Το τελευταίο διάστημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει προβλήματα, καθώς η οικονομία της πλήττεται από τη διακύμανση των ενεργειακών σχέσεων με τη Ρωσία, την ασταθή άνοδο της Κίνας και τη δυναμική παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σύμφωνα με το Economist, πριν λίγο καιρό, ένα φορτηγό πλοίο κινεζικής προέλευσης εκφόρτωσε στη Γερμανία 3.000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα που κατασκευάστηκαν από την εταιρεία BYD. Πιθανότατα, αυτήν τη φορά είναι μόνο η αρχή, καθώς αναμένεται να ακολουθήσουν πολλές άλλες αποστολές, καθιστώντας αβέβαιο το μέλλον της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας που ήταν παλαιότερα ισχυρή.
Δύσκολη η επιβολή ορίων στην Κίνα
Η Κίνα έχει επενδύσει πολλά στην παραγωγή αυτοκινήτων, καθώς το Πεκίνο ενισχύει τη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας προσπαθώντας να τονώσει την οικονομία της χώρας. Οι γραμμές παραγωγής δουλεύουν στο «φουλ», και επομένως οι Ευρωπαίοι έχουν βάσιμους λόγους να φοβούνται ότι σύντομα η αγορά τους θα πλημμυρίσει από φθηνά και αποδοτικά κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα. Στο πλαίσιο αυτό, στις 5 Μαρτίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε ότι είχε επαρκή στοιχεία για να δηλώσει ότι η Κίνα είχε επιδοτήσει αθέμιτα τους κατασκευαστές ηλεκτρικών συσκευών, ανοίγοντας το δρόμο για την επιβολή δασμών. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Επιτροπής, προειδοποίησε την Κίνα να μην κάνει «αγώνα δρόμου προς τα κάτω» στην πράσινη τεχνολογία.
Άλλες χώρες, όπως η Βραζιλία και η Ινδία, προχωρούν σε κινήσεις για να μπλοκάρουν τις εισαγωγές από την Κίνα. Όμως η Ευρώπη, που επί δεκαετίες έχει προσαρμόσει το παραγωγικό της μοντέλο στο εμπόριο, είναι πιο δύσκολο να προχωρήσουν σε μια τέτοια ενέργεια. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, αναφέρει ο Economist, η Ευρώπη είναι η περιοχή του κόσμου που είναι πιο ανοικτή στο εμπόριο και τις επενδύσεις. Στην ΕΕ το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών ανέρχεται στο 44% του ΑΕΠ, σχεδόν διπλάσιο από ό,τι στην Αμερική. Ταυτόχρονα η ΕΕ εμφανίζεται απρόθυμη να παραβιάσει εξόφθαλμα τους εμπορικούς κανόνες, υψώνοντας προστατευτικούς φραγμούς. Το ίδιο ισχύει και για τη Βρετανία, η οποία έχει ιστορικό υποστήριξης του ελεύθερου εμπορίου.
Μια διετία «φωτιά»
Οι πιέσεις από την Κίνα έρχονται στον απόηχο μιας δύσκολης διετίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ενεργειακό σοκ που προκάλεσε η εισβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία είχε ως αποτέλεσμα οι τιμές του φυσικού αερίου να εκτιναχθούν από τα 20 ευρώ ανά μεγαβατώρα στα 300 ευρώ το καλοκαίρι του 2022, απογειώνοντας τις τιμές της ενέργειας και ανατροφοδοτώντας το πληθωριστικό κύμα. Προσπαθώντας να αντιδράσει, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) αύξησε τα επιτόκια στο 4%, πλήττοντας τη ζήτηση σε μια ήδη εξασθενημένη οικονομία.
Όταν οι τιμές άρχισαν να υποχωρούν, η δημοσιονομική χαλάρωση της περιόδου του κορονοϊού και της ενεργειακής κρίσης, έδωσε τη θέση της σε έναν κύκλο σκλήρυνσης της δημοσιονομικής πολιτικής. Τα αυστηρά όρια του ελλείμματος της Γερμανίας ανάγκασαν τη χώρα να προβεί σε περικοπές φέτος, ενώ το 2025 θα υπάρξουν και άλλες περικοπές. Η Γαλλία ανακοίνωσε ότι το έλλειμμά της το 2023 ήταν 5,5% του ΑΕΠ, πολύ πάνω από τις προβλέψεις. Και αυτό παρότι είχε ήδη προχωρήσει σε περικοπές δαπανών ύψους 10 δισ. ευρώ, προκειμένου να επαναφέρει τη δημοσιονομική πολιτική στη σωστή τροχιά.
Το ΑΕΠ της ΕΕ έχει αυξηθεί κατά μόλις 4% σε πραγματικούς όρους από το 2019, δηλαδή με τον μισό ρυθμό από αυτόν που αυξάνεται στην Αμερική. Στη Βρετανία και τη Γερμανία το ΑΕΠ ανά άτομο έχει στην πραγματικότητα μειωθεί. Οι επίσημες προβλέψεις για την ΕΕ και τη Βρετανία προβλέπουν θλιβερή ανάπτυξη κάτω του 1% φέτος. Και ενώ η αμερικανική παραγωγικότητα φαίνεται να έχει λάβει άλλη μια ώθηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η ευρωπαϊκή χωλαίνει. Η ΕΚΤ, οι εθνικοί ηγέτες, οι δεξαμενές σκέψης και δύο πρώην πρωθυπουργοί της Ιταλίας, ο Ενρίκο Λέτα και ο Μάριο Ντράγκι, προσπαθούν να βρουν γιατί ακριβώς η Ευρώπη έχει χάσει την ανταγωνιστικότητα της. Ταυτόχρονα, μια άλλη απειλή ελλοχεύει: Αν ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει τις προεδρικές εκλογές στην Αμερική τον Νοέμβριο, οι Ευρωπαίοι εξαγωγείς θα μπορούσαν να βρεθούν αντιμέτωποι με δασμούς σε μια από τις πιο προσοδοφόρες αγορές τους.
Ο κίνδυνος από τη Δύση
Πράγματι, μετά την Κίνα και τη Ρωσία, οι ΗΠΑ αποτελούν πιθανότατα τον νέο μεγάλο κίνδυνο για την ΕΕ. Εάν ο Τραμπ κερδίσει τις εκλογές του Νοεμβρίου, είναι εξαιρετικά πιθανό να προχωρήσει στην επιβολή νέων δασμών στις εισαγωγές από την Ευρώπη, καταστρέφοντας το πλεονασματικό εμπόριο με την Αμερική που έχουν εξασφαλίσει 20 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ.
Ο Τραμπ, υπενθυμίζει ο Economist, υποδαύλισε τις εντάσεις κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, όταν η Αμερική επέβαλε υψηλούς δασμούς στο αλουμίνιο και τον χάλυβα, πλήττοντας τους Ευρωπαίους παραγωγούς. Η Ευρώπη απάντησε με τους δικούς της δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα, μεταξύ των οποίων το μπέρμπον και οι μοτοσικλέτες. Χρειάστηκε η εκλογή του Τζο Μπάιντεν για να καταλήξουν οι δύο πλευρές σε μια (κάπως επισφαλή) ανακωχή. Μια επαναφορά του Τραμπ όμως στην προεδρία των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι πολύ πιο επώδυνη. Ο πρώην πρόεδρος έχει προτείνει την επιβολή δασμών 10% σε όλες τις αμερικανικές εισαγωγές. Ο Ρόμπερτ Λάιτχαϊζερ, ο οποίος τον συμβουλεύει για το εμπόριο, έχει προχωρήσει ακόμη περισσότερο, υποστηρίζοντας πρόσφατα ότι ακόμη πιο επιθετικοί δασμοί μπορεί να είναι απαραίτητοι.
Το Γερμανικό Οικονομικό Ινστιτούτο, μια δεξαμενή σκέψης, έχει προχωρήσει σε έναν υπολογισμό των πιθανών επιπτώσεων από μια τέτοια εξέλιξη. Εάν επί παραδείγματι οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ προχωρούσαν στην επιβολή δασμών 10% στις εισαγωγές, η οικονομία της ίδιας της χώρας θα δεχόταν πλήγμα λόγω αύξησης των τιμών καταναλωτή. Αλλά το πλήγμα στην Ευρώπη θα ήταν ακόμη υψηλότερο. Οι συνολικές εξαγωγές της Γερμανίας θα μειώνονταν κατά σχεδόν 5% έως το 2028, ενώ θα πλήττοντας και οι ιδιωτικές επενδύσεις. Ως αποτέλεσμα, το γερμανικό ΑΕΠ θα ήταν κατά 1,2% χαμηλότερο, που ισοδυναμεί με σωρευτική απώλεια παραγωγής αξίας 120 δισ. ευρώ έως το 2028. Εξάλλου, δεν είναι απίθανο μια κυβέρνηση Τραμπ να προχωρούσε σε αντίποινα κατά της Ευρώπης για τους φόρους που έχει επιβάλει στις μεγάλες αμερικανικές τεχνολογικές πλατφόρμες.
Προς μια παρατεταμένη περίοδο αναδιαρθρώσεων;
Ο συνδυασμός των ενεργειακών σοκ,των πιέσεων από την Κίνα και των κινδύνων από μια ενδεχόμενη επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, θα μπορούσε να οδηγήσει την ευρωπαϊκή οικονομία σε μια παρατεταμένη περίοδο αναδιάρθρωσης. Για τους καταναλωτές της γηραιάς ηπείρου, τα αποτελέσματα θα ήταν και θετικά και αρνητικά: Από την μία πλευρά, οι εμπορικοί πόλεμοι κάνουν τα αγαθά ακριβότερα και μειώνουν τις επιλογές, αλλά όταν η Κίνα επιδοτεί τους ηλιακούς συλλέκτες, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας και τα νοικοκυριά αποκτούν φθηνότερη ενέργεια.
Ορισμένες περιοχές θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν. Χώρες όπως η Ισπανία, με δυναμικό ηλιακής ενέργειας, ή η Σουηδία, με νερό και αιολική ενέργεια, θα μπορούσαν να προσελκύσουν νέες βιομηχανίες. Πράγματι, νωρίτερα φέτος η H2 Green Steel, μια σουηδική εταιρεία, ανακοίνωσε ότι εξασφάλισε χρηματοδότηση ύψους 6,5 δισ. ευρώ για το εργοστάσιό της κοντά στη Λουλέα, στα βόρεια της χώρας. Ομοίως, ορισμένες ξένες επιχειρήσεις θα θελήσουν να επενδύσουν στην Ευρώπη ώστε οι γραμμές παραγωγής τους να βρίσκονται κοντά στους πελάτες, ενόσω το εμπόριο θα καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολο.
Οι περισσότερες αναδιαρθρώσεις ωστόσο που θα έφερνε μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν λιγότερο ευχάριστες. Η Continental, ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές εξαρτημάτων αυτοκινήτων στη Γερμανία, προχωρά ήδη σε απόλυση χιλιάδων υπαλλήλων. Η Bosch περικόπτει 1.200 θέσεις εργασίας στο τμήμα λογισμικού για την αυτοκινητοβιομηχανία. Άλλοι κλάδοι της αυτοκινητοβιομηχανίας έχουν επίσης ανακοινώσει περικοπές. Συνολικά τα τελευταία 15 περίπου χρόνια, οι επιχειρήσεις που εκτίθενται στον κινεζικό ανταγωνισμό έχουν παρουσιάσει σημάδια βραδύτερης αύξησης της παραγωγικότητας, σύμφωνα με έρευνα του Klaus Friesenbichler του Αυστριακού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών και των συν-συγγραφέων του.
Αν και η Γερμανία είναι η παραγωγική δύναμη της Ευρώπης, η τριπλή πρόκληση θα μπορούσε να επηρεάσει ολόκληρη την ήπειρο. Περιφέρειες με ενεργοβόρες βιομηχανίες ή που παράγουν προϊόντα μαζικής αγοράς στη δυτική Ευρώπη θα πληγούν. Ακόμη και περιοχές που έχουν απομονωθεί από τις αρχικές επιπτώσεις μπορεί να δουν επιτυχημένες τοπικές επιχειρήσεις να επενδύουν περισσότερο στο εξωτερικό, καθώς προσαρμόζονται στον προστατευτισμό που επικρατεί αλλού. Κατά την επόμενη πενταετία, περίπου το 75% των μεγάλων επιχειρήσεων στη ζώνη του ευρώ αναμένουν να διαφοροποιήσουν τις δραστηριότητές τους σε διάφορες χώρες, να μεταφέρουν την παραγωγή τους πιο κοντά στις πωλήσεις ή να μεταφέρουν τμήματα των επιχειρήσεών τους σε χώρες με μεγαλύτερη πολιτική ευθυγράμμιση, σύμφωνα με έρευνα της ΕΚΤ.
Η απάντηση της πολιτικής
Πώς θα απαντήσουν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στις προκλήσεις αυτές; Όπως αναφέρει ο Economist, υπάρχουν όρια στο τι μπορούν να κάνουν οι ταμειακά ταλαιπωρημένες κυβερνήσεις για να διευκολύνουν τη μετάβαση σε νέες βιομηχανίες. Και την κατάσταση επιδεινώνει η δέσμευσή τους να επενδύσουν περισσότερα στην άμυνα, αλλά και η απροθυμία της ΕΕ να πριμοδοτήσει καινοτόμους κλάδους που θα μπορούσαν να τονώσουν την ανάπτυξη. Το μπλοκ ενέκρινε πρόσφατα δημόσιες επιδοτήσεις ύψους 1,2 δισ. ευρώ για το cloud computing από επτά χώρες, για αρκετά χρόνια. Όπως όμως επισημαίνει το McKinsey Global Institute, το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 4% της ετήσιας επένδυσης της Amazon Web Services. Διπλώματα ευρεσιτεχνίας εξασφαλίζουν κυρίως αμερικανικές και κινεζικές εταιρείες. Το εσωτερικό εμπόριο αγαθών δεν διεξάγεται χωρίς προβλήματα, ενώ οι αγορές υπηρεσιών είναι κατακερματισμένες όσο ποτέ άλλοτε.
Η άνοδος των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων είναι πιθανό να πριμοδοτήσει μορφές προστατευτισμού και κατακερματισμού της ενιαίας αγοράς. Και η άλλοτε ηγέτιδα οικονομική δύναμη του μπλοκ, η Γερμανία, προβλέπεται για πολύ καιρό ακόμα να παραμείνει εγκλωβισμένη στην πολιτική παράλυση που προκαλεί μια τρικομματική κυβέρνηση, στην οποίαν κανένας δεν συμφωνεί με κανέναν. Και αυτό θα συμβαίνει όσο η BYD θα ξεφορτώνει ηλεκτρικά οχήματα στα λιμάνια της Ευρώπης.