Η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για στενότερη δημοσιονομική ένωση και συνοχή στην αντιμετώπιση των διαφαινόμενων προκλήσεων είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένη. Αλλά έως ότου οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ακολουθήσουν μεταρρυθμίσεις για να επιφέρουν αυτά τα αποτελέσματα, οι δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές της ΕΕ θα συνεχίσουν να βλάπτουν, ενδεχομένως σκοτώνοντας τον ασθενή πριν φτάσει η θεραπεία.
ΛΟΝΔΙΝΟ – Οι ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής είχαν ένα γεμάτο πρόγραμμα τον τελευταίο καιρό. Πρώτον, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας συγκεντρώθηκε για να συζητήσει ποια θα ήταν η δέκατη συνεχόμενη αύξηση των επιτοκίων. Στη συνέχεια, το Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεδρίασε για μια ατελέσφορη ακόμη διαπραγμάτευση σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ. Τέλος, οι Ευρωπαίοι υπουργοί, οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών και οι ρυθμιστικές αρχές πραγματοποίησαν την παραδοσιακή άτυπη συνάντησή τους για να συζητήσουν την οικονομική διακυβέρνηση και τον συντονισμό της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Δυστυχώς, ωστόσο, καμία από αυτές τις συναντήσεις δεν είναι πιθανό να φέρει τις αλλαγές που χρειάζεται η Ευρώπη.
Όταν ξέσπασε η κρίση του COVID-19, οι ευρωπαϊκές αρχές και οι κεντρικοί τραπεζίτες κινήθηκαν γρήγορα για να εφαρμόσουν μια ισχυρή, καινοτόμο απάντηση που λίγοι θα πίστευαν προηγουμένως πιθανή. Όμως, η επακόλουθη αύξηση του δημόσιου χρέους, μαζί με την πρόσφατη περίοδο πληθωρισμού, έχει τρομάξει τους πολιτικούς. Τώρα, ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ –ιδιαίτερα εκείνα που είχαν επιφυλάξεις για τις δαπάνες για την πανδημία– υποστηρίζουν την επιστροφή στη λιτότητα και η ΕΚΤ υιοθέτησε για άλλη μια φορά μια επιθετική στάση . Θα είναι αυτό ένα παροδικό επεισόδιο κόπωσης μεταρρυθμίσεων ή είναι έτοιμη η Ευρώπη να επιστρέψει οριστικά στους παλιούς της τρόπους;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μαζί με πολλούς κεντρικούς τραπεζίτες και υπουργούς Οικονομικών, αναγνωρίζει ότι μια ασύμμετρη ομοσπονδία με μία κεντρική τράπεζα και πολλές δημοσιονομικές αρχές, καθεμία από τις οποίες λειτουργεί σύμφωνα με τους εθνικούς δημοσιονομικούς κανόνες, έχει αποπληθωριστική προκατάληψη. Όμως, παρόλο που αυτή η τάση θέτει ξεκάθαρα την ΕΕ σε μειονεκτική θέση σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες –οι οποίες μπορούν να ανταποκριθούν στις κρίσεις με ένα πολύ πιο υποστηρικτικό μείγμα πολιτικών– η πολιτική βούληση να αντιμετωπιστεί δεν υπάρχει πουθενά.
Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρά το γεγονός ότι είναι λιγότερο αυστηρό από το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης που ισχύει τώρα, περιλαμβάνει πολλά ανεπιθύμητα προκυκλικά στοιχεία. Το συμπέρασμα είναι ότι η σημερινή αποδυνάμωση της ανάπτυξης θα συνοδεύεται από απότομη δημοσιονομική εξυγίανση. Εάν υιοθετηθούν στην τρέχουσα μορφή τους, οι προτεινόμενες αλλαγές θα απαιτήσουν από την ΕΕ να αυξήσει το συνολικό διαρθρωτικό πρωτογενές πλεόνασμα κατά περίπου 0,65% του ΑΕΠ ετησίως από το 2025 έως το 2028. Αυτός είναι ένας σημαντικός αριθμός – και είναι ακόμη υψηλότερος στην περίπτωση της Γαλλίας (1,1%) και Ιταλίας (0,9%).
Για να επιτύχει αυτό το επίπεδο πλεονάσματος, η ΕΕ θα πρέπει να προβεί σε συντονισμένη δημοσιονομική αυστηροποίηση. Και, στην πραγματικότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ήδη αυτό το σενάριο το 2024, τη στιγμή που η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι η νομισματική πολιτική θα παραμείνει σε περιοριστικό έδαφος.
Το πρόβλημα βέβαια είναι ότι η υπερβολική σύσφιξη υπό αυτές τις συνθήκες θα έχει σοβαρές αρνητικές συνέπειες. Μέχρι το 2025, οπότε η ΕΚΤ θα έχει πιθανότατα ξεκινήσει τον επόμενο κύκλο χαλάρωσης, μπορεί κανείς να περιμένει αντίθετους νομισματικούς-δημοσιονομικούς ανέμους που θα παρεμποδίσουν την ανάπτυξη και θα αυξήσουν την πιθανότητα πληθωρισμού κάτω του στόχου, όπως συνέβη το 2013-16.
Ταυτόχρονα, η έλλειψη δημοσιονομικού χώρου θα περιορίσει τις δημόσιες επενδύσεις σε κρίσιμους στρατηγικούς τομείς όπως η άμυνα, η ενέργεια, ο μετριασμός και η προσαρμογή του κλίματος και η τεχνολογία.
Μην κάνετε λάθος: χωρίς κάποια μορφή δημοσιονομικού φεντεραλισμού που υποστηρίζει κοινές δαπάνες για την προώθηση κοινών στόχων, η ΕΕ είναι καταδικασμένη. Για να είναι αξιόπιστοι οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες, πρέπει να δημιουργηθεί περισσότερος δημοσιονομικός χώρος σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Η αναγνώριση αυτού είναι το πρώτο βήμα για να σπάσει το μακροχρόνιο πολιτικό αδιέξοδο της ΕΕ (το οποίο ενισχύθηκε από την έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης και γενναίας ηγεσίας) και να καθοδηγήσει τις διαπραγματεύσεις που ακολουθούν.
Σε μια αισιόδοξη νότα, η ανάγκη για στενότερη δημοσιονομική ένωση και συνοχή για την αντιμετώπιση των διαφαινόμενων προκλήσεων αναγνωρίζεται πλέον ευρέως. Ωστόσο, οι μεταρρυθμίσεις για την επίτευξη τέτοιων αποτελεσμάτων εξακολουθούν να θεωρούνται ως καθήκοντα για το μέλλον και όχι ως επείγουσες προτεραιότητες. Όσο η κονσέρβα εκτοξεύεται στον δρόμο, η ευρωπαϊκή δημοσιονομική και νομισματική πολιτική θα συνεχίσει να κάνει κακό, σκοτώνοντας ενδεχομένως τον ασθενή πριν φτάσει η θεραπεία.
Σίγουρα, οι μακροοικονομικές πολιτικές δεν είναι το παν, και η ΕΕ έχει ένα πλήρες πιάτο στην αντιμετώπιση άλλων επειγόντων ζητημάτων όπως η μετανάστευση, ο ανταγωνισμός της αγοράς, η τραπεζική ρύθμιση και οι συνέπειες από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ωστόσο, όσο δίνεται υπερβολική έμφαση στη σταθερότητα έναντι της ανάπτυξης, η Ευρώπη θα παραμένει βυθισμένη στη στασιμότητα, η σύγκλιση σε κοινές λύσεις θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί και η λαϊκή υποστήριξη προς την ΕΕ θα κινδυνεύει. Αυτό έχει σημασία γιατί η οικονομική ολοκλήρωση χωρίς πολιτική υποστήριξη δεν είναι ούτε επιθυμητή ούτε δυνατή.
Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του επόμενου έτους θα είναι μια σημαντική δοκιμασία, που θα καταδείξει τον βαθμό στον οποίο οι Ευρωπαίοι υποστηρίζουν ένα ουσιαστικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και απορρίπτουν την επιστροφή στους παλιούς τρόπους της ΕΕ. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι θα επιλέξουν με σύνεση και ότι δεν είναι πολύ αργά.
Lucrezia Reichlin, a former director of research at the European Central Bank, is Professor of Economics at the London Business School and a trustee of the International Financial Reporting Standards Foundation.