Ενώ ορισμένοι οικονομολόγοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι η κοσμική στασιμότητα ευθύνεται για την οικονομική επιβράδυνση της Κίνας, οι ανησυχίες για τη διατήρηση της βραδύτερης ανάπτυξης είναι υπερβολικές. Εάν η χώρα πέσει σε ύφεση, θα αποτελούσε την επόμενη στροφή του υπερκύκλου του χρέους που ξεκίνησε στις ΗΠΑ το 2008 και μετακόμισε στην Ευρώπη το 2010.
CAMBRIDGE – Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησε έναν υπερκύκλο χρέους , ο οποίος εξαπλώθηκε στην Ευρώπη το 2010 και πρόσφατα έχει κατακλύσει πολλές από τις χώρες χαμηλού και χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος του κόσμου. Θα μπορούσαν τα δεινά για το χρέος της Country Garden, του μεγαθήριου Κινέζου κατασκευαστή ακινήτων που αντιμετωπίζει τώρα ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων , να προμηνύουν την επόμενη στροφή του κύκλου;
Η απάντηση παραμένει ασαφής. Ενώ οι κινεζικές αρχές έχουν αξιοσημείωτο ιστορικό όσον αφορά τον περιορισμό των οικονομικών κρίσεων, οι προκλήσεις που θέτει η σημαντική επιβράδυνση της ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα χρέους – ειδικά για τις τοπικές κυβερνήσεις και τον τομέα των ακινήτων – είναι άνευ προηγουμένου.
Τα τρέχοντα προβλήματα της Κίνας μπορούν να αναχθούν στο τεράστιο επενδυτικό κίνητρο μετά το 2008 , σημαντικό μέρος του οποίου τροφοδότησε την έκρηξη των κατασκευών στον τομέα των ακινήτων. Μετά από χρόνια κατασκευής κατοικιών και γραφείων με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ο διογκωμένος τομέας ακινήτων – που αντιπροσωπεύει το 23% του ΑΕΠ της χώρας (26% μετρώντας τις εισαγωγές) – αποδίδει τώρα φθίνουσες αποδόσεις . Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς το στεγαστικό απόθεμα και οι υποδομές της Κίνας ανταγωνίζονται αυτές πολλών προηγμένων οικονομιών, ενώ το κατά κεφαλήν εισόδημά της παραμένει συγκριτικά χαμηλό.
Την ίδια στιγμή, σε αυτό που κάποτε φαινόταν σαν μια κούρσα μεταξύ χελώνας και λαγού, οι ΗΠΑ επιταχύνονται προς την τεχνολογική καινοτομία που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη και την υψηλότερη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη. Όπως είπε πρόσφατα ο πολύ σεβαστός οικονομικός σχολιαστής της Wall Street Journal , Greg Ip, «Κανείς δεν μιλάει για κοσμική στασιμότητα τώρα», αναφερόμενος σε μια θεωρία ότι μια χρόνια ανεπάρκεια στην παγκόσμια ζήτηση και μια οικονομικά σημαντική καινοτομία θα συγκρατήσουν την ανάπτυξη και τα πραγματικά επιτόκια για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Περιέργως, είπα περίπου το ίδιο σε ένα συνέδριο πριν από επτά χρόνια. Στην παρουσίασή μου, η οποία βασίστηκε στην εργασία μου του 2015 « Υπερκύκλος χρέους, όχι κοσμική στασιμότητα », εξήγησα ότι η αδιαθεσία μετά την κρίση ήταν τυπική και τουλάχιστον εν μέρει θα εξασθενούσε. Στη συνέχεια υπέθεσα ότι «σε εννέα χρόνια κανείς δεν θα μιλάει για κοσμική στασιμότητα» – μια ίσως υπερβολική παρατήρηση για να υπογραμμίσει το θέμα. (Είμαι ευγνώμων που ένας από τους συνεργάτες μου, ο J. Bradford Delong , με ανέφερε στο ιστολόγιό του, ίσως ξεχνώντας ότι το συνέδριο διεξήχθη σύμφωνα με τους κανόνες του Chatham House.)
Την τελευταία δεκαετία, η συντριπτική συναίνεση στους ακαδημαϊκούς και πολιτικούς κύκλους ήταν ότι ο κόσμος είναι βαθιά βυθισμένος σε μια εποχή εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων που οδηγούνται από αδύναμα θεμελιώδη μεγέθη ανάπτυξης. Και μάλιστα έτσι παραμένει και σήμερα. Για παράδειγμα, η μαγική ιστορία του οικονομολόγου Robert J. Gordon του Northwestern University στο The Rise and Fall of American Growth προσφέρει πειστικά επιχειρήματα για τον θάνατο της καινοτομίας και το τέλος της ανάπτυξης. Ο Gordon υποστηρίζει ότι οι εφευρέσεις μετά τη δεκαετία του 1970 –ακόμη και η επανάσταση των υπολογιστών– δεν είναι τόσο σημαντικές από οικονομική άποψη όσο, ας πούμε, η ατμομηχανή ή η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Peter Thiel και ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι Garry Kasparov διατύπωσαν παρόμοια επιχειρήματα σε μια συζήτηση το 2012 με θέμα «Καινοτομία ή Στασιμότητα» στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Υποστηρίζοντας την πλευρά της «καινοτομίας» αυτής της συζήτησης, επεσήμανα τις προόδους στο σκάκι που προανήγγειλαν τον ερχομό μιας εποχής τεχνητής νοημοσύνης, ενώ σημείωσα επίσης ότι η εμπορική καινοτομία πάντα σταματάει κατά καιρούς, για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης. Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη ανησυχία μου δεν ήταν ποτέ ο τερματισμός της καινοτομίας, αλλά το ότι η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης θα ξεπεράσει την ικανότητά μας να την ελέγχουμε.
Υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα για κοσμική στασιμότητα από την πλευρά της ζήτησης, λόγω της δημογραφικής παρακμής. Σε μια λαμπρή ομιλία του 2013 , ο οικονομολόγος του Χάρβαρντ Λόρενς Χ. Σάμερς υποστήριξε ότι μόνο μια συνεχιζόμενη μείωση της παγκόσμιας ζήτησης θα μπορούσε να εξηγήσει τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια της εποχής, πυροδοτώντας μια χιονοστιβάδα έρευνας για τα θεμελιώδη στοιχεία που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την ανεπάρκεια ζήτησης. Οι προοδευτικοί πολιτικοί χρησιμοποίησαν αυτό το έργο για να υποστηρίξουν ότι απαιτείται μεγαλύτερη κυβέρνηση για να καλύψει το κενό. Ο Σάμερς, ωστόσο, ήταν πιο προσεκτικός, υποστήριζε αυξημένες επενδύσεις σε υποδομές και εκπαίδευση, και άμεσες μεταφορές από πλούσιους σε φτωχούς – ιδέες με τις οποίες συμφωνώ απόλυτα.
Όμως, παρά ορισμένα καλά επιχειρήματα για την κοσμική στασιμότητα, οι ανησυχίες για τη διατήρηση της βραδύτερης ανάπτυξης είναι υπερβολικές. Ο Charles Goodhart και ο Manoj Pradhan αμφισβήτησαν την άποψη ότι η δημογραφική πτώση αναπόφευκτα μειώνει τη ζήτηση δείχνοντας τον ταχέως αυξανόμενο πληθυσμό των ηλικιωμένων.
Επιπλέον, οι μακροπρόθεσμες τάσεις δεν ευθύνονται πλήρως για τη θεαματική κατάρρευση των πραγματικών επιτοκίων μετά την κρίση του 2008, η κατάρρευση οφειλόταν τουλάχιστον εν μέρει στην ίδια την κρίση. Εξάλλου, τα επιτόκια έπεσαν επίσης στο μηδέν κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και παρέμειναν εκε. Συγκεκριμένα, το επιτόκιο των δεκαετών ομολόγων του Δημοσίου με δείκτη πληθωρισμού είναι επί του παρόντος πολύ πάνω από το μέσο επίπεδό του, περίπου μηδέν, από το 2012 έως το 2021.
Ο υπερκύκλος του χρέους μπορεί να διήρκεσε περισσότερο από ό,τι αρχικά αναμενόταν, ίσως λόγω της πανδημίας. Αλλά ήταν ένα κρίσιμο κομμάτι της ιστορίας, και τώρα, καθώς η οικονομία της Κίνας παραπαίει, είναι η καλύτερη εξήγηση για το τι μπορεί να ακολουθήσει.
Kenneth Rogoff, Professor of Economics and Public Policy at Harvard University and recipient of the 2011 Deutsche Bank Prize in Financial Economics, was the chief economist of the International Monetary Fund from 2001 to 2003. He is co-author of This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly (Princeton University Press, 2011) and author of The Curse of Cash (Princeton University Press, 2016).