Η διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση των μέσων ενημέρωσης στη Σερβία και η αποτυχία της κυβέρνησης να την αντιμετωπίσει έχει προκαλέσει αντιδράσεις στις Βρυξέλλες, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ασκεί πιέσεις στις αρχές του Βελιγραδίου να εφαρμόσουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις «χωρίς καθυστέρηση».
Σύμφωνα με τον δείκτη ελευθερίας του Τύπου του 2023, η Σερβία κατατάσσεται στην 91η θέση μεταξύ 180 χωρών, υποχωρώντας άλλες 12 θέσεις σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Διεθνείς οργανισμοί έχουν επικρίνει τη σερβική κυβέρνηση για την έλλειψη πλουραλισμού των μέσων ενημέρωσης, ενώ οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) χαρακτήρισαν την κατάσταση «τοξική».
Οι μόνες χώρες στην περιοχή που κατατάσσονται χειρότερα από τη Σερβία είναι η Ελλάδα (107), μέλος της ΕΕ, και η υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ Αλβανία (96).
Η Σερβία είναι υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ από το 2012 και ξεκίνησε ενταξιακές συνομιλίες με την ΕΕ τον Ιανουάριο του 2014, αλλά έχει σημειώσει πολύ μικρή πρόοδο τα τελευταία δύο χρόνια.
Οι Βρυξέλλες θεωρούν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης ως κρίσιμο στοιχείο της διαδικασίας ένταξης της Σερβίας στην ΕΕ και ως «σημαντικό ενδιάμεσο σημείο αναφοράς που πρέπει να εκπληρωθεί στο πλαίσιο του κεφαλαίου 23 της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων», δήλωσε εκπρόσωπος της ΕΕ στη EURACTIV.
«Αναμένουμε από τη Σερβία να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον στο οποίο η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και η ελευθερία της έκφρασης θα μπορούν να ασκούνται ανεμπόδιστα», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος της ΕΕ.
Ο αξιωματούχος της ΕΕ κατέκρινε τους Σέρβους πολιτικούς που συχνά επικρίνουν δημοσίως τους δημοσιογράφους.
«Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους απαλλαγμένοι από κάθε απειλή βίας, παρενόχλησης και εκφοβισμού, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πολίτες έχουν πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες […] Αναμένουμε επίσης από υψηλόβαθμους αξιωματούχους να απέχουν από λεκτικές επιθέσεις και απειλές κατά των δημοσιογράφων», δήλωσε ο αξιωματούχος της ΕΕ.
Οι φυλλάδες ρίχνουν λάδι στη φωτιά
Το ζήτημα της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στη Σερβία επανήλθε στην ατζέντα της ΕΕ μετά τους πυροβολισμούς σε σχολείο στις αρχές Μαΐου που στοίχισαν τη ζωή σε δέκα μαθητές.
Έκτοτε, χιλιάδες Σέρβοι πολίτες βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τη βία στη χώρα, η οποία, σύμφωνα με αναλυτές, τροφοδοτείται κυρίως από την κακή ποιότητα των συστημικών μέσων ενημέρωσης στη Σερβία, τα περισσότερα από τα οποία υποστηρίζουν ένθερμα την κυβέρνηση.
Η Tamara Skrozza, αναπληρώτρια αρχισυντάκτρια του ειδησεογραφικού πρακτορείου FoNet, δήλωσε ότι οι διαδηλωτές ζητούν το κλείσιμο δύο φιλοκυβερνητικών φυλλάδων που στοχοποιούν ακτιβιστές της αντιπολίτευσης και ταυτόχρονα προωθούν τη βία.
«Συμμετέχουν ενεργά στη στοχοποίηση των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος, γράφοντας τρομερές ιστορίες για τους ακτιβιστές της αντιπολίτευσης, τους δημοσιογράφους», δήλωσε η ίδια στη EURACTIV.
Εξήγησε επίσης ότι η βία έχει είτε τη μορφή λεκτικών επιθέσεων κατά της αντιπολίτευσης είτε ειδήσεων- σκουπιδιών για ριάλιτι σόου.
Αυτές οι φυλλάδες, ανεξάρτητα από το αν κάποιος παρακολουθεί αυτά τα ριάλιτι ή όχι, πάντα αναφέρουν τι συμβαίνει εκεί.
«Έτσι μπορείτε να διαβάσετε πορνογραφικές ιστορίες για το ποιος χτυπάει ποιον, πώς κάποιοι από τους συμμετέχοντες στα ριάλιτι σόου σκότωσαν ανθρώπους στη φυλακή», δήλωσε η Skrozza.
«Αυτού του είδους τα ρεπορτάζ ρίχνουν λάδι στη φωτιά, η οποία οδήγησε στις δολοφονίες στις αρχές Μαΐου[…] δεν ήταν άμεσα σχετιζόμενα βέβαια, αλλά, ξέρετε, επηρέασαν τις δολοφονίες», πρόσθεσε.
Η Skrozza τάχθηκε κατά του κλεισίματος των ταμπλόιντ λέγοντας ότι ο καλύτερος τρόπος για να διευθετηθεί το ζήτημα είναι οι εφημερίδες αυτές να τηρούν το νόμο.
«Έχουμε καλούς νόμους για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης- αυτές οι εφημερίδες και οι τηλεοπτικοί σταθμοί θα ήταν καλά αν απλώς τηρούσαν τον νόμο. Παραβιάζουν τους νόμους για τα μέσα ενημέρωσης κάθε μέρα», σχολίασε.
Πηγή της ΕΕ: Οι μεταρρυθμίσεις έχουν κολλήσει
Ο Pavol Szalai, επικεφαλής του Γραφείου ΕΕ/Βαλκανίων της RSF, δήλωσε ότι η κατάσταση της ελευθερίας του Τύπου στη Σερβία είναι «εξαιρετικά ανησυχητική», σημειώνοντας ότι τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης διαδίδουν την «κυβερνητική προπαγάνδα».
Ο Szalai δήλωσε ότι οι διαδηλωτές ζήτησαν να ανασταλούν ορισμένα μέσα ενημέρωσης και να διαλυθεί η εθνική ρυθμιστική αρχή για τα μέσα ενημέρωσης.
«Αντί να ρυθμίσει τα μέσα ενημέρωσης και τον πλουραλισμό […], η κυβέρνηση κατηγόρησε τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης ότι είναι ουσιαστικά υπεύθυνα για τους πυροβολισμούς», είπε.
Εν τω μεταξύ, η EURACTIV ενημερώθηκε ότι η χώρα κωλυσιεργεί σημαντικά στις μεταρρυθμίσεις που ζητά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ιδίως όσον αφορά εκείνες που σχετίζονται με τη Ρυθμιστική Αρχή Ηλεκτρονικών Μέσων Ενημέρωσης (REM). Η τελευταία μάλιστα αποτελούσε μέρος της στρατηγικής για τα μέσα ενημέρωσης του 2020 της ίδιας κυβέρνησης.
Η EURACTIV έμαθε ότι αξιωματούχοι της Επιτροπής εξέφρασαν την ανησυχία τους για την αργή πρόοδο σε μια πολυαναμενόμενη μεταρρύθμιση «νόμου για τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης», στόχος της οποίας ήταν να καταστήσει πιο διαφανή την επιλογή του διοικητικού συμβουλίου της REM και να διασφαλίσει την καλύτερη ρύθμιση και επιβολή κυρώσεων για τις παραβιάσεις που γίνονται από τα μέσα ενημέρωσης.
«Η πρόοδος όσον αφορά τη μεταρρύθμιση του νόμου για τα μέσα ενημέρωσης πήγαινε καλά μέχρι πριν από ένα χρόνο, όταν όλα σταμάτησαν και πάλι», δήλωσε πηγή της ΕΕ που γνωρίζει το θέμα σημειώνοντας ότι η καθυστέρηση αυτή δεν μπορεί να εξηγηθεί.
Η Επιτροπή επιμένει ότι θα πρέπει να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες για τη διασφάλιση του πλουραλισμού και της ποικιλομορφίας των μέσων ενημέρωσης, μεταξύ άλλων μέσω της διαφάνειας στην ιδιοκτησία και τη διαφήμιση των μέσων ενημέρωσης. Τονίζει επίσης την ανάγκη να δοθεί πρόσβαση σε διαφορετικές πολιτικές φωνές και απόψεις στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.
«Από την άποψη αυτή, αναμένουμε ότι η ρυθμιστική αρχή για τα μέσα ενημέρωσης REM θα αρχίσει να εκτελεί πλήρως την εντολή της», δήλωσε ο εκπρόσωπος της ΕΕ.
Στο ραντάρ της Επιτροπής βρίσκεται επίσης η στάση ορισμένων σερβικών μέσων ενημέρωσης από την έναρξη της Ρωσική επίθεσης κατά της Ουκρανίας τον Φεβρουάριο του 2022, κατάσταση η οποία γίνεται όλο και χειρότερη με την παρουσία ορισμένων ρωσικών μέσων ενημέρωσης στη χώρα.
«Η Σερβία πρέπει επίσης να λάβει επειγόντως μέτρα για να αντιμετωπίσει τα αφηγήματα κατά της ΕΕ και να αντιμετωπίσει τη χειραγώγηση και την παρέμβαση ξένων πληροφοριών», δήλωσε ο εκπρόσωπος της ΕΕ.
Σύμφωνα με την RSF, είναι «σπάνιο να βλέπει κανείς τόσο έντονη ρωσική προπαγάνδα» στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης στην Ευρώπη.
Προσπάθειες σε εξέλιξη
Η EURACTIV ενημερώθηκε ότι η ετήσια έκθεση της Επιτροπής για τη Σερβία, η οποία αναμένεται το φθινόπωρο, θα αξιολογήσει την κατάσταση και την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε αυτούς τους τομείς.
«Στο πλαίσιο αυτό, βρισκόμαστε σε συνεχή διάλογο με τις σερβικές αρχές. Χαιρετίζουμε τα σχόλια της πρωθυπουργού Ana Brnabić ότι η Σερβία αναγνωρίζει την ανάγκη να εφαρμόσει τώρα τη στρατηγική για τα μέσα ενημέρωσης. Αυτό θα πρέπει να γίνει χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις», πρόσθεσε αξιωματούχος της Επιτροπής.
Η σερβική κυβέρνηση δεσμεύτηκε πρόσφατα να αναλάβει δράση για την αντιμετώπιση του ζητήματος της ελευθερίας του Τύπου.
Η πρωθυπουργός Brnabić δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι το Βελιγράδι κάνει «ό,τι είναι δυνατόν» για να αντιμετωπίσει την κατάσταση και να εγγυηθεί ένα υγιές περιβάλλον για τα μέσα ενημέρωσης.
Αναφερόμενη στις λεκτικές επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, εξήγησε ότι ορισμένες από αυτές επιλύθηκαν, αλλά ορισμένα μέσα ενημέρωσης σκόπιμα δεν το ανέφεραν, καθώς «δεν τους βόλευε».
Οι Γερμανοί Πράσινοι στο προσκήνιο
Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος της Σερβίας Aleksandar Vučić προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, όταν υποστήριξε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ότι το γερμανικό κόμμα των Πρασίνων «χρηματοδοτεί» τις διαδηλώσεις στη χώρα.
«Μιλάνε για ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές, ενώ εδώ, πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση, στέλνουν όσα χρήματα θέλουν σε όποιον θέλουν, ιδιαίτερα σε αυτούς τους Πράσινους. Και δεν τους νοιάζει, νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν», δήλωσε ο Vučić.
Η δήλωσή του προκάλεσε οργή και σχόλια από τη βουλευτή των Πρασίνων της ΕΕ Viola von Cramon, η οποία απέρριψε τις κατηγορίες ως «απόλυτη βλακεία».
«Αρνούμαι κατηγορηματικά όλες τις κατηγορίες ότι οργανώσεις από τη Γερμανία – συμπεριλαμβανομένου του Πράσινου Κόμματός μας και του Ιδρύματός μας Heinrich Böll – χρηματοδοτούν διαδηλώσεις στη Σερβία», δήλωσε η ίδια στη Nova.rs.
«Αυτές οι δηλώσεις είναι αβάσιμες και ο μόνος σκοπός τους είναι να δείξουν ότι οι διαμαρτυρίες δεν αποτελούν γνήσια αντίδραση του σερβικού λαού».
«Αντιθέτως, η Γερμανία έχει επενδύσει στη Σερβία και έχει ανοίξει 80.000 θέσεις εργασίας στη Σερβία. Αυτό βοήθησε τον Vučić να παραμείνει στην εξουσία”», ανέφερε ξεχωριστά η von Cramon στο Twitter.