Έναν αιώνα μετά την πρώτη προσπάθεια του Αδόλφου Χίτλερ να καταλάβει την εξουσία στη Γερμανία με τη βία, αξίζει να θυμηθούμε τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που έδωσαν εξαρχής ώθηση στους Ναζί. Σε μια εποχή επιθετικού εθνικισμού και σωβινισμού, τέτοια ιστορικά μαθήματα έχουν αποκτήσει νέα επείγουσα ανάγκη.
ΔΟΥΒΛΙΝΟ – Αυτός ο μήνας σηματοδοτεί μια διδακτική εκατονταετηρίδα. Το πρωί της 9ης Νοεμβρίου 1923, ένας 34χρονος ο Αδόλφος Χίτλερ οδήγησε μια ομάδα 2.000 ενόπλων στο κέντρο του Μονάχου. Στόχος ήταν η κατάληψη της εξουσίας με τη βία στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας πριν από την πορεία προς το Βερολίνο. Εκεί, θα κατέστρεφαν τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης –το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα που είχε καθιερωθεί στη Γερμανία τον χειμώνα του 1918-1919– και θα το αντικαθιστούσαν με ένα αυταρχικό καθεστώς αφοσιωμένο στη βία.
Στην πορεία δίπλα στον Χίτλερ ήταν ένας 50χρονος Βαυαρός περιφερειακός δικαστής, ο βαρόνος Theodor von der Pfordten, ο οποίος έφερε ένα νομικό έγγραφο που θα γινόταν η βάση για τη σύσταση του νέου κράτους. Περιλάμβανε διατάξεις που δικαιολογούσαν τις μαζικές εκτελέσεις των πολιτικών αντιπάλων των Ναζί, καθώς και ιδιαίτερα δραστικά μέτρα που στοχεύουν τους Εβραίους της Γερμανίας, οι οποίοι αντιστοιχούσαν στο 1% περίπου του πληθυσμού. Οι Εβραίοι δημόσιοι υπάλληλοι επρόκειτο να απολυθούν αμέσως και όποιος μη Εβραίος Γερμανός προσπαθούσε να τους βοηθήσει θα τιμωρούνταν με θάνατο.
Στην πορεία ηγήθηκαν άνδρες που έφεραν σημαίες με την σβάστικα και περιλάμβανε τουλάχιστον ένα φορτηγό με ένα πολυβόλο τοποθετημένο στην πλάτη του. Στο μέτωπο στεκόταν ο Χίτλερ, ο οποίος φορούσε πολιτικά ρούχα, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν φορέσει στρατιωτικές ή παραστρατιωτικές στολές.
Εμπνευσμένο από τον Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος είχε διοριστεί πρωθυπουργός της Ιταλίας μετά την « Πορεία στη Ρώμη » των Ιταλών Φασιστών τον Οκτώβριο του 1922, το ναζιστικό πραξικόπημα είχε ξεκινήσει στην πραγματικότητα το προηγούμενο βράδυ. Περίπου στις 8 το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου, ο Χίτλερ και οι ένοπλοι υποστηρικτές του είχαν εισβάλει σε μια πολιτική συγκέντρωση σε μια μεγάλη μπυραρία του Μονάχου. Κατά την είσοδό τους, ένας από αυτούς πυροβόλησε με ένα πιστόλι στον αέρα, ενώ άλλοι έστρεψαν τα όπλα τους στο πλήθος για να τους εμποδίσουν να φύγουν. Στη συνέχεια ανέβηκε στη σκηνή ο Hermann Göring, διοικητής των Sturmabteilung (Storm Troopers), λέγοντας στο εξαγριωμένο κοινό ότι πρέπει να ηρεμήσει, γιατί τουλάχιστον όλοι είχαν ακόμα την μπύρα τους.
Η διαταραγμένη συγκέντρωση είχε οργανωθεί από τον Gustav Ritter von Kahr, το βασικό πρόσωπο μιας τριανδρίας μαζί με τους Otto von Lossow και Hans Ritter von Seißer, τους επικεφαλής του Reichswehr (ένοπλες δυνάμεις) και της αστυνομίας στη Βαυαρία, αντίστοιχα. Αυτή η τριάδα κυβέρνησε τη Βαυαρία από τα τέλη Σεπτεμβρίου, έχοντας έρθει στην εξουσία ως αντίδραση στις πολλαπλές κρίσεις που είχαν τυλίξει τη Γερμανία από τις αρχές του 1923.
Μέχρι το φθινόπωρο εκείνου του έτους, πολλοί φοβήθηκαν ότι η Γερμανία βρισκόταν στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου. Στρατιώτες και παραστρατιωτικοί από τον συντηρητικό αντιδημοκρατικό νότο πήραν τα όπλα ενάντια στις πολιτοφυλακές της εργατικής τάξης και τις φιλοδημοκρατικές δυνάμεις από τον πιο φιλελεύθερο βορρά. Η Γερμανία βρισκόταν στην κόψη του μαχαιριού και όλοι το ήξεραν.
ΛΑΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ
Η πολιτική σπείρα είχε ξεκινήσει στις 11 Ιανουαρίου 1923, όταν η Γαλλία και το Βέλγιο έστειλαν στρατεύματα για να καταλάβουν την περιοχή παραγωγής άνθρακα της Γερμανίας του Ρουρ, η οποία ήταν η ατμομηχανή της γερμανικής οικονομίας. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Ραϊμόν Πουανκαρέ είχε διατάξει την κατοχή ως μέσο διασφάλισης της μελλοντικής ασφάλειας και της οικονομικής ευημερίας της Γαλλίας. Μέχρι το καλοκαίρι του 1922, είχε απογοητευτεί τόσο πολύ με την άρνηση της Γερμανίας να πληρώσει τις αποζημιώσεις της για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με το ρυθμό που οι νικητές του ζήτησαν να αποφασίσει να πάρει την κατάσταση στα χέρια του.
Με την υποστήριξη του Βελγίου, ο Πουανκαρέ έστειλε Γάλλους μηχανικούς και τεχνικούς για να αρπάξουν γερμανικό άνθρακα και οπτάνθρακα, ώστε να μπορέσουν να λάβουν αναγκαστικά «αποζημιώσεις σε είδος». Για να ολοκληρωθεί αυτή η αρχική αποστολή, η κατάληψη αποτελούνταν από περίπου 100.000 στρατιώτες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε τοπικά σχολεία, κρατικά κτίρια και σπίτια.
Ενώ ο σύμμαχος της Γαλλίας εν καιρώ πολέμου, η Μεγάλη Βρετανία, έμεινε εκτός θέματος, ο Πουανκαρέ είχε ευρεία υποστήριξη στο εσωτερικό. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, τελικά, είχε καταστρέψει μια περιοχή της Γαλλίας στο μέγεθος της Ολλανδίας και η πραγματικότητα της ειρήνης δεν ανταποκρίθηκε στις γαλλικές προσδοκίες. Ο Πουανκαρέ υποσχέθηκε ότι οι Γάλλοι στρατιώτες θα έδιναν ό,τι δεν είχαν κάνει οι συνθήκες ειρήνης.
Η κατοχή έφερε αντιμέτωπη τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης με μια υπαρξιακή κρίση. Χωρίς έναν λειτουργικό στρατό ικανό να αντισταθεί στους Γάλλους και τους Βέλγους, ο Γερμανός Καγκελάριος Βίλχελμ Κούνο – ένας επιχειρηματίας χωρίς κομματικές σχέσεις, που είχε διοριστεί από τον Σοσιαλδημοκρατικό Πρόεδρο της Γερμανίας Φρίντριχ Έμπερτ τον προηγούμενο χειμώνα – δήλωσε ότι η Γερμανία θα απαντούσε με «παθητική αντίσταση». Τα σχέδια κατοχής της Γαλλίας θα αποτύγχανε επειδή οι Γερμανοί ανθρακωρύχοι θα σταματούσαν να μπαίνουν στους λάκκους για την εξόρυξη άνθρακα και οι γερμανικοί σιδηρόδρομοι θα έπαυαν να λειτουργούν. Ήταν η πρώτη εθνικιστική απεργία οποιασδήποτε σημασίας στη σύγχρονη γερμανική ιστορία.
Για να πληρώσει για τις οικονομικές συνέπειες του τερματισμού της οικονομίας του Ρουρ, η γερμανική κεντρική τράπεζα άρχισε να τυπώνει χρήμα, ένα οικονομικό εργαλείο που χρησιμοποιούσε από το 1914, πρώτα για να χρηματοδοτήσει την πολεμική της προσπάθεια και μετά ως απάντηση σε διάφορες κρίσεις κατά τα πρώτα χρόνια του η Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ο πρόεδρος της Reichsbank Rudolf Havenstein υπολόγισε ότι η Γερμανία είχε αρκετά χρηματοοικονομικά αποθέματα – συμπεριλαμβανομένων των πολύτιμων μετάλλων που είχε αποθησαυρίσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο – για να στηρίξει την αξία του γερμανικού μάρκου στις αγορές συναλλάγματος.
Αλλά ο Havenstein είχε υποθέσει ότι η κατοχή θα διαρκούσε μόνο λίγες εβδομάδες. Στην περίπτωση αυτή, η προοπτική αποκλιμάκωσης σύντομα έσβησε καθώς Γάλλοι και Βέλγοι στρατιώτες διέπραξαν θηριωδίες –συμπεριλαμβανομένων άγνωστου αριθμού μαζικών βιασμών– εναντίον Γερμανών αμάχων. Σε ένα περιστατικό στις 31 Μαρτίου 1923, 13 διαδηλωτές εργάτες πυροβολήθηκαν και σκοτώθηκαν στο εργοστάσιο του Krupp. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, δεν θα μπορούσε να υπάρξει αποκλιμάκωση των εχθροπραξιών.
Οι εντάσεις ενισχύθηκαν περαιτέρω από τη γερμανική «ενεργό αντίσταση», το μεγαλύτερο μέρος της οποίας πραγματοποιήθηκε από μικρές ομάδες πρώην κατασκόπων και ειδικών εκρηκτικών, με τη μυστική υποστήριξη της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Αρχικά συμμετείχαν σε αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε οικονομική τρομοκρατία, βομβαρδίζοντας σιδηροδρομικές γραμμές σε κρίσιμα σημεία του δικτύου.
Αλλά όταν οι μυστικοί πράκτορες ξεπέρασαν τον στόχο του κράτους να χτυπήσουν οικονομικούς στόχους και άρχισαν να σκοτώνουν πολίτες και να στοχεύουν Γάλλους στρατιώτες, η εκστρατεία τερματίστηκε το καλοκαίρι του 1923, εξοργίζοντας τους δεξιούς Γερμανούς πολιτικούς ακτιβιστές. Η Γερμανία, κατήγγειλαν, «μαχαιρώθηκε πισώπλατα», όπως υποτίθεται ότι συνέβη στις ένοπλες δυνάμεις της τον Νοέμβριο του 1918.
Εν τω μεταξύ, οι κατακτητές αντεπιτέθηκαν στη γερμανική αντίσταση στερώντας από το Ρουρ εισαγωγές τροφίμων από την μη κατεχόμενη Γερμανία και αναγκάζοντας τους Γερμανούς πολίτες να ταξιδεύουν με τρένα ως ανθρώπινες ασπίδες. Τα παιδιά υπέφεραν ιδιαίτερα, επειδή το κλείσιμο των συνόρων μείωσε την παροχή γάλακτος για να κρατηθούν στη ζωή νεογέννητα και νήπια. Ο φόβος ότι πολλοί θα πέθαιναν από την πείνα έγινε τόσο μεγάλος που το γερμανικό κράτος οργάνωσε μαζικές μεταφορές παιδιών από την κατεχόμενη ζώνη.
Ούτε τα παιδιά ήταν τα μόνα που έφυγαν από την κατεχόμενη περιοχή. Καθώς οι σχέσεις μεταξύ κατακτητών και κατεχομένων επιδεινώθηκαν, ο γαλλικός στρατός απέλασε εκατοντάδες χιλιάδες γερμανικούς κρατικούς υπαλλήλους και τις οικογένειές τους από το Ρουρ, συχνά υπό την απειλή όπλου. Αν και η αρχική πρόθεση ήταν να βοηθήσει στην ειρήνευση της περιοχής, αυτές οι απελάσεις εξυπηρέτησαν επίσης τον μετέπειτα στόχο της Γαλλίας για μερική προσάρτηση της περιοχής.
Η συμπεριφορά της Γαλλίας προκάλεσε σοκ διεθνώς. Ακόμη και στη Βρετανία, υπήρχε αυξανόμενη συμπάθεια για τα δεινά των Γερμανών αμάχων. Μέχρι το καλοκαίρι, ο Πουανκαρέ ήξερε ότι η κατοχή δεν είχε τα αποτελέσματα που ήθελε. Στα τέλη Μαΐου 1923, έδωσε εντολή στους στρατιώτες του στο Ρουρ να εκτελέσουν έναν Γερμανό αιχμάλωτο, τον Άλμπερτ Λέο Σλάγκετερ, ο οποίος είχε πιαστεί κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της ενεργού αντίστασης. Οι Γερμανοί ήταν εξοργισμένοι. Στο Μόναχο, ο Χίτλερ ήταν μεταξύ των ηγετών που στάθηκαν μπροστά στα πλήθη που θρηνούσαν καταδικάζοντας τον Πουανκαρέ. Για το υπόλοιπο του καλοκαιριού, προέτρεψε τους Γερμανούς να γίνουν ένα έθνος Schlageters – αντιστασιακών.
ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ
Από την πλευρά του, ο Havenstein αποφάσισε να συνεχίσει να τυπώνει χρήματα για να πληρώσει για την εκστρατεία παθητικής αντίστασης. Κατά το πρώτο εξάμηνο, αυτή η πολιτική κόστισε στο κράτος της Βαϊμάρης ένα επιπλέον τρισεκατομμύριο μάρκα το μήνα, κατά μέσο όρο. Στη συνέχεια, στις 18 Απριλίου 1923, οι προσπάθειες της κεντρικής τράπεζας να στηρίξει τη συναλλαγματική ισοτιμία του μάρκου έληξαν, αφού μια ξαφνική αύξηση της ζήτησης για λίρες στερλίνας στο Βερολίνο κατέστησε αδύνατη την περαιτέρω παρέμβαση.
Ένας λυσσασμένος Havenstein κατηγόρησε τα ειδικά συμφέροντα ότι βάζουν τα κέρδη τους πάνω από την εθνική επιβίωση της Γερμανίας.. Από εκείνο το σημείο και μετά, η αξία του μάρκου έπεσε κατακόρυφα. Οι Γερμανοί πέρασαν το καλοκαίρι του 1923 προσθέτοντας μηδενικά σε όλες τις τιμές. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου, ο Αμερικανός Πρόξενος στην Κολωνία υπολόγισε ότι μια μέση τετραμελής οικογένεια θα χρειαζόταν 21 εκατομμύρια μάρκα την εβδομάδα για να επιβιώσει. Ήταν η πρώτη περίπτωση υπερπληθωρισμού σε ένα σύγχρονο βιομηχανικό κράτος.
Από το καλοκαίρι, η Βρετανία φαινόταν έτοιμη να στραφεί υπέρ της Γερμανίας. Στις αρχές Αυγούστου, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Λόρδος Κέρζον είπε απευθείας στους Γάλλους ότι η κατάληψη του Ρουρ ήταν παράνομη. Όπως το είδε ο Στρέζεμαν, μια αλλαγή στη βρετανική πολιτική θα μπορούσε να ανοίξει την πόρτα σε μια γερμανο-βρετανική συμμαχία.
Αλλά δεν ήταν να γίνει. Στις 19 Σεπτεμβρίου, ο Βρετανός πρωθυπουργός Στάνλεϊ Μπάλντουιν συναντήθηκε με τον Πουανκαρέ στο Παρίσι, όπου οι δυο τους δήλωσαν ότι βρίσκονταν σε πλήρη ενότητα. Μόνο τότε ο Στρέζεμαν αποφάσισε τελικά να υψώσει τη λευκή σημαία. Η παθητική αντίσταση θα έπαυε. Ο Πουανκαρέ είχε τη νίκη του.
Η απόφαση του Στρέζεμαν ώθησε τη Γερμανία της Βαϊμάρης πιο κοντά στην άκρη της αβύσσου. Για τους αντιπάλους της Δημοκρατίας είχε έρθει η ώρα να δράσουν. Οι κομμουνιστές ήταν οι πρώτοι που κινήθηκαν εναντίον του και οι πρώτοι που απέτυχαν. Με τους εργάτες να ξεσηκώνονται για τον υπερπληθωρισμό, η γερμανική άκρα αριστερά ήλπιζε ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει τα βήματα των Μπολσεβίκων του Λένιν και να καταλάβει την εξουσία. Αλλά ακόμη στις καρδιές τους, οι Γερμανοί της εργατικής τάξης ήταν εναντίον τους. Οι περισσότεροι εργάτες ήθελαν σταθερότητα, όχι επανάσταση. Τα σχέδια των κομμουνιστών για έναν γερμανικό «Οκτώβριο» εγκαταλείφθηκαν σύντομα.
Είναι αλήθεια ότι μια εξαίρεση ήταν το Αμβούργο, όπου μια εξέγερση των εργατών στις 23 Οκτωβρίου είχε ως αποτέλεσμα περίπου 100 θανάτους. Αλλά η απουσία παρόμοιων κινητοποιήσεων σε ολόκληρη τη Γερμανία σήμαινε ότι η εξέγερση θα μπορούσε να κατασταλεί γρήγορα. Υπήρξαν επίσης αυτονομιστικές εξεγέρσεις στη Ρηνανία, όπου ένοπλες πολιτοφυλακές που υποστηρίχθηκαν από τη Γαλλία και το Βέλγιο που επιδίωκαν να δημιουργήσουν μια αποσχισθείσα δημοκρατία πολέμησαν με τους Γερμανούς εθνικιστές. Στις 30 Σεπτεμβρίου, τουλάχιστον δέκα άνθρωποι σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις μεταξύ αυτονομιστών και αστυνομίας στο κέντρο του Ντίσελντορφ.
Όπως και η βία στο Αμβούργο, έτσι και αυτές οι μάχες έγιναν ανοιχτά. Πολύ πιο απειλητική για την επιβίωση της δημοκρατίας της Βαϊμάρης ήταν η μεθοδολογία πίσω από κλειστές πόρτες. Για παράδειγμα, μια κλίκα γύρω από τον στρατηγό του Ράιχσβερ Χανς φον Ζέεκτ συνωμότησε για να ανατρέψει τη Δημοκρατία, αλλά τελικά απέφυγε, λόγω της δύναμης των στρατιωτικών φατριών που εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν τη δημοκρατία.
Ο Χίτλερ ήταν συνδεδεμένος με αυτή την ομάδα, αλλά δεν ήταν μια από τις σημαντικές προσωπικότητες της. Και, σε αντίθεση με τους άλλους συνωμότες, δεν μπορούσε να κάνει πίσω. Στην αρχή του έτους, το κόμμα του είχε περίπου 8.000 μέλη, κυρίως στη Βαυαρία. Μέχρι τον Νοέμβριο, ο αριθμός αυτός είχε αυξηθεί σε περίπου 50.000. Αυτή η πολιτική ανακάλυψη οφειλόταν πολλά στην υπόσχεσή του να χρησιμοποιήσει βία για να καταστρέψει τη Δημοκρατία. Ένας από τους συμμάχους του μάλιστα δήλωσε δημόσια ότι η δολοφονία 50.000 Εβραίων θα ήταν αρκετή για την επίλυση της κρίσης του Ρουρ.
Ο Χιτλερ στους δρομους…
Μέχρι τον Οκτώβριο του 1923, ο Χίτλερ ήταν αποφασισμένος ότι είχε έρθει η ώρα να πολεμήσει το κράτος. Την πρώτη εβδομάδα του Νοεμβρίου, όρισε την 11η Νοεμβρίου (την επέτειο της ανακωχής) ως ημερομηνία για αυτό που έγινε το πραξικόπημα του Μονάχου, πριν το μεταφέρει στις 8 Νοεμβρίου όταν έμαθε για τα σχέδια του Kahr για την συνέλευση στην μπυραρία.
Μέσα σε λίγα λεπτά από την είσοδο στην μπυραρία, ο Χίτλερ και οι υποστηρικτές του είχαν αναγκάσει τους Kahr, Lossow και Seißer σε ένα πλαϊνό δωμάτιο. Απειλώντας τους, υποσχέθηκε ότι είτε θα βοηθούσαν στην αναγέννηση της Γερμανίας είτε θα εξασφάλιζαν τους δικούς τους θανάτους. Αμέσως μετά, οδήγησε τους τρεις άνδρες πίσω στην αίθουσα, όπου δήλωσαν ότι ένωσαν τις δυνάμεις τους. Αυτή η είδηση αντιμετωπίστηκε με άγρια χαρά από το σε μεγάλο βαθμό φιλοεθνικιστικό, αντιρεπουμπλικανό πλήθος, πολλοί από τους οποίους πίστευαν ότι ήταν μάρτυρες της αναγέννησης του έθνους μετά από πέντε χρόνια βασάνων.
Αλλά μετά ο Χίτλερ δεν υπολόγισε σωστά. Αφήνοντας τον Kahr, τον Lossow και τον Seißer στα χέρια του Erich Ludendorff, του πρώην στρατηγού εν καιρώ πολέμου που είχε ενταχθεί στους πραξικοπηματίες, ο ηγέτης των Ναζί βάδισε τους άνδρες του στο κέντρο του Μονάχου, όπου σκόπευε να πάρει τον έλεγχο των μοχλών της εξουσίας. Αυτό ήταν το σημείο καμπής: ενώ οι άνδρες του Χίτλερ προσπαθούσαν, αλλά απέτυχαν, να καταλάβουν το κέντρο του Μονάχου, ο Λούντεντορφ συμφώνησε να αφήσει την τριάδα να φύγει. Απελευθερωμένοι από την αιχμαλωσία, άλλαξαν ξανά πλευρά.
Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της 9ης Νοεμβρίου, είχε γίνει γνωστό ότι όλες οι δυνάμεις που συνδέονται με το βαυαρικό κράτος έπρεπε να αντισταθούν στους πραξικοπηματίες. Σε αντίθεση με την επιθυμία του Χίτλερ, οι Βαυαροί στρατιώτες δεν άλλαξαν πλευρά και οι πραξικοπηματίες σύντομα συνειδητοποίησαν ότι είχαν χάσει την ορμή. Για να το ανακτήσουν, αποφάσισαν να περάσουν από το κέντρο του Μονάχου, με την ελπίδα ότι μια κρίσιμη μάζα λαού θα ενταχθεί στις τάξεις τους.
Συνάντησαν την πρώτη τους δοκιμή δύναμης στη γέφυρα Λούντβιχ, όπου μια περίπολος του Βαυαρικού Στρατού είχε σπεύσει να δημιουργήσει ένα σημείο ελέγχου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο διοικητής του πιθανότατα είχε αρκετή δύναμη πυρός για να νικήσει στρατιωτικά τους πραξικοπηματίες. Μάρτυρες σε ένα κοντινό τραμ περιέγραψαν αργότερα πώς οι πρώτοι πραξικοπηματίες – μέλη των «Στρατών Εφόδου» του Χίτλερ, πρόδρομος των SS – κυρίευσαν τους στρατιώτες και τους πήραν τα όπλα.
Η επόμενη πρόκληση δεν ξεπεράστηκε τόσο εύκολα. Στην Odeonsplatz (μια μεγάλη δημόσια πλατεία), ο Χίτλερ και οι υποστηρικτές του αντάλλαξαν πυρά με την αστυνομία και τον στρατό. Αν και κανείς δεν διαπίστωσε ποτέ με βεβαιότητα ποια πλευρά πυροβόλησε πρώτη, δεν υπήρξε ποτέ καμία αμφιβολία για το αποτέλεσμα. Μετά από μόλις δύο λεπτά, τέσσερις αστυνομικοί και 14 πραξικοπηματίες κείτονταν νεκροί (άλλοι δύο πραξικοπηματίες πυροβολήθηκαν αμέσως μετά σε έναν κοντινό στρατώνα).
Ένας από τους νεκρούς ήταν ο Erwin von Scheubner-Richter, ο οποίος βρισκόταν στο μπροστινό μέρος της πορείας, έχοντας το χέρι του συνδεδεμένο με το χέρι του Χίτλερ. Όταν ακούστηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί, οι δύο άνδρες έπεσαν μαζί στο έδαφος. Αν η σφαίρα που σκότωσε τον Scheubner-Richter ήταν μόλις μερικές ίντσες προς τα δεξιά, τόνισε ο ιστορικός Ian Kershaw , το όνομα του Χίτλερ σήμερα θα ήταν άγνωστο.
Όμως ο μελλοντικός Φύρερ επέζησε.
Δέκα χρόνια αργότερα, ο Χίτλερ επέστρεψε στο ίδιο σημείο ως καγκελάριος της Γερμανίας. Περιτριγυρισμένος από λατρευτικά πλήθη, επικράτησε απόλυτη σιωπή όταν έσκυψε το κεφάλι του σε μια στιγμή μνήμης. Ήταν η πρώτη φορά που το Τρίτο Ράιχ τίμησε τη μνήμη του πραξικοπήματος, ένα γεγονός που οι Ναζί αργότερα γιόρτασαν ως την πρώτη «θυσία αίματος» του κινήματός τους. Η τελετή έγινε ετήσια εκδήλωση. Το 1935, οι ναζιστικές αρχές στο Μόναχο εκαναν εκταφη ακόμη και τα πτώματα των νεκρών πραξικοπηματιών, ώστε να ταφούν εκ νέου σε έναν ειδικά κατασκευασμένο ναό στην Königsplatz του Μονάχου, μετά από μια εντυπωσιακή ολονύχτια τελετή. Ο ναός ανατινάχθηκε από τους Αμερικανούς το 1947.
Στα τέλη του 1923, λίγοι φιλελεύθεροι υποστηρικτές της γερμανικής δημοκρατίας μπορούσαν να προβλέψουν την επιστροφή του Χίτλερ. Σηματοδοτώντας τη νέα χρονιά, ο φιλελεύθερος δημοσιογράφος Έριχ Ντομπρόβσκι προέβλεψε μάλιστα ότι «οι απόγονοί μας θα σηκώσουν τους ώμους τους και θα περιφρονήσουν όταν σκέφτονται τον εθνικισμό και τον σοβινισμό της εποχής μας». Άλλοι σκέφτονταν ανοιχτά το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η αντίθεση μεταξύ των προσδοκιών τους και της μετέπειτα ιστορίας θα πρέπει να επιβαρύνει πολύ την κατανόηση της σημασίας του πραξικοπήματος έναν αιώνα αργότερα. Όταν συνέβη, κράτησε μόνο 20 ώρες και οι δυνάμεις του Χίτλερ νικήθηκαν εύκολα. Αλλά ήταν μια απατηλή νίκη για τους υποστηρικτές της δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το πιο καταστροφικό πολιτικό κίνημα στην ευρωπαϊκή ιστορία μόλις ξεκινούσε. Εάν οι θεσμοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας κλονιστούν και αποδυναμωθούν, ακόμη και μια υποτυπώδης εξέγερση μπορεί να μην παραμείνει αποτυχημένη για πολύ.
Mark Jones is Assistant Professor of History at University College Dublin and the author of 1923: The Forgotten Crisis in the Year of Hitler’s Coup (Basic Books, 2023).