Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με την οδηγία για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού (SLAPPs) και την προστασία των εναγομένων από αβάσιμες, καταχρηστικές αγωγές για θέματα δημοσίου συμφέροντος.
Οι SLAPPs – καταχρηστικές αγωγές που κατατίθενται με κύριο σκοπό την παρενόχληση και την αφαίμαξη των πόρων από έναν στόχο, όπως ένας δημοσιογράφος ή ένας φορέας προστασίας των δικαιωμάτων – αποτελούν ένα αυξανόμενο φαινόμενο στην Ευρώπη, με περισσότερες από 160 αγωγές να κατατίθενται το 2022.
Έπειτα από διαπραγματεύσεις μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της Πέμπτης (30 Νοεμβρίου), το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο της ΕΕ συμφώνησαν σχετικά με τη νέα οδηγία για την παροχή προστασίας σε επίπεδο ΕΕ για τους στόχους των καταχρηστικών αγωγών.
«Παρά τις έντονες αποκλίσεις μεταξύ της θέσης του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου, καταφέραμε να διασφαλίσουμε ότι η παρούσα οδηγία υπερβαίνει τις απλές διαδικαστικές πτυχές και αποτυπώνει δεόντως τον ευρύτερο αντίκτυπο και το πλαίσιο αυτών των υποθέσεων», δήλωσε στους δημοσιογράφους την Πέμπτη ο εισηγητής του Κοινοβουλίου για την οδηγία, ο σοσιαλδημοκράτης Tiemo Wölken.
Η τελική συμφωνία διατηρεί μεγάλο μέρος του κειμένου του Κοινοβουλίου, συμπεριλαμβανομένων βασικών διατάξεων όπως ο ευρύς ορισμός της «διασυνοριακής» υπόθεσης, οι μηχανισμοί πρόωρης απόλυσης και η επιδίκαση εξόδων και αποζημιώσεων.
«Πιστεύω ότι υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει. Αλλά κάναμε ένα πολύ σημαντικό βήμα χθες το βράδυ. Ελπίζω λοιπόν η χθεσινή νύχτα να θεωρηθεί ως ένα θετικό ορόσημο για την υπεράσπιση των αξιών μας ως Ένωση», δήλωσε ο Wölken.
Διατήρηση του διασυνοριακού ορισμού
Μία από τις κύριες αποκλίσεις μεταξύ των κειμένων του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ήταν ο ορισμός της «διασυνοριακής» υπόθεσης, προϋπόθεση για να εμπίπτει μια αγωγή στις αρμοδιότητες της ΕΕ και να εφαρμόζονται οι προστατευτικές διατάξεις της οδηγίας.
Το συμβιβαστικό κείμενο που εκδόθηκε από τη σουηδική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ τον Ιούνιο είχε προτείνει έναν περιορισμένο ορισμό του τι συνιστά «διασυνοριακή» υπόθεση, και έγινε αντικείμενο πολλών και έντονων αντιδράσεων, καθώς θα περιόριζε δραστικά το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Οι διαπραγματευτές του Κοινοβουλίου, ωστόσο, κατάφεραν να εξασφαλίσουν έναν ευρύτερο ορισμό ώστε οι υποθέσεις να χαρακτηρίζονται ως διασυνοριακές, εκτός εάν και οι δύο διάδικοι έχουν την κατοικία τους στην ίδια χώρα με το δικαστήριο και η υπόθεση αφορά μόνο ένα κράτος μέλος.
Σύμφωνα με τον Wölken, ο ορισμός αυτός «θα επιτρέψει στους εθνικούς δικαστές να αξιολογήσουν τα στοιχεία μιας συγκεκριμένης υπόθεσης με ευέλικτο και ολοκληρωμένο τρόπο, συμπεριλαμβανομένων των μέσων που χρησιμοποιούνται για την πρόσβαση ή τη διάδοση μιας πράξης συμμετοχής του κοινού, όπως, για παράδειγμα, τα ηλεκτρονικά μέσα».
Πρόωρη απόρριψη αβάσιμων υποθέσεων
Ένα άλλο στοιχείο που υποστηρίχθηκε σθεναρά από τις ομάδες υπεράσπισης ήταν ένας μηχανισμός πρόωρης απόρριψης που θέτει το βάρος της απόδειξης στους ενάγοντες, ο οποίος και τελικά επικυρώθηκε. Οι εναγόμενοι, σύμφωνα με τον μηχανισμό αυτόν, θα μπορούν να ζητούν την πρόωρη απόρριψη των υποθέσεων εναντίον τους, ενώ ο ενάγων της SLAPP θα πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει ότι είναι βάσιμη. Τα δικαστήρια θα πρέπει να εξετάζουν ταχέως τις αιτήσεις αυτές.
Διατάξεις περί οικονομικής ασφάλειας
Το Κοινοβούλιο εξασφάλισε επίσης τη συμπερίληψη ενός άρθρου σχετικά με την επιδίκαση των εξόδων, το οποίο ορίζει ότι οι κατηγορούμενοι θα πρέπει να αποζημιώνονται για «όλα τα είδη εξόδων στα οποία υποβλήθηκαν όσον αφορά τη νομική υπεράσπιση και εκπροσώπηση», δήλωσε ο Wölken.
«Εξασφαλίσαμε επίσης ένα ισχυρό άρθρο σχετικά με τις κυρώσεις και άλλα κατάλληλα, αποτελεσματικά, αναλογικά και αποτρεπτικά μέτρα, όπως η δημοσίευση της δικαστικής απόφασης», πρόσθεσε.
Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης τη δυνατότητα να ζητηθεί αποζημίωση για ζημίες και έξοδα που προκύπτουν σε σχέση με διαδικασίες σε τρίτη χώρα.
Οι χώρες της ΕΕ πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν θα αναγνωρίζονται αποφάσεις αβάσιμων ή καταχρηστικών διαδικασιών από μη ευρωπαϊκές χώρες κατά προσώπου ή οργανισμού που έχει την έδρα του στη δικαιοδοσία τους.
Επιπλέον, οι στόχοι των υποθέσεων SLAPP θα πρέπει να είναι σε θέση να διεκδικήσουν αποζημίωση για τα σχετικά έξοδα και τις αποζημιώσεις στο εθνικό τους δικαστήριο.
Forum shopping
Το «forum shopping» είναι μια διαδικασία κατά την οποία κάποιος ξεκινά ή προσπαθεί να μεταφέρει μια αγωγή στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου με υψηλό κόστος και χαμηλό βάρος απόδειξης για τους ενάγοντες. Αυτή η πτυχή αποτέλεσε επίσης κεντρικό μέλημα τόσο των ομάδων υπεράσπισης όσο και του εισηγητή.
«Για το σκοπό αυτό, είχαμε συμπεριλάβει ένα ξεχωριστό κεφάλαιο σχετικά με το ιδιωτικό διεθνές δίκαιο, δηλαδή τις Βρυξέλλες Ι και τη Ρώμη ΙΙ, δημιουργώντας ένα lex specialis για τις υποθέσεις SLAPP», δήλωσε ο Wölken. Η διάταξη αυτή, ωστόσο, δεν συμπεριλήφθηκε στη συμφωνία για νομικούς λόγους.
«Έχουμε τώρα μια σαφή και γραπτή δήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δεσμεύεται να ολοκληρώσει γρήγορα τη διαδικασία αναθεώρησης των κανονισμών Βρυξέλλες Ι και Ρώμη ΙΙ για την αντιμετώπιση του προβλήματος του forum shopping στο πλαίσιο των SLAPPs», δήλωσε.
Πρόσθετα μέτρα στήριξης
Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης δύο άρθρα σχετικά με τα συνοδευτικά μέτρα που αφορούν τη συνδρομή, τη διαφάνεια των πληροφοριών και τη συλλογή δεδομένων.
«Αυτή η εργαλειοθήκη υποστηρικτικών μέτρων θα έχει απτό όφελος για τους στόχους», δήλωσε ο Wölken. «Αυτό περιλαμβάνει τη διάθεση της υφιστάμενης νομικής και οικονομικής βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης μέσω ενός ενιαίου σημείου επαφής σε εθνικό επίπεδο για όσους γίνονται αντικείμενο τέτοιων υποθέσεων».
Η συμφωνία εξασφάλισε επίσης τη συμμετοχή τρίτων, όπως συνδικάτα, ΜΚΟ και άλλα μέρη με έννομα συμφέροντα για την υποστήριξη των κατηγορουμένων καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.
Επόμενα βήματα
Μόλις εγκριθεί επίσημα από την ολομέλεια και τα κράτη μέλη, η νομοθεσία θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετά τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα. Τα κράτη μέλη θα έχουν στη διάθεσή τους δύο χρόνια για να μεταφέρουν τη νομοθεσία στο εθνικό τους δίκαιο.
Ομάδες υπεράσπισης, μεταξύ των οποίων ο Συνασπισμός κατά των SLAPPs στην Ευρώπη (CASE) και το Ίδρυμα Daphne Caruana Galizia, εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την είδηση της συμφωνίας.
«Είμαστε ευγνώμονες στην [αντιπρόεδρο της Επιτροπής] Vera Jourova για την πρωτοβουλία της και χαιρετίζουμε την είδηση της συμφωνίας για το σχέδιο οδηγίας κατά των SLAPPs. Mαζί με την CASECoalition, ανυπομονούμε να αναλύσουμε το τελικό κείμενο της οδηγίας», έγραψαν στο X.
Η οδηγία έχει χαρακτηριστεί ως «νόμος της Δάφνης», από το όνομα της Μαλτέζας δημοσιογράφου Caruana Galizia που δολοφονήθηκε το 2017 στη Μάλτα, και τη στιγμή της δολοφονίας της ήταν αντιμέτωπη με πάνω από 40 τέτοιες αγωγές.
Οι υποθέσεις προέρχονταν κυρίως από πολιτικούς και επιχειρηματίες που ερευνούσε, ενώ πολλές από τις αγωγές πέρασαν στην οικογένειά της μετά το θάνατό της.