδίδεται από την Τράπεζα της Αγγλίας. Αυτή τη στιγμή είναι διαθέσιμο στο κοινό με τη μορφή φυσικών μετρητών. Το χρήμα της κεντρικής τράπεζας είναι οικονομικά απαλλαγμένο από κινδύνους με την έννοια ότι απουσιάζουν οι πιστωτικοί κίνδυνοι, οι κίνδυνοι της λειτουργίας της αγοράς και της ρευστότητας. Το «ιδιωτικό χρήμα», παίρνει τη μορφή ψηφιακών τραπεζικών καταθέσεων που κατέχονται από νοικοκυριά ή επιχειρήσεις σε μία ιδιωτική εμπορική τράπεζα.
Εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, η πρόσβαση του κοινού ή η χρήση του χρήματος της κεντρικής τράπεζας θα μειωθεί και το νομισματικό σύστημα θα μπορούσε να κατακερματιστεί, θέτοντας σε κίνδυνο τη νομισματική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Επίσης, η κυριαρχία ενός μικρού αριθμού χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που ελέγχουν την αγορά συναλλαγών, μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της χρήσης νέων τεχνολογιών για την έκδοση χρήματος. Αυτό θα αποτελούσε κίνδυνο για τον ανταγωνισμό και θα μείωνε τα κίνητρα για μακροπρόθεσμη καινοτομία στις συναλλαγές, καταλήγει η μελέτη της Τράπεζας της Αγγλίας.
Το νομισματικό σύστημα, το οποίο σήμερα αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από ψηφιακά ιδιωτικά εκδοθέντα τραπεζικά χρήματα, βασίζεται σε χαρτονομίσματα που έχουν εκδοθεί από την Τράπεζα της Αγγλίας. Για να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη του κοινού στο νομισματικό σύστημα, είναι ζωτικής σημασίας τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις να μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στο δημόσιο χρήμα. Επί του παρόντος, η καθολική πρόσβαση σε τέτοια χρήματα είναι διαθέσιμη μόνο σε μη-ψηφιακή μορφή, ως χαρτονομίσματα. Μαζί με τα χαρτονομίσματα και κέρματα, μια ψηφιακή λίρα θα πρόσφερε σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις πρόσβαση σε δημόσια εκδοθέντα χρήματα σε ψηφιακή μορφή, τα οποία σήμερα απολαμβάνουν αποκλειστικά οι ιδιωτικές τράπεζες.
Εκτός εάν πληρωθεί σε μετρητά, το κοινό αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει τις ιδιωτικές τράπεζες και να καταθέσει το εισόδημα του στις τράπεζες για να μπορέσει να πραγματοποιήσει ηλεκτρονικές πληρωμές. Οι πρόσφατες τραπεζικές κρίσεις δείχνουν πώς το σύστημα πληρωμών και η ευρύτερη οικονομία είναι ευάλωτα στην εύθραυστη φύση του τραπεζικού συστήματος. Επίσης, αυτές οι ιδιωτικές τράπεζες επιδοτούνται και χρεώνουν τους καταθέτες σε μεγάλο βαθμό, προκειμένου να παρέχουν το δημόσιο αγαθό του συστήματος πληρωμών. Με αποτέλεσμα το δημόσιο χρήμα να μετατρέπεται σε ψηφιακό ιδιωτικό αγαθό στον βωμό του κέρδους.
Μια ψηφιακή λίρα θα διαχώριζε το δημόσιο αγαθό της παροχής ενός ασφαλούς και χωρίς αποκλεισμούς συστήματος πληρωμών, από το υπάρχον εύθραυστο σύστημα συναλλαγών των ιδιωτικών τραπεζών που μεγιστοποιούν τα κέρδη. Η πρόσβαση των πολιτών σε ψηφιακό χρήμα και η ικανότητα πληρωμής δε θα εξαρτώνται πλέον από την κερδοφορία και τη φερεγγυότητα μιας ιδιωτικής χρηματοπιστωτικής εταιρείας. Με αυτόν τον τρόπο, τα κύρια κίνητρα της Τράπεζας της Αγγλίας για την ψηφιακή λίρα είναι η διατήρηση της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας των χρημάτων, η στήριξη της νομισματικής και χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, η προώθηση της καινοτομίας και η αποτελεσματικότητα του συστήματος πληρωμών.
Το έγγραφο προς διαβούλευση τονίζει, ότι υπάρχει ο κίνδυνος να εμφανιστούν νέες μορφές ιδιωτικού ψηφιακού χρήματος με κατακερματισμένο τρόπο, έτσι ώστε να μην μπορούν πάντα να μετατραπούν εύκολα σε άλλα είδη χρημάτων. Ο κατακερματισμός μπορεί να προκύψει εάν οι κάτοχοι μιας μορφής χρήματος μπορούν να συναλλάσσονται μόνο με άλλους χρησιμοποιώντας το ίδιο σύστημα πληρωμών.
Σε έρευνα που διενεργήθηκε από την Τράπεζα της Αγγλίας, οι περισσότερες αντιδράσεις των πολιτών ήταν θετικές. Γενικά άρεσε στους συμμετέχοντες ότι η Κεντρική Τράπεζα παρείχε ψηφιακό νόμισμα, ότι ήταν πλήρως προστατευμένο και ότι θα ήταν ένα ευρέως αποδεκτό μέσο πληρωμής. Συντριπτικά, το μόνο χαρακτηριστικό που δεν άρεσε στους συμμετέχοντες της έρευνας ήταν το γεγονός ότι δεν πλήρωνε τόκους. Το 30% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι είναι πιθανό ή πολύ πιθανό να χρησιμοποιήσει το ψηφιακό νόμισμα. Και κάποιοι/ες που δεν ήταν πιθανό να το χρησιμοποιήσουν είπαν ότι θα ήταν πιο πιθανό να το χρησιμοποιήσουν εάν γινόταν δημοφιλές μεταξύ φίλων και συγγενών ή εάν περισσότεροι έμποροι λιανικής το αποδέχονταν ως μέσο πληρωμής. Γενικά, οι συμμετέχοντες που ήταν απίθανο να το χρησιμοποιήσουν ήταν εκείνοι/ες που δε χρησιμοποιούν ήδη ψηφιακό τρόπο συναλλαγών.
Επομένως, όταν τα σχέδια της Τράπεζας της Αγγλίας για τη δημιουργία της ψηφιακής λίρας γίνουν πραγματικότητα, αναμφισβήτητα θα ακολουθήσει το Αμερικάνικο δολάριο, το Ιαπωνικό Γιεν, και φυσικά το Ευρώ. Στην περίπτωση του Ευρώ, τι θα εμποδίσει τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης να δημιουργήσουν το δικό τους ψηφιακό νόμισμα; Τότε η «Δήμητρα» μας, ώριμη γυναίκα πια γεμάτη εμπειρίες, θα επιστρέψει στην Ελλάδα να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες της, αντιστρέφοντας το brain drain.
Βιβλιογραφία
Bank of England and HM Treasury, (2023), The Digital Pound: A New Form Of Money For Households and Businesses, Consultation paper, https://www.bankofengland.co.uk/-/media/boe/files/paper/2023/the-digital-pound-consultation-working-paper.pdf
Γιάννης Μαραγκός, Επισκέπτης Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Μισούρι-Κάνσας Σίτι και Καθηγητής στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Ελένη Σαββίδου, Πτυχιούχος στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας