Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι μια ανεξέλεγκτη καταστροφή για την παγκόσμια ειρήνη και ιδιαίτερα για την ειρήνη στην Ευρώπη. Αλλά ο πόλεμος εντείνει επίσης σε μεγάλο βαθμό μια σειρά από προϋπάρχουσες αντίξοες παγκόσμιες οικονομικές τάσεις, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του πληθωρισμού, της ακραίας φτώχειας, της αυξανόμενης επισιτιστικής ανασφάλειας, της αποπαγκοσμιοποίησης και της επιδείνωσης της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Επιπλέον, με ένα προφανές τέλος στο μέρισμα ειρήνης που έχει βοηθήσει από καιρό στη χρηματοδότηση υψηλότερων κοινωνικών δαπανών, η επανεξισορρόπηση των δημοσιονομικών προτεραιοτήτων θα μπορούσε να αποδειχθεί αρκετά προκλητική ακόμη και στις προηγμένες οικονομίες.
Αρχικά δηλώνοντας το προφανές, η κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ουκρανία βρίσκεται σε κατάσταση σοβαρής οικονομικής δυσπραγίας. Εκτός από την καταστροφή του φυσικού κεφαλαίου, εκατομμύρια έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και αμέτρητες χιλιάδες έχουν σκοτωθεί ή ακρωτηριαστεί. Αυτό προστίθεται στη γενικευμένη αύξηση της οικονομικής δυσπραγίας σε όλο τον κόσμο ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας αυξήθηκε κατά περίπου 100 εκατομμύρια σε σχεδόν 700 εκατομμύρια. σημαντικό μερίδιο ζει σε περιοχές συγκρούσεων.
Για την παγκόσμια οικονομία, οι ελλείψεις καυσίμων και τροφίμων που προκλήθηκαν από τον πόλεμο επιδεινώνουν τον πληθωρισμό μετά την πανδημία που είχε ήδη φτάσει σε υψηλά πολλών δεκαετιών στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Το να πούμε ότι τα αίτια είναι γνωστά θα ήταν υπερβολή δεδομένου ότι ο εξαιρετικά χαμηλός πληθωρισμός της δεκαετίας του 2010 εξακολουθεί να προβληματίζει τους ακαδημαϊκούς μακροοικονομολόγους. Αλλά οι κύριοι οδηγοί είναι προφανείς. Πρώτον, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες άργησαν να χαλαρώσουν τα πρωτοφανή μακροοικονομικά κίνητρα σε καιρό ειρήνης. Σίγουρα, τα ρεκόρ πρώιμης τόνωσης βοήθησαν σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση του πρώτου σταδίου της πανδημίας, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, παρέμειναν για πολύ καιρό και αποδείχθηκαν υπερβολικά μετά την απροσδόκητα απότομη ανάκαμψη σε προηγμένες οικονομίες και ορισμένες αναδυόμενες αγορές. Ειδικότερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο συνδυασμός δημοσιονομικής τόνωσης 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο τέλος του 2020, ακολουθούμενος από πακέτο 1,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων τον Μάρτιο του 2021, αποδείχθηκε υπερβολικά πολύς, πολύ αργά.
Οι διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στον πληθωρισμό, αν και ορισμένες από τις πιέσεις στην προσφορά θα πρέπει πραγματικά να εντοπιστούν στην ξαφνική αύξηση της ζήτησης. Σε όλες τις προηγμένες οικονομίες, περισσότερες από τις μισές (συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και της ζώνης του ευρώ) είχαν ρυθμούς πληθωρισμού άνω του 5 τοις εκατό ακόμη και πριν από τις εχθροπραξίες, έτσι ώστε ο πόλεμος να επιδεινώσει μια ήδη δύσκολη κατάσταση. Πριν από τη σύγκρουση, η Ρωσία και η Ουκρανία μαζί αντιπροσώπευαν το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού και η Ρωσία είναι σημαντικός προμηθευτής ορυκτών καυσίμων, ειδικά στην Ευρώπη. Οι διακοπές στον εφοδιασμό αυτών των εμπορευμάτων αυξάνουν τις τιμές.
Αυξάνονται τα ποσοστά
Το πόσο θα πρέπει τελικά οι κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκια και πόσο καιρό θα παραμείνουν όρθιες, είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Η κεντρική πρόβλεψη των αξιωματούχων της Federal Reserve είναι ότι θα ανεβάσουν το επιτόκιο των ομοσπονδιακών κεφαλαίων στο 2,75%, από σχεδόν μηδενικό τον Ιανουάριο. Η πρώτη αύξηση κατά 0,25% ήρθε ήδη τον Μάρτιο και η Fed αναμένει επίσης μια γρήγορη μείωση του μεγέθους του τεράστιου ισολογισμού της. Οι αγορές φαίνεται να έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη ότι τα συνδυασμένα αποτελέσματα αυτών των ενεργειών θα είναι αρκετά και ότι θα υπάρξει ομαλή προσγείωση για την υπερθερμανθείσα οικονομία. Συγκεκριμένα, από την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου, οι πενταετείς προσδοκίες για τον πληθωρισμό ήταν λίγο κάτω από το 2,4%, όχι υψηλότερα από ό,τι στις αρχές Φεβρουαρίου 2018 και σχεδόν μισή ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερα από μια δεκαετία νωρίτερα. Επιπλέον, οι προσδοκίες της αγοράς είναι ότι οι αυξήσεις των επιτοκίων θα είναι σαφώς μεταβατικές, με την καμπύλη αποδόσεων του Δημοσίου να «αναστρέφεται», έτσι ώστε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια να είναι υψηλότερα από τα επιτόκια μακριά.
Αλλά αυτή η αυθόρμητη άποψη υποτιμά τον σημαντικό κίνδυνο ότι ο παρατεταμένος υψηλός πληθωρισμός θα είναι αποσταθεροποιητικός. Είναι αλήθεια ότι προς το παρόν, οι μισθοί αυξάνουν τον πληθωρισμό σε πολλές χώρες, ακόμη και σε στενές αγορές εργασίας, υποδηλώνοντας ότι η αξιοπιστία της κεντρικής τράπεζας παραμένει ισχυρή, ακόμη και εκτός χρηματοπιστωτικών αγορών. Όμως, καθώς ο υψηλός πληθωρισμός επιμένει, υπάρχει οξύς κίνδυνος να διαβρωθεί η αξιοπιστία της κεντρικής τράπεζας και θα μπορούσε να αποδειχθεί δύσκολο να ξαναβάλουμε το τζίνι του πληθωρισμού στο μπουκάλι.
Οι κεντρικοί τραπεζίτες έχουν πλήρη επίγνωση του κινδύνου να χάσουν την άγκυρά τους για τον πληθωρισμό, αλλά πρέπει επίσης να ανησυχούν για την πρόκληση μεγάλης ύφεσης. Μια άλλη πρόκληση είναι ότι τα επίπεδα δημόσιου και ιδιωτικού χρέους είναι πολύ υψηλότερα σήμερα από ό,τι ήταν κατά τον τελευταίο κύκλο σύσφιξης της προηγμένης οικονομίας τη δεκαετία του 1980, και μια απότομη νομισματική σύσφιξη θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τη δυναμική του χρέους, που κατά τα άλλα ήταν συνήθως καλοήθης την τελευταία δεκαετία.
Για τη δημοσιονομική πολιτική, οι βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις του πολέμου της Ουκρανίας για τις προηγμένες οικονομίες είναι αρκετά μέτριες σε σύγκριση με εκείνες των προγραμμάτων τόνωσης της εποχής της πανδημίας. Ωστόσο, οι σωρευτικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ενός εξασθενημένου μερίσματος ειρήνης θα μπορούσαν να αποδειχθούν μεγαλύτερες από ό,τι οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν μέχρι στιγμής αναγνωρίσει. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, θα μπορούσε εύκολα να καταλήξει να αυξάνει τις αμυντικές δαπάνες κατά 1 τοις εκατό του ΑΕΠ ετησίως, αν όχι περισσότερο. Εάν συμβεί αυτό, το κόστος που θα προκύψει πιθανότατα θα ξεπεράσει ακόμη και το φιλόδοξο κίνητρο της NextGenerationEU , ύψους 807 δισεκατομμυρίων ευρώ, κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Και αυτό δεν υπολογίζει την τελική συνεισφορά της Ευρώπης στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, η οποία θα μπορούσε να ανέλθει σε 100 δισεκατομμύρια ευρώ ή περισσότερο .
Από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να συρρικνώσουν τον στρατιωτικό προϋπολογισμό τους κατά 3 τοις εκατό του ΑΕΠ, περισσότερο από αρκετό για να καλύψει όλες τις σημερινές κρατικές δαπάνες για μη αμυντική κατανάλωση και επενδύσεις. Ο αρχικός στόχος της κυβέρνησης Μπάιντεν για περαιτέρω μετατόπιση των στρατιωτικών δαπανών σε κοινωνικά προγράμματα βρίσκεται ήδη σε αναμονή, και είναι δίκαιη εικασία ότι τα επόμενα χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα καταλήξουν να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες κατά το ίδιο ποσό με την Ευρώπη. Εν τω μεταξύ, η χαοτική υποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν και το φρικτό θέαμα του πολέμου στην Ουκρανία αναγκάζουν πολλές άλλες χώρες να επαναξιολογούν τις αμυντικές τους ανάγκες.
Κίνδυνος αποπαγκοσμιοποίησης
Οι κίνδυνοι αποπαγκοσμιοποίησης έχουν επίσης αυξηθεί σημαντικά μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ήδη μετά την έναρξη της πανδημίας, υπήρξε πολλή συζήτηση για να γίνουν οι αλυσίδες εφοδιασμού πιο ανθεκτικές και να προσπαθούμε να βασιζόμαστε λιγότερο στις εισαγωγές για τις ανάγκες της δημόσιας υγείας, όπως η παραγωγή εμβολίων και αντιβιοτικών, για να μην αναφέρουμε τους ημιαγωγούς που αποτελούν το θεμέλιο της ψηφιακής οικονομίας. Η έξοδος από τις πολιτικές της Ασίας για μηδενικό COVID-19 εξακολουθεί να αυξάνει τις διακοπές του εφοδιασμού, παρέχοντας μια γεύση για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει η προσωρινή αποπαγκοσμιοποίηση.
Η Ρωσία, φυσικά, φαίνεται ότι θα είναι απομονωμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά το πραγματικό πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση θα συμβεί εάν το εμπόριο μεταξύ των προηγμένων οικονομιών και της Κίνας μειωθεί επίσης, κάτι που δυστυχώς είναι δυνατό σε ορισμένα σενάρια. Μια σημαντική αναδιάταξη της παγκόσμιας οικονομίας δύσκολα μπορεί να είναι καλή για τη γεωπολιτική σταθερότητα. Από τον Μοντεσκιέ , οι πολιτικοί οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι οι χώρες που εμπορεύονται μεταξύ τους είναι λιγότερο πιθανό να πάνε σε πόλεμο, με την κύρια σύγχρονη απόχρωση να είναι ότι το έμμεσο εμπόριο μέσω κοινών εταίρων και δικτύων βοηθά επίσης.
Βραχυπρόθεσμα, η αποπαγκοσμιοποίηση θα ήταν σίγουρα ένα τεράστιο αρνητικό σοκ για την παγκόσμια οικονομία. Το εάν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι τόσο σοβαρές είναι λιγότερο κατανοητό. Η σημαντική εμπορική βιβλιογραφία σχετικά με αυτό το θέμα δίνει εκπληκτικά (για μένα) μικρές εκτιμήσεις. Τα κανονικά ποσοτικά μοντέλα εμπορίου αποδίδουν μια εκτίμηση περίπου 2-3 τοις εκατό χαμηλότερο ΑΕΠ για τις Ηνωμένες Πολιτείες και ίσως 3-4 τοις εκατό για την Κίνα. Οι βασικοί αριθμοί είναι εξίσου μέτριοι για την οικονομική παγκοσμιοποίηση.
Είναι σημαντικό ότι αυτές οι πρόχειρες εικασίες εξαρτώνται από μυριάδες υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένου του πόσο εύκολα οι χώρες μπορούν να υποκαταστήσουν τα εγχώρια προϊόντα με τα εισαγόμενα ή το εμπόριο με άλλους εταίρους. Επιπλέον, στον βαθμό που η απο-παγκοσμιοποίηση του εμπορίου οδηγεί σε υψηλότερα μαρκάρισματα από τους τοπικούς μονοπωλιακούς προμηθευτές και λιγότερη « δημιουργική καταστροφή » στην οικονομία, το κόστος μπορεί να είναι σημαντικά υψηλότερο. Και η παγκοσμιοποίηση μπορεί να έχει δυναμικές επιπτώσεις που τα υπάρχοντα μοντέλα δεν λαμβάνουν υπόψη, για να μην αναφέρουμε θετικές επιπτώσεις στη θεσμική ανάπτυξη μιας χώρας. Επίσης, όπως μπορεί να υπάρξουν μεγάλοι χαμένοι από την παγκοσμιοποίηση, ακόμη κι αν οι νικητές κερδίσουν πολύ περισσότερα, τα αποτελέσματα της αποπαγκοσμιοποίησης είναι πιθανό να πλήξουν ορισμένους τομείς πολύ πιο σκληρά από άλλους, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να ενισχύσει τα συνολικά αποτελέσματα.
Επιστρέφοντας στον πληθωρισμό, μπορούμε να πούμε ότι η παγκοσμιοποίηση είναι η μυστική σάλτσα που έκανε τη δουλειά της μείωσης του πληθωρισμού πολύ πιο εύκολη στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, έτσι ώστε η αποπαγκοσμιοποίηση θα μπορούσε εύκολα να επιδεινώσει τις ανοδικές πληθωριστικές πιέσεις για παρατεταμένη περίοδο. Πρόσφατα, ο Charles Goodhart και ο Manoj Pradhan υποστήριξαν σθεναρά ότι τα δυσμενή δημογραφικά στοιχεία στην Ανατολική Ασία και την Ανατολική Ευρώπη θα αυξάνουν επίμονα τις παγκόσμιες πιέσεις τιμών, ακριβώς όπως η άνοδος της Κίνας υπήρξε αποπληθωριστική δύναμη. Έκανα ένα παρόμοιο επιχείρημα στην εργασία μου στο συνέδριο του Jackson Hole το 2003, « Παγκοσμιοποίηση και παγκόσμιος αποπληθωρισμός », λέγοντας ότι ενώ η έλευση της ανεξαρτησίας της κεντρικής τράπεζας βοήθησε, δεν μπορεί να της δοθεί όλη η πίστη για την πτώση του πληθωρισμού τις δεκαετίες του 1980 και του 1990.
Ίσως το πιο σημαντικό μακροοικονομικό μάθημα σήμερα είναι ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής (για να μην αναφέρουμε τους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους) πρέπει να θυμούνται ότι, αν και τα πράγματα συνήθως γίνονται καλύτερα μετά από ένα καταστροφικό σοκ, μπορεί επίσης να χειροτερέψουν πολύ. Επομένως, η νομισματική και δημοσιονομική πολιτική πρέπει να ενσωματώσουν την ανθεκτικότητα, και όχι μόνο τον μαξιμαλισμό που έχει γίνει της μόδας τελευταία.
Ο KENNETH ROGOFF είναι Καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.