Η αγωνιστική περίοδος 2023/24 ήταν εξαιρετική για την Ελλάδα, καθώς οι αθλητικές ομάδες της χώρας διακρίθηκαν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Καταρχάς, παρουσιάζοντας χρονικά τα γεγονότα, η ομάδα καλαθοσφαίρισης του Παναθηναϊκού «σήκωσε» – στο φετινό Final 4 της Euroleague που διεξήχθη στο Βερολίνο – το έβδομο ευρωπαϊκό τρόπαιο, ύστερα από απουσία έντεκα χρόνων σε Final 4 και δεκατρία χρόνια μετά την τελευταία ευρωπαϊκή κατάκτηση, νικώντας τη Ρεάλ Μαδρίτης. Επίσης, το τμήμα μπάσκετ του Ολυμπιακού κατέγραψε στην Euroleague μία ακόμη καλή χρονιά, η οποία ολοκληρώθηκε με την τρίτη θέση στο φετινό Final 4. Όσον αφορά το ποδόσφαιρο εφέτος, τόσο ο Ολυμπιακός όσο και ο ΠΑΟΚ πέτυχαν την καλύτερη τους ευρωπαϊκή χρονιά. Πιο συγκεκριμένα, ο Ολυμπιακός κατέκτησε το πρώτο ευρωπαϊκό κύπελλο στην ιστορία του, πρώτο για την Ελλάδα γενικότερα, καθώς νίκησε τη Φιορεντίνα στον τελικό της (τρίχρονης) νεοσύστατης διοργάνωσης «UEFA Europa Conference League», ο οποίος διεξήχθη στο (δύο ετών) νεόκτιστο γήπεδο της ΑΕΚ στον Δήμο Ν. Φιλαδελφείας – Ν. Χαλκηδόνας. Τέλος, ο ΠΑΟΚ σημείωσε μια πολύ καλή χρονιά, καθώς έφθασε μέχρι τους ημιτελικούς της εν λόγω ευρωπαϊκής διοργάνωσης.
Το ΚΕΠΕ, ύστερα από αρκετές δεκαετίες συμβολής και συνεισφοράς στα οικονομικά και χρηματοοικονομικά δρώμενα της Ελλάδας, εγκαινιάζει την προσθήκη μίας καινούριας θεματικής ενότητας στην «ερευνητική φαρέτρα» του: αυτή της οικονομικής & χρηματοοικονομικής του αθλητισμού. Το «εναρκτήριο λάκτισμα» αυτής της σειράς δράσεων δίδεται με την τρέχουσα Ανάλυση Επικαιρότητας, η οποία εστιάζει στις οικονομικές επιδόσεις των ΠΑΕ που συμμετείχαν στην 1η εθνική κατηγορία του Ελληνικού Ποδοσφαίρου, καλύπτοντας τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2021/22 με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία από το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ).
Πιο συγκεκριμένα, [1] εξετάζεται εάν οι ελληνικές ΠΑΕ είναι κερδοφόρες ή ζημιογόνες, [2] διερευνάται η οικονομική ενίσχυση από τους (μεγαλο)μετόχους τους, [3] παρουσιάζονται βασικά ισολογιστικά μεγέθη, οι οφειλές προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ, και οι εταιρικοί φόροι, και [4] υπολογίζονται δείκτες συγκέντρωσης της 1ης εθνικής κατηγορίας ποδοσφαίρου, καθώς και ένας δείκτης αξιοποίησης των συνολικών εσόδων που διαχειρίζονται οι ΠΑΕ. Τέλος, η ανάλυση καταλήγει με εξαγωγή συμπερασμάτων και διαπιστώσεων με βάση τα προκύπτοντα ευρήματα.
Κέρδη μετά φόρων
Τα δεδομένα των οικονομικών καταστάσεων αντλήθηκαν από το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και είναι διαθέσιμα από την αγωνιστική περίοδο 2015/16. Τα αποτελέσματα της τρέχουσας Ανάλυσης Επικαιρότητας αφορούν 22 ΠΑΕ τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2021/22.1
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αναντιστοιχίες μεταξύ των οικονομικών στοιχείων (ισολογισμοί, ΚΑΧ, κ.ά.) που αναρτώνται στο ΓΕΜΗ και στην ΕΠΟ. Το γεγονός αυτό προκαλεί μία νεφελώδη κατάσταση σχετικά με την αξιοπιστία των οικονομικών δεδομένων των ΠΑΕ.
Το Διάγραμμα 1 απεικονίζει το ολικό καθαρό αποτέλεσμα (δηλαδή κέρδη/ζημίες μετά φόρων) των ελληνικών ΠΑΕ που συμμετέχουν στην 1η εθνική κατηγορία. Καταρχάς, όλες οι υπό εξέταση αγωνιστικές περίοδοι (2015/16 έως και 2021/22) χαρακτηρίζονται από αρνητικό καθαρό εισόδημα. Δηλαδή καταγράφονται σημαντικές ζημίες, οι οποίες κυμαίνονται από €36,52 εκατ. τη σεζόν 2015/16 έως €67,03 εκατ. τη σεζόν 2021/22. Ωστόσο, δύο περίοδοι αποτελούν εξαίρεση, καθώς οι ζημίες περιορίζονται στα €15,02 εκατ. τη σεζόν 2018/19 και στα €9,09 εκατ. τη σεζόν 2020/21.
Διάγραμμα 1: Καθαρό αποτέλεσμα των ελληνικών ΠΑΕ
![](https://i0.wp.com/sofokleous10.gr/wp-content/uploads/2024/07/Screenshot-2024-07-05T133559.988.png?resize=621%2C318&ssl=1)
![](https://i0.wp.com/sofokleous10.gr/wp-content/uploads/2024/07/Screenshot-2024-07-05T133559.988.png?resize=621%2C318&ssl=1)
Σημείωση: Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο. Για αυτό τον λόγο, επιχειρείται μία προσαρμογή (βλ. μαύρη διακεκομμένη γραμμή) στο καθαρό αποτέλεσμα, όπου το καθαρό αποτέλεσμα των ως άνω ομάδων με μη διαθέσιμα στοιχεία αναπληρώνεται με τη διάμεσο τιμή του καθαρού αποτελέσματος για το συγκεκριμένο έτος.
Κατά μέσο όρο, οι ετήσιες συγκεντρωτικές ζημίες υπολογίζονται στα €38,25 εκατ., ενώ η διάμεσος των ζημιών είναι περίπου €44,50 εκατ. Στην περίπτωση που δεν ληφθούν υπόψη οι αγωνιστικές περίοδοι (2018/19 και 2020/21) με τα σαφώς μικρότερα ποσά ζημιών, τότε οι μέσες ετήσιες ζημίες ανέρχονται στα €48,72 εκατ. Συνολικά, το καθαρό αποτέλεσμα τις εξεταζόμενες αγωνιστικές περιόδους 2015/16 – 2021/22 ανέρχεται στα -267,72 εκατ. ευρώ, με τα κέρδη να ισούνται με €28,61 εκατ. και τις ζημίες με €296,33 εκατ.
1 Συνολικά, είναι 24 οι συμμετέχουσες ΠΑΕ στην 1η εθνική κατηγορία τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 – 2021/22, αλλά για δύο ΠΑΕ δεν υπάρχουν καθόλου διαθέσιμα οικονομικά στοιχεία στο ΓΕΜΗ (ΑΕΛ Καλλονής, Πανθρακικός).
Γενικά στο εξεταζόμενο δείγμα, υπάρχουν είτε ομάδες που καταγράφουν τόσο κέρδη όσο και ζημίες διαχρονικά είτε ομάδες που καταγράφουν μόνο ζημίες. Τις μεγαλύτερες ετήσιες ζημίες, διαχρονικά, καταγράφουν κυρίως ο Παναθηναϊκός και ο ΠΑΟΚ, καθώς εναλλάσσονται στις δύο πρώτες θέσεις. Μοναδική εξαίρεση είναι η σεζόν 2018/19, κατά την οποία ο ΟΦΗ είχε τη δεύτερη χειρότερη επίδοση στις ζημίες (€3,51 εκατ.), «εκτοπίζοντας» τον Παναθηναϊκό στην τρίτη θέση. Πιο συγκεκριμένα, τις μεγαλύτερες ζημίες στην κατηγορία είχε ο Παναθηναϊκός τις σεζόν 2015/16 (€11,78 εκατ.), 2016/17 (€27,93 εκατ.), 2020/21 (€8,17 εκατ.) και 2021/22 (€16,08 εκατ.), ενώ ο ΠΑΟΚ τις σεζόν 2017/18 (€20,78 εκατ.), 2018/19 (€5,28 εκατ.) και 2019/20 (€26,79 εκατ.). Όσον αφορά τα μεγαλύτερα ετήσια κέρδη, αυτά καταγράφονται από τον Αστέρα Τρίπολης την αγωνιστική περίοδο 2015/16 (€1,93 εκατ.), τον Πανιώνιο την περίοδο 2016/17 (€2,60 εκατ.), την ΑΕΚ τις περιόδους 2017/18 (€1,60 εκατ.) και 2018/19 (€6,24 εκατ.), τον ΟΣΦΠ τις περιόδους 2019/20 (€3,02 εκατ.) και 2020/21 (€4,33 εκατ.), και τον Ολυμπιακό Βόλου την αγωνιστική περίοδο 2021/22 (€ 27,85 χιλ.).
Οι συγκεντρωτικές ζημίες όμως δεν αποτελούν ελληνικό φαινόμενο. Η έκθεση της UEFA2 τον Φεβρουάριο του 2024 «The European Club Finance and Investment Landscape» αναφέρει, χαρακτηριστικά για το 2022, ότι με εξαίρεση τη Σουηδία και σε μικρότερο βαθμό μετά τη Ρωσία, όπου στη Σουηδία μόλις μία ομάδα είχε ζημίες προ φόρων (pre-tax losses), οι υπόλοιπες χώρες είχαν πολυάριθμες ομάδες που κατέγραψαν ζημίες προ φόρων. Οι σύλλογοι που εξετάζονται στην εν λόγω έκθεση της UEFA είναι 740 συνολικά από ένα σύνολο 55 χωρών, εκ των οποίων μερικές χώρες είναι εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου. Αθροιστικά, οι συνολικές ζημίες προ φόρων για το 2022 ήταν €3,2 δισεκ. (έναντι ζημιών προ φόρου €4,7 δισεκ. το 2021) για αυτούς τους ποδοσφαιρικούς συλλόγους. Στην Αμερική, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική, καθώς οι ομάδες σε διάφορα αθλήματα (όπως το NFL και το NBA) είναι κερδοφόρες και καταγράφουν σημαντικά κέρδη (ενδεικτικά, βλ. Forbes3,
Στο Διάγραμμα 2 παρακάτω αποτυπώνεται το ποσοστό των κερδοφόρων και ζημιογόνων ΠΑΕ σε ετήσια βάση. Διαπιστώνεται πως η πλειονότητα των ΠΑΕ είναι σταθερά ζημιογόνες, με τα ποσοστά να κυμαίνονται από 69% τη σεζόν 2017/18 έως 93% τη σεζόν 2021/22. Ωστόσο, φαίνεται να υπάρχει μία εξαίρεση κατά την περίοδο της κρίσης COVID-19 με τους υγειονομικούς εγκλεισμούς, όπου για τη σεζόν 2020/21 οι κερδοφόρες ΠΑΕ ήταν αριθμητικώς ίσες με τις ζημιογόνες ΠΑΕ. Γενικά, αποτυπώνεται μία ασυμμετρία όσον αφορά τον αριθμό ζημιογόνων και κερδοφόρων ΠΑΕ σε επίπεδο έτους. Ιστορικά, στο υπό εξέταση δείγμα με τις σεζόν 2015/16 – 2021/22, ο μέσος όρος του ποσοστού των ζημιογόνων ΠΑΕ ανέρχεται στο 77,2% και αυτός των κερδοφόρων ΠΑΕ στο 22,8%. Μάλιστα, αν αφαιρέσουμε από τους υπολογισμούς την αγωνιστική περίοδο 2020/21, η οποία ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε χωρίς κόσμο στα γήπεδα, προκύπτει ότι ο ιστορικός μέσος όρος των ζημιογόνων ΠΑΕ αυξάνεται στο 81,6% έναντι 18,4% για τις κερδοφόρες ΠΑΕ.
Σημείωση: Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο.
Εξετάζοντας ξεχωριστά τις ΠΑΕ που κατέγραψαν κέρδη και ζημίες, ανά έτος, αναδύεται ότι τις περισσότερες αγωνιστικές περιόδους οι ζημίες είναι υπέρμετρα μεγαλύτερες από τα σωρευμένα κέρδη. Στο Διάγραμμα 3 αποτυπώνεται ξεκάθαρα αυτή η τάση, με εξαίρεση τις σεζόν 2018/19 και 2020/21 κατά τις οποίες οι ζημίες ήταν μόλις 3,2 και 2,2 φορές, αντίστοιχα, τα κέρδη. Εστιάζοντας στην αγωνιστική περίοδο 2021/22, τα κέρδη αντιστοιχούν στο 0,04% των ζημιών ή, εναλλακτικά, οι ζημίες ήταν σχεδόν 2.407 φορές μεγαλύτερες των κερδών. Ιστορικά για το εξεταζόμενο δείγμα, το συνολικό ποσό των ζημιών ισούται με 10,4 φορές το ποσό των κερδών.
Διάγραμμα 3: Ολικά κέρδη και ολικές ζημίες των ελληνικών ΠΑΕ
![](https://i0.wp.com/sofokleous10.gr/wp-content/uploads/2024/07/Screenshot-2024-07-05T133705.025.png?resize=625%2C311&ssl=1)
![](https://i0.wp.com/sofokleous10.gr/wp-content/uploads/2024/07/Screenshot-2024-07-05T133705.025.png?resize=625%2C311&ssl=1)
Σημείωση: Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο.
Ισολογιστικά μεγέθη και αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου
Στρέφοντας την προσοχή στα τρία βασικά ισολογιστικά μεγέθη (ενεργητικό, υποχρεώσεις, και ίδια κεφάλαια ή καθαρή θέση), το Διάγραμμα 4 φανερώνει ότι το αθροιστικό ενεργητικό των ελληνικών ΠΑΕ είναι περίπου €200 εκατ. κατά μέσο όρο, οι συνολικές υποχρεώσεις γύρω στα €180 εκατ., ενώ τα ίδια κεφάλαια κυμαίνονται κοντά στα €13,5 εκατ.4 Συγκεντρωτικά, η μόχλευση (leverage) των ΠΑΕ αγγίζει το 15, δηλαδή το ενεργητικό ισούται διαχρονικά με 15 φορές την καθαρή θέση.
Διάγραμμα 4: Ενεργητικό, υποχρεώσεις, και ίδια κεφάλαια των ελληνικών ΠΑΕ
Σημείωση: Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο. Επιχειρώντας μία προσαρμογή στις τρεις εξεταζόμενες μεταβλητές, όπου τα μη διαθέσιμα στοιχεία των ως άνω ομάδων αναπληρώνονται με τη διάμεσο τιμή για το συγκεκριμένο έτος, προκύπτει παρόμοια εικόνα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, τις αγωνιστικές περιόδους 2016/17 και 2017/18, η καθαρή θέση πέρασε στα αρνητικά επίπεδα με τιμές -5,70 εκατ. ευρώ και -10,64, εκατ. ευρώ, αντίστοιχα. Επίσης, στο υπό εξέταση δείγμα, περίπου το 41% (59%) των ΠΑΕ διαχρονικά καταγράφει αρνητικά (θετικά) ίδια κεφάλαια, με μόνο 8 από τις 22 ομάδες να έχουν διαχρονικά αποφύγει αρνητικές τιμές στα ίδια κεφάλαιά τους. Βλέποντας αυτές τις αρνητικές τιμές, κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν οι εν λόγω ομάδες να έχουν αποφύγει τη χρεωκοπία. Η απάντηση έγκειται στο γεγονός ότι, εν αντιθέσει με τις χρηματοοικονομικές και μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις, οι αρνητικές τιμές στα ίδια κεφάλαια στις ΠΑΕ δεν είναι απαραίτητα ανησυχητικό σημάδι για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων τους: τα αρνητικά ίδια κεφάλαια αποτελούν αναγκαία συνθήκη, και όχι ικανή, για τη χρεωκοπία ενός αθλητικού συλλόγου. Ένας από τους βασικότερους λόγους αυτής της διαφοροποίησης είναι ότι η αναπόσβεστη (λογιστική) αξία των αθλητών υπολείπεται συνήθως αρκετά από την πραγματική (ή αγοραία) αξία τους. Υπάρχει όμως ειδικό νομοθετικό πλαίσιο περί
«πλασματικής αξίας αθλητών», σύμφωνα με το οποίο επαυξάνεται κατ’ εξαίρεση η λογιστική αξία των ιδίων κεφαλαίων ενός συλλόγου με την αξία των αθλητών του, όπως αυτή προσδιορίζεται από την αρμόδια επιτροπή αποτίμησης αξίας αθλητών (βλ. για περισσότερες λεπτομέρειες το Άρθρο 76 του Ν.2725/1999, το Άρθρο 17 του Ν.3262/2004, και το Άρθρο 119 Παρ. 4 του Ν.4548/2018).
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με την έκθεση της UEFA5 τον Φεβρουάριο του 2024 «The European Club Finance and Investment Landscape», το 38% των κορυφαίων συλλόγων, που συμπεριλαμβάνονται σε αυτή την έκθεση της UEFA, έχει αρνητική καθαρή θέση το 2022: το 21% αφορά συλλόγους που έχουν αρνητικά ίδια κεφάλαια ίσα με μέχρι το 50% των εσόδων τους και το υπόλοιπο 17% αφορά ομάδες που έχουν αρνητική καθαρή θέση μεγαλύτερη από το 50% των εσόδων τους. Τέλος, τονίζεται η εισήγηση νέων οδηγιών από την UEFA, οι οποίες θα ωθούν τις ανακεφαλαιοποιήσεις των ομάδων για να αντιμετωπιστούν τα αρνητικά ίδια κεφάλαια.
Συνδυάζοντας τα ευμετάβλητα ποσά της καθαρής θέσης και τις επίμονες αρνητικές τιμές του καθαρού αποτελέσματος, πολύ εύλογα δημιουργείται το ερώτημα πώς «συντηρούνται» οικονομικά οι ελληνικές ΠΑΕ. Το Διάγραμμα 5 είναι αποκαλυπτικό και παρουσιάζει τις καθαρές αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου (ΑΜΚ) σύμφωνα με τη λογιστική σχέση του καθαρού πλεονάσματος (clean surplus accounting relation).
Διάγραμμα 5: Καταβληθέντα καθαρά ποσά από τους (μεγαλο)μετόχους των ελληνικών ΠΑΕ
Σημειώσεις: 1. Η διακεκομμένη γραμμή απεικονίζει τη μέγιστη τιμή από τις αυξήσεις μετοχικού κεφαλαίου (ΑΜΚ) ανά έτος, και η συνεχής γραμμή δείχνει τις συνολικές καθαρές ΑΜΚ. Οι καθαρές ΑΜΚ προκύπτουν από τη λογιστική σχέση του καθαρού πλεονάσματος (clean surplus accounting relation), σύμφωνα με την οποία τα τρέχοντα ίδια κεφάλαια ισούνται με τα ίδια κεφάλαια της προηγούμενης περιόδου συν το τρέχον καθαρό αποτέλεσμα μείον τις τρέχουσες διανομές μερισμάτων. 2. Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο. Επιχειρώντας μία προσαρμογή στις συνολικές καθαρές ΑΜΚ, όπου τα μη διαθέσιμα στοιχεία των ως άνω ομάδων αναπληρώνονται με τη διάμεσο τιμή για το συγκεκριμένο έτος, προκύπτει παρόμοια εικόνα.
Παρατηρείται, εκ πρώτης όψεως συγκεντρωτικά, ότι οι (μεγαλο)μέτοχοι των ποδοσφαιρικών ομάδων ξοδεύουν σημαντικά υψηλά ποσά ετησίως, τα οποία ανέρχονται κατά μέσο όρο στα €37,35 εκατ. Πιο συγκεκριμένα, αυτά κυμαίνονται από €23,71 εκατ. τη σεζόν 2020/21 έως €52,03 εκατ. τη σεζόν 2019/20, με το συνολικό συγκεντρωτικό ποσό να ανέρχεται στα €261,47 εκατ. στο εξεταζόμενο δείγμα. Εξειδικεύοντας, ωστόσο, τα επιμέρους ποσά σε επίπεδο συλλόγου, αναδύεται πως κάθε χρόνο σχεδόν το 44,7% των συνολικών αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου (ΑΜΚ) προέρχεται από τις μέγιστες ΑΜΚ. Τις μεγαλύτερες ΑΜΚ κατέχει ο ΠΑΟΚ για πέντε αγωνιστικές περιόδους (2015/16, 2017/18, 2018/19, 2019/20 και 2020/21) και ο Παναθηναϊκός για δύο αγωνιστικές περιόδους (2016/17 και 2021/22). Επίσης, ο ΟΣΦΠ κατέγραψε τη δεύτερη μεγαλύτερη ΑΜΚ τη σεζόν 2016/17,
«μετατοπίζοντας» τον ΠΑΟΚ στην τρίτη θέση. Ως εκ τούτου, προκύπτει πως το μεγαλύτερο μέρος των αθροιστικών ΑΜΚ ανά έτος οφείλεται πρωτίστως στον ΠΑΟΚ και ύστερα στον Παναθηναϊκό. Τέλος, είναι αξιοσημείωτο πως οι ποδοσφαιρικές ομάδες του Παναθηναϊκού και του ΠΑΟΚ καταγράφουν τις μεγαλύτερες ΑΜΚ (72,5% επί των συνολικών ΑΜΚ), όπως και τις μεγαλύτερες ζημίες (66,5% επί του συνολικού καθαρού αποτελέσματος).
Διαιρώντας μετέπειτα τις ΑΜΚ με τη λογιστική αξία ενεργητικού κάθε ομάδας, συνάγεται ότι οι ΑΜΚ ανέρχονται σε πάνω από 30% του ενεργητικού των ομάδων που πραγματοποιούν ΑΜΚ και πάνω από 18,7% του ενεργητικού όλων των ομάδων. Δηλαδή, πρόκειται για ένα μη αμελητέο ποσό σε σχέση με το μέγεθος της ομάδας. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις το ποσοστό των ΑΜΚ ως προς το ενεργητικό αποτελείται από τριψήφιο αριθμό (Ατρόμητος Αθηνών και ΟΦΗ), ενώ για μερικές ομάδες οι ΑΜΚ πλησιάζουν ή ξεπερνούν το 50% (ΑΕ Λάρισας, ΑΕΠ Ηρακλής, Αστέρας Τρίπολης, Ιωνικός, Παναθηναϊκός, ΠΑΟΚ, Πλατανιάς) του μεγέθους τους.
Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί πως απουσιάζει η μερισματική πολιτική από όλες τις ομάδες στο υπό εξέταση δείγμα. Μοναδική εξαίρεση φαίνεται να είναι ο Αστέρας Τρίπολης, καθώς για την αρκαδική ομάδα την αγωνιστική περίοδο 2015/16 σημειώθηκε μείωση καταβεβλημένου κεφαλαίου αξίας €292.080 που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μείωση μετοχικού κεφαλαίου λόγω έμμεσης πληρωμής μερίσματος.
Εταιρικός φόρος των ΠΑΕ και οφειλές των ομάδων προς το Ελληνικό Δημόσιο
Εταιρικός φόρος των ΠΑΕ
Τα δεδομένα που αφορούν τον εταιρικό φόρο των ΠΑΕ προέρχονται από τις οικονομικές καταστάσεις, οι οποίες αντλήθηκαν από το ΓΕΜΗ. Η εξεταζόμενη περίοδος, όπως προαναφέρθηκε, καλύπτει 22 ΠΑΕ τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2021/22.
Όσον αφορά τον εταιρικό φόρο, αυτός υπολογίζεται ως % επί των κερδών από επιχειρηματική δραστηριότητα, σύμφωνα με το Άρθρο 120 του Ν.4799/2021 που τροποποίησε το Άρθρο 58 του Ν.4172/2013. Για αυτόν τον εταιρικό φόρο στο υπό εξέταση δείγμα 2015/16 – 2021/22, καταγράφονται 69 παρατηρήσεις (σχεδόν 68% του συνόλου) που αντιστοιχούν σε μηδενική φορολογική επιβάρυνση. Αυτές οι ετήσιες παρατηρήσεις αφορούν 13 ομάδες: ΑΕ Λάρισας, ΑΟ Κασσιόπης, ΑΕΠ Ηρακλής, Άρης, Ατρόμητος Αθηνών, Βέροια, Ιωνικός, Λεβαδειακός, ΟΦΗ, Παναιτωλικός, ΠΑΟΚ, Πλατανιάς, και Ξάνθη. Οι υπόλοιπες 9 ομάδες συγκεντρωτικά έχουν καταβάλει €14,34 εκατ. καθαρού εταιρικού φόρου σε τέσσερις χρήσεις (2015/16, 2017/18, 2019/20 και 2020/21), ενώ έχουν λάβει συνολικά καθαρή επιστροφή φόρου €6,84 σε τρεις χρήσεις (2016/17, 2018/19 και 2021/22). Συνολικά, η τελική καθαρή είσπραξη του Δημοσίου στο εξεταζόμενο δείγμα είναι €7,50 εκατ. Επιπλέον, προκύπτει πως ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός έχουν αθροιστικά καταβάλει €6,40 εκατ. καθαρούς εταιρικούς φόρους, ενώ η ΑΕΚ είναι η μοναδική ομάδα που αθροιστικά έχει λάβει καθαρή επιστροφή φόρου (σχεδόν €128 χιλ.).
Σημειώσεις: 1. Οι κολώνες με μπλε (πορτοκαλί) χρώμα συμβολίζουν τη συγκεντρωτική καθαρή καταβολή (επιστροφή) φόρων προς (από) το Ελληνικό Δημόσιο. 2. Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο. Για αυτό τον λόγο, επιχειρείται μία προσαρμογή στις τρεις μεταβλητές, όπου τα μη διαθέσιμα στοιχεία των ως άνω ομάδων αναπληρώνονται με τη διάμεσο τιμή για το συγκεκριμένο έτος. Ωστόσο, οι τιμές της διαμέσου είναι μηδενικές και, άρα, δεν συντρέχει ουσιαστικός λόγος προσαρμογής για τα μη διαθέσιμα στοιχεία των προαναφερθεισών ΠΑΕ.
Χρέη έναντι του Δημοσίου και του ΕΦΚΑ
Ανατρέχοντας στα στοιχεία της ΑΑΔΕ (επικαιροποίηση στοιχείων 04/09/2023), και συγκεκριμένα σε οφειλές άνω των €150.000, διαπιστώνουμε ότι, στο εξεταζόμενο δείγμα 2015/16 – 2021/22: 15 από τις 24 ομάδες έχουν συνολικές οφειλές έναντι του Δημοσίου και του ΕΦΚΑ ίσες με €1,14 δισεκ., με το μεγαλύτερο ποσό (98,5%) να αφορά οφειλές προς το Δημόσιο, ενώ 9 ομάδες δεν περιλαμβάνονται στην κατηγορία αυτών των οφειλετών. Αυτές οι οφειλές έναντι του Δημοσίου και του ΕΦΚΑ καλύπτουν ευρύ φάσμα απαιτήσεων φορέων του δημόσιου τομέα για λόγους, φορολογικούς, εργοδοτικούς, κ.ά. (βλ. εκθέσεις ορκωτών ελεγκτών).
Ενδεικτικά, αξίζει να τονιστεί πως ο Ηρακλής χρωστάει προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ €634,788 εκατ. καταχωρισμένα σε τρία διαφορετικά ΑΦΜ (ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ο ΗΡΑΚΛΗΣ, ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΗΡΑΚΛΗΣ, και ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΠΟΝΤΙΩΝ
ΗΡΑΚΛΗΣ 1908 ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), με το μεγαλύτερο ποσό (96,7%) να αφορά το ΑΦΜ «Γυμναστικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης ο Ηρακλής».
Στη συνέχεια, ακολουθεί η ΑΕΚ με οφειλές €391,942 εκατ. καταχωρισμένες σε δύο διαφορετικά ΑΦΜ (ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΑΕΚ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ,
και ΑΕΚ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ), με το μεγαλύτερο μέρος (99,8%) να αφορά το ΑΦΜ «Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπόλεως ΑΕΚ Ποδοσφαιρική Ανώνυμος Εταιρεία», καθιστώντας την «πρωταθλήτρια» στα χρέη ανάμεσα στις ποδοσφαιρικές ομάδες. Φυσικά, υπάρχουν επιπλέον τα νομίμως διαγραμμένα χρέη ύψους σχεδόν €165 εκατ., ύστερα από την υπαγωγή της ΠΑΕ ΑΕΚ το 2004 στο «Άρθρο 44» περί εξυγίανσης προβληματικών και υπερχρεωμένων επιχειρήσεων. Στο σημείο αυτό να αναφερθεί ότι το εν λόγω Άρθρο 44 του Ν.1892/1990 επικαλέστηκαν, επίσης, οι
ΠΑΕ Άρης και ΟΦΗ, και πρόκειται διαχρονικά για μία εκ των αρκετών νομοθετικών ρυθμίσεων που διευκόλυναν τη ρύθμιση χρεών αθλητικών σωματείων.
Ο Πανιώνιος φέρεται να χρωστάει σχεδόν €37,219 εκατ. με καταχωρίσεις σε τρία διαφορετικά ΑΦΜ (ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, και ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ Γ Σ ΤΑΚ) και το μεγαλύτερο
μέρος (78,2%) αφορά το ΑΦΜ «Πανιώνιος Ποδοσφαιρική Ανώνυμη Εταιρεία», ενώ η ποδοσφαιρική ομάδα του Άρεως οφείλει γύρω στα €22,79 εκατ. (ΠΑΕ Ο ΑΡΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ).
Παρατηρώντας ότι αρκετές ομάδες έχουν αλλάξει/εξαγοράσει ΑΦΜ με σκοπό την ειδική εκκαθάριση από τα χρέη του παρελθόντος με τίμημα τον υποβιβασμό στην Γ΄ ερασιτεχνική κατηγορία, προκύπτουν τα εξής στοιχεία «παλαιότητας» με βάση τα τρέχοντα ΑΦΜ στο εξεταζόμενο δείγμα 2015/16 – 2021/22. Ο Ιωνικός έχει το πιο πρόσφατα συσταθέν ΑΦΜ (2/8/2019) και μετά ακολουθεί ο Ολυμπιακός Βόλου (24/7/2018). Μετέπειτα, είναι στην 3η και 4η θέση ο ΟΦΗ (19/8/2016) και ο Άρης (17/8/2016), αντίστοιχα, των οποίων τα τρέχοντα ΑΦΜ συστάθηκαν πριν από 8 χρόνια. Ακολουθεί η Λάρισα (22/8/2014), η Λαμία (14/8/2014) και η ΑΕΚ (18/7/2014), οι οποίες, από νομικής πλευράς, συμπληρώνουν εφέτος 10 χρόνια ιστορίας με βάση τα τρέχοντα ΑΦΜ τους. Στη συνέχεια υπάρχει ο ΠΑΣ Γιάννινα (12/12/2012), ΑΟ Κασσιόπης (19/9/2012 και καθεστώς
«σε αναστολή καταχώρισης»), ΑΕΠ Ηρακλής (13/8/2012, και από 7/8/2018 σε καθεστώς «λύση- εκκαθάριση»), Απόλλων Σμύρνης (2/8/2012, και από 2/8/2023 σε καθεστώς «λύση-εκκαθάριση»), ΑΕΛ Καλλονής (18/8/2010 και καθεστώς «σε αναστολή καταχώρισης»), Πλατανιάς (6/8/2009, και διαγραφή στις 30/12/2022), Πανθρακικός (20/7/2005, και από 22/11/2017 σε καθεστώς «λύση- εκκαθάριση»), Αστέρας Τρίπολης (14/6/2005), Παναιτωλικός (10/9/2004), Βέροια (6/8/2003, και από 1/3/2019 σε καθεστώς «λύση-εκκαθάριση»), Λεβαδειακός (9/8/2002), Πανιώνιος (10/7/2002, και από 19/10/2022 σε καθεστώς «λύση-εκκαθάριση»), Ατρόμητος (23/7/1999) και Ξάνθη (1/12/1989, και από 14/9/2022 σε καθεστώς «λύση-εκκαθάριση»).
Κλείνοντας, Ολυμπιακός (30/7/1979), Παναθηναϊκός (30/7/1979), και ΠΑΟΚ (21/7/1979) είναι οι μοναδικές ποδοσφαιρικές ομάδες με τα παλαιότερα ΑΦΜ και τη μακροβιότερη «νομική ιστορία», δηλαδή μερικούς μήνες μετά τη «γέννηση» του επαγγελματικού ποδοσφαίρου στην Ελλάδα στις 21 Μαρτίου 1979 (βλ. Ν.879/1979).
Τέλος, για λόγους πληρότητας της παρούσας ανάλυσης σχετικά με τις οφειλές των ομάδων προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ, παρατίθενται, ενδεικτικά, οφειλές από καλαθοσφαιρικά τμήματα ομάδων: ΠΑΟΚ (€102 εκατ.: ΠΑΝΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΟΣ ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΕ), Άρης (€30,3 εκατ.: ΑΡΗΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ), Μακεδονικός (€20,1 εκατ.: ΑΠΣ Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Πανιώνιος (€19,9 εκατ.: ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ
ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Ηρακλής (€13,7 εκατ. & €0,82 εκατ. σε δύο ΑΦΜ: ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, και ΗΡΑΚΛΗΣ 1908 ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Νήαρ Ηστ (€4,46 εκατ.: ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΝΗΑΡ ΗΣΤ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Λάρισα (€3,7 εκατ. & €0,78 εκατ. σε δύο ΑΦΜ: ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΛΑΡΙΣΑΣ ΑΕΛ 1964 ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, και ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Καλλιθέα (€0,82 εκατ.: ΠΑΝΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΕΣΠΕΡΟΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ), Ολύμπια Λάρισας (€0,78 εκατ.: ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑ ΛΑΡΙΣΑΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ), και Τρίκαλα (€0,24 εκατ.: ΑΙΟΛΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ). Όλες οι οφειλές των ως άνω ομάδων καλαθοσφαίρισης αθροίζουν συνολικά, περίπου, στα €197,6 εκατ.
Δείκτες συγκέντρωσης
Υπολογίζοντας τον δείκτη συγκέντρωσης των τεσσάρων μεγαλύτερων ποδοσφαιρικών ομάδων (concentration ratio 4, CR4), σε όρους λογιστικής αξίας ενεργητικού, συνάγεται πως το αθροιστικό μερίδιο των τεσσάρων μεγαλύτερων ομάδων σε κάθε μία αγωνιστική περίοδο ξεπερνά το 78% του συνολικού ενεργητικού των ομάδων. Μάλιστα την τελευταία τριετία (2019/20 – 2021/22) ο δείκτης CR4 κυμαίνεται γύρω στο 85%, ενώ συγκεντρωτικά ισούται σχεδόν με 83,2% στο υπό εξέταση δείγμα. Οι τέσσερις μεγαλύτερες ομάδες σε μέγεθος ενεργητικού είναι αλφαβητικώς η ΑΕΚ, ο ΟΣΦΠ, ο Παναθηναϊκός και ο ΠΑΟΚ. Εναλλακτικά, οι υπόλοιπες ομάδες στην 1η εθνική κατηγορία κάθε έτος καταλαμβάνουν μερίδιο επί του συγκεντρωτικού ενεργητικού από 12,5% (2019/20) μέχρι 21,9% (2017/18), με τον ιστορικό μέσο να είναι ίσος με 16,8%. Το Διάγραμμα 7 απεικονίζει τόσο τον δείκτη CR4 όσο και τον δείκτη Herfindahl-Hirschman Index (HHI) για την 1η εθνική κατηγορία ποδοσφαίρου στην Ελλάδα.
Διάγραμμα 7: Δείκτες συγκέντρωσης αποτέλεσμα των ελληνικών ΠΑΕ
Σημείωση: Ο αριθμός των ομάδων ανέρχεται σε 16 κατά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2018/19, και σε 14 ομάδες μετέπειτα. Ωστόσο, για τη σεζόν 2015/16 δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την ΑΕΛ Καλλονής και τον Πανθρακικό, για τη σεζόν 2016/17 δεν υπάρχουν στοιχεία για τη Βέροια και τον ΑΕΠ Ηρακλή, και για τη σεζόν 2019/20 δεν υπάρχουν στοιχεία για τον Πανιώνιο.
Ο δείκτης HHI ισούται σε κάθε μία σεζόν με το τετραγωνισμένο άθροισμα των ποσοστιαίων μεριδίων όλων των συμμετεχουσών ομάδων. Θεωρητικά, λαμβάνει τιμές από 0 έως και 10000, με τις χαμηλές τιμές να σηματοδοτούν ανταγωνιστικό κλάδο και χαμηλή συγκέντρωση, ενώ οι υψηλές τιμές φανερώνουν έναν κλάδο με χαμηλό ανταγωνισμό και μεγάλη συγκέντρωση. Στην περίπτωση της 1ης εθνικής κατηγορίας ποδοσφαίρου, ο δείκτης HHI κινείται διαχρονικά άνω των 2000 μονάδων, με τον μέσο όρο να ισούται περίπου με 2360 μονάδες. Μάλιστα την αγωνιστική περίοδο 2019/20 και 2021/22 άγγιξε τις 2700 και 2600 μονάδες, αντίστοιχα. Δηλαδή, οι τιμές στον δείκτη HHI ξεπερνούν σημαντικά το κατώφλι των 1800 μονάδων και υποδεικνύουν έναν κλάδο με «μονοπωλιακή ισχύ».6
Συνδυάζοντας τις υψηλότατες τιμές του δείκτη HHI και τις εξίσου υψηλές τιμές του δείκτη CR4, θα μπορούσε κάποιος να συμπεράνει ότι, με βάση τη λογιστική αξία του ενεργητικού των ομάδων, η 1η εθνική κατηγορία ποδοσφαίρου στην Ελλάδα διακατέχεται από ισχυρότατο «έλλειμμα ανταγωνισμού» και παρουσιάζει «πλεόνασμα συγκέντρωσης».
6 Cavalleri, M. C., Eliet, A., McAdam, P., et al. (2020). Concentration, market power and dynamism in the euro area. European Central Bank, Working Paper Series No. 2253, p. 68.
Αυτό είναι προφανές άλλωστε από τους πρωταθλητές και κυπελλούχους, όπου οι ίδιες ομάδες
«ανακυκλώνονται». Στο εξεταζόμενο δείγμα 2015/16 – 2021/22, ο Ολυμπιακός έχει κατακτήσει πέντε φόρες το πρωτάθλημα, και από μία φορά η ΑΕΚ (2017/18) και ο ΠΑΟΚ (2018/19). Όσον αφορά το κύπελλο Ελλάδος για την ίδια υπό εξέταση περίοδο, ο ΠΑΟΚ έχει τέσσερα τρόπαια, ενώ η ΑΕΚ (2015/16), ο Ολυμπιακός (2019/20) και ο Παναθηναϊκός (2021/22) το έχουν κατακτήσει από μία φορά. Εν ολίγοις, προκύπτει ότι, στο υπό εξέταση δείγμα, οι επονομαζόμενοι «big 4» μονοπωλούν στους εγχώριους τίτλους, ιδίως ο ΟΣΦΠ στα πρωταθλήματα και ο ΠΑΟΚ στα κύπελλα. Τέλος, στην περίπτωση που ανατρέξει κάποιος πιο πίσω χρονικά, θα διαπιστώσει ότι ο Ολυμπιακός έχει «χτίσει» το δικό του «μονοπώλιο», καθώς απέκτησε πολλούς και συνεχόμενους εγχώριους τίτλους, με έμφαση τα πρωταθλήματα, τα οποία του έδιναν τη δυνατότητα συμμετοχής στους
«χρυσοφόρους» ομίλους της κορυφαίας ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης (UEFA Champions League).
Στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι, για την αγωνιστική περίοδο 2023/24 και σύμφωνα με την UEFA7 («Distribution to clubs from the 2023/24 UEFA Champions League, UEFA Europa League and UEFA Europa Conference League and the 2023 UEFA Super Cup»), προκύπτουν πως τα έσοδα συμμετοχής) στους ομίλους του Conference League ανέρχονται στα €2,94 εκατ., στους ομίλους του Europa League στα €3,63 εκατ., και στους ομίλους του Champions League στα €15,64 εκατ. Επιπλέον, τα συνολικά έσοδα για τον νικητή της διοργάνωσης, υπό την υπόθεση ότι νικάει όλα τα παιχνίδια από τη φάση των ομίλων μέχρι τον τελικό αυτής της διοργάνωσης, – με βάση τα έσοδα συμμετοχής (starting fees) στους ομίλους και τα σταθερά έσοδα (fixed amounts) – ανέρχονται στα
€15,19 εκατ. για το Conference League, €22,91 εκατ. για το Europa League, και στα €85,14 εκατ. για το Champions League.8 Με βάση τα παραπάνω χρηματικά έπαθλα, γίνεται εύκολα κατανοητό πού δίνει περισσότερη έμφαση η UEFA, και πώς επιβραβεύει την πρώτη, τη δεύτερη και την τρίτη τη τάξει, αντίστοιχα, διασυλλογική διοργάνωσή της.
Τέλος, στα Διαγράμματα 8 και 9 παρακάτω φαίνονται οι ιστορικές διακυμάνσεις της λογιστικής αξίας του ενεργητικού – σύμφωνα με τις οικονομικές καταστάσεις – των «big 4».
Ο ΟΣΦΠ ανέκαθεν είχε τον μεγαλύτερο ισολογισμό, ενώ σε δύο από τις τρεις σεζόν (2015/16, 2017/18 και 2018/19) όπου η απόκλιση από τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα ήταν μικρότερη απώλεσε το πρωτάθλημα (2017/18 και 2018/19). Ο ΠΑΟ είχε το δεύτερο μεγαλύτερο ενεργητικό τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 και 2016/17, ενώ από τη σεζόν 2018/19 και έπειτα είναι σταθερά τέταρτος. Αν και τόσο ο ΟΣΦΠ όσο και ο ΠΑΟ κατέγραψαν σταδιακή συρρίκνωση του ενεργητικού τους στις τέσσερις πρώτες σεζόν (2015/16 – 2018/19), στη συνέχεια η πορεία ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη, καθώς ο ΟΣΦΠ ανέκαμψε και ο ΠΑΟ παρέμεινε στάσιμος. Επίσης, παρατηρείται ότι ο ΠΑΟΚ και η ΑΕΚ παρουσίασαν αυξητική τάση στο μέγεθος του ενεργητικού στην εξεταζόμενη περίοδο, με τον ΠΑΟΚ να ξεπερνά την ΑΕΚ σε όλες πλην της αγωνιστικής περιόδου 2021/22. Τέλος, τη σεζόν 2017/18, το μέγεθος των ισολογισμών του Παναθηναϊκού, της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ ήταν πολύ κοντά το ένα με το άλλο.
8 Επιπλέον, υπάρχουν δύο ακόμη κατηγορίες εσόδων: μία με βάση τη δεκαετή κατάταξη των ομάδων (coefficient-based amounts) και μία με βάση τα τηλεοπτικά έσοδα (market pool). Ωστόσο, για τις τρεις επόμενες αγωνιστικές περιόδους (2024/25, 2025/26 και 2026/27) θα υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις από την UEFA στα κατανεμηθέντα έσοδα των συμμετεχουσών ομάδων.
Διάγραμμα 8: Λογιστική αξία ενεργητικού των τεσσάρων μεγαλύτερων ομάδων
Σημείωση: Απεικονίζεται η λογιστική αξία του ενεργητικού, όπως αυτή αποτυπώνεται από τις οικονομικές καταστάσεις των ομάδων.
Διάγραμμα 9: Λογιστική αξία ενεργητικού των τεσσάρων μεγαλύτερων ομάδων
Σημείωση: Απεικονίζεται η λογιστική αξία του ενεργητικού, όπως αυτή αποτυπώνεται από τις οικονομικές καταστάσεις των ομάδων.
Αποτελεσματικότητα της διαχείρισης συνολικών εσόδων
Ολοκληρώνοντας, υπολογίζουμε έναν δείκτη αξιοποίησης των συνολικών εσόδων ως προς την κατάκτηση εγχώριων τίτλων, με την υπόθεση εργασίας ότι το πρωτάθλημα είναι ισάξιο με το κύπελλο. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζουμε τον δείκτη συνολικά έσοδα (συμπεριλαμβανομένων των καθαρών ΑΜΚ που υπολογίστηκαν στη δεύτερη ενότητα) προς τον αριθμό κατακτημένων τίτλων, έτσι ώστε να γίνει μια προσπάθεια «εκτίμησης» για το πόσο αξιοποιούνται αποτελεσματικά οι συνολικές πηγές εσόδων για κάθε μία ομάδα.
Το Διάγραμμα 10 απεικονίζει τον ως άνω δείκτη αποτελεσματικότητας. Όσο μικρότερη η τιμή αυτού του δείκτη, τόσο πιο αποτελεσματική διαχείριση εσόδων φαίνεται να γίνεται.
Καταρχάς, προκύπτει πως για όσες ομάδες δεν έχουν κατακτήσει τίτλο δεν υπολογίζεται ο δείκτης, καθώς ο παρονομαστής λαμβάνει μηδενική τιμή. Συνεπώς για την υπό εξέταση περίοδο 2015/16 – 2021/22, η εστίαση γίνεται στους «big 4» (βλ. Διάγραμμα 10). Για την ΑΕΚ και τον Ολυμπιακό ο εν λόγω δείκτης λαμβάνει τιμές γύρω στα €85 εκατ. ανά τίτλο, για τον Παναθηναϊκό κοντά στα €200 εκατ. ανά τίτλο, ενώ για τον ΠΑΟΚ περίπου στα €68 εκατ. ανά τίτλο. Διαφαίνεται ότι ο ΠΑΟΚ είναι σχετικά καλύτερος, όσον αφορά τη διαχείριση των συνολικών εσόδων στο να κατακτά τίτλους, σε σχέση με ΑΕΚ και Ολυμπιακό, ενώ ο Παναθηναϊκός εμφανίζεται να είναι ουραγός σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα των συνολικών εσόδων του ως προς την κατάκτηση τίτλων. Τέλος, εστιάζοντας μόνο στην κατάκτηση πρωταθλημάτων, ο ΟΣΦΠ κατακτά την πρώτη θέση στον δείκτη αξιοποίησης εσόδων, καθώς αποκτά ένα πρωτάθλημα ανά €102 εκατ. συνολικά έσοδα, η ΑΕΚ ανά €169 εκατ., ο ΠΑΟΚ ανά €339 εκατ., ενώ για τις υπόλοιπες ομάδες ο εν λόγω δείκτης λαμβάνει άπειρα (μη υπολογίσιμα) μεγέθη.
Διάγραμμα 10: Δείκτης αποτελεσματικότητας στη διαχείριση των συνολικών εσόδων
Σημείωση: Απεικονίζεται ο δείκτης συνολικά έσοδα [συμπεριλαμβανομένων των αυξήσεων μετοχικού κεφαλαίου, όπως αυτές προκύπτουν από τη λογιστική σχέση του καθαρού πλεονάσματος (clean surplus accounting relation)] προς τον αριθμό των κατακτημένων τίτλων, με την υπόθεση εργασίας ότι το πρωτάθλημα είναι ισάξιο με το κύπελλο. Αξίζει να σημειωθεί πως όσο μικρότερη η τιμή του δείκτη, τόσο πιο αποτελεσματική διαχείριση εσόδων φαίνεται να γίνεται.
Συμπεράσματα
Η τρέχουσα Ανάλυση Επικαιρότητας του ΚΕΠΕ αναδεικνύει τις οικονομικές επιδόσεις των ελληνικών ΠΑΕ στην 1η εθνική κατηγορία, καθώς και τους εταιρικούς φόρους και τις οφειλές των ομάδων προς το Ελληνικό Δημόσιο. Επιπλέον, προβάλλει δείκτες συγκέντρωσης της 1ης εθνικής κατηγορίας και έναν δείκτη αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των συνολικών εσόδων των ΠΑΕ.
Η υπό εξέταση περίοδος αφορά τις αγωνιστικές περιόδους 2015/16 έως και 2021/22, και συνάγονται οι παρακάτω διαπιστώσεις:
- Πρώτον, διαπιστώνεται πως οι περισσότερες ΠΑΕ (77,2%) είναι ζημιογόνες διαχρονικά, καθώς καταγράφουν ζημίες στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις τους. Οι συγκεντρωτικές ζημίες (€296,33 εκατ.) σε επίπεδο 1ης εθνικής κατηγορίας ξεπερνούν κατά πολύ τα αθροιστικά κέρδη (€28,61 εκατ.). Το προκύπτον έλλειμμα εσόδων (€267,72 εκατ.), σε σχέση με τα έξοδα, των ΠΑΕ αναπληρώνεται σε μεγάλο βαθμό από τους (μεγαλο)μετόχους τους, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν μερισματική πολιτική εν αντιθέσει με την πλειονότητα των χρηματοοικονομικών (και μη χρηματοοικονομικών) επιχειρήσεων.9
- Δεύτερον, καταγράφονται 14 ΠΑΕ, οι οποίες έχουν υποστεί αρνητικά ίδια κεφάλαια έστω για μία φορά, όπως και αρκετές ΠΑΕ με συνεχείς αρνητικές τιμές στην καθαρή θέση τους.
- Τρίτον, το Ελληνικό Δημόσιο συγκεντρωτικά έχει λάβει καθαρούς εταιρικούς φόρους €14,34 εκατ. για τέσσερις χρήσεις και έχει προβεί σε καθαρή επιστροφή φόρων €6,84 εκατ. σε τρεις χρήσεις. Συγκεντρωτικά, η καθαρή είσπραξη του Δημοσίου είναι €7,50 εκατ. από 9 ΠΑΕ.
- Τέταρτον, οι οφειλές προς το Δημόσιο και τον ΕΦΚΑ ανέρχονται σε πάνω από €1,14 δισεκ. (επικαιροποίηση: 04/09/2023), με μόλις 9 από τις 24 ομάδες που έχουν συμμετάσχει στην 1η εθνική κατηγορία να διατηρούν καθαρό μητρώο στη λίστα οφειλετών της ΑΑΔΕ, όπου συνολικά υπάρχουν καταγεγραμμένα 21 διαφορετικά ΑΦΜ για τις εναπομείνασες 15 ομάδες.
- Πέμπτον, με βάση τους δείκτες συγκέντρωσης και ανταγωνισμού, διαφαίνεται πως υπάρχει χαμηλός ανταγωνισμός και υψηλή συγκέντρωση στην 1η εθνική κατηγορία ποδοσφαίρου. Αυτό επιβεβαιώνεται άλλωστε από τους εγχώριους τίτλους οι οποίοι κατακτούνται αδιαλείπτως από το γκρουπ των «τεσσάρων μεγάλων» (επονομαζόμενων και ως «big 4»), ιδίως από τον ΟΣΦΠ τα πρωταθλήματα και από τον ΠΑΟΚ τα κύπελλα.
- Έκτον, όσον αφορά την αξιοποίηση των εσόδων, μαζί με τις οικονομικές ενισχύσεις από τους (μεγαλο)μετόχους, ως προς την κατάκτηση είτε του πρωταθλήματος είτε του κυπέλλου, προκύπτει πως ο ΠΑΟΚ φέρει σχετικά καλύτερες επιδόσεις στην αποτελεσματικότητα διαχείρισης εσόδων σε σχέση με ΑΕΚ και ΟΣΦΠ. Επιπροσθέτως, ο ΠΑΟ φέρει τον μικρότερο βαθμό αξιοποίησης των συνολικών εσόδων ανάμεσα στους «big 4», καθώς οι συνολικές πηγές εσόδων της ομάδας φαίνεται ότι δεν «πιάνουν τόπο» σε επίπεδο κατάκτησης τίτλων.
- Έβδομον, με δεδομένο 1) το Άρθρο 76 του Ν.2725/1999 και το Άρθρο 17 του Ν.3262/2004 περί«πλασματικής αξίας» αθλητών και προσαύξησης ιδίων κεφαλαίων, και 2) ότι στο εξεταζόμενο δείγμα υπάρχουν διαχρονικά αρκετές ΠΑΕ (41%) με αρνητικά ίδια κεφάλαια, καθίσταται πολύ κρίσιμος ο ρόλος της αρμόδιας επιτροπής για τη συστηματική και ετήσια εκτίμηση της αξίας των
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως στην Ευρώπη, γενικά, ελάχιστες είναι οι ποδοσφαιρικές ομάδες που είναι εισηγμένες και διαπραγματεύονται οι μετοχές τους σε χρηματιστήριο (π.χ. η Celtic, η Lazio, η Lyon και η Sporting Lisbon) και ακόμα λιγότερες είναι οι εισηγμένες που μοιράζουν μέρισμα στους μετόχους τους (π.χ. o Ajax και η Manchester United).
Επιπλέον, αποτυπώνεται ότι οι (μεγαλο)μέτοχοι καταβάλλουν διόλου ευκαταφρόνητα χρηματικά ποσά, ενισχύοντας οικονομικά τις ζημιογόνες ομάδες τους. Συνολικά, πάνω από €261 εκατ. έχουν καταβληθεί στις ΠΑΕ από τους (μεγαλο)μετόχους τους. Ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής:
Τροφοδοτείται αυτή η οικονομική ενίσχυση από αλτρουισμό, και πρόδηλο ενδιαφέρον και ανιδιοτελή αγάπη για την ομάδα τους, αδιαφορώντας για την οικονομική επιβάρυνση του προσωπικού χαρτοφυλακίου τους («bleeding portfolio»), ή αυτή η οικονομική ενίσχυση είναι ένα είδος επένδυσης που μπορεί να αποδώσει στο υπόλοιπο φάσμα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους; Ισχύουν μήπως και τα δύο, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η μαζικότητα και η δημοφιλία του ποδοσφαίρου με τυχόν προεκτάσεις του σε κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο, ή συντρέχει κάποιος άλλος λόγος;11Όπως και να έχει, όποια και να είναι η απάντηση, παραμένει αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η οικονομική ενίσχυση των ελληνικών ΠΑΕ από τους (μεγαλο)μετόχους συμβάλλει, σε πολλές περιπτώσεις, στην ομαλή συνέχιση της χρηματοοικονομικής λειτουργίας του εκάστοτε συλλόγου και στη μεγέθυνση των ποσών που δαπανώνται για το έμψυχο αγωνιστικό δυναμικό. Εναλλακτικά, με την εφαρμογή ενός χρηματοοικονομικού σχεδιασμού τύπου «έσοδα = έξοδα» και δίχως τις προαναφερθείσες «οικονομικές ανάσες» από τους (μεγαλο)μετόχους, τα διαθέσιμα συγκεντρωτικά ποσά ετησίως για τις μεταγραφές και τις πληρωμές των συμβολαίων των ποδοσφαιριστών θα ήταν πολύ υποδεέστερα για πάμπολλες ομάδες. Ως εκ τούτου, καθίσταται σαφές πως, σε συγκεντρωτικό επίπεδο, η 1η εθνική κατηγορία ελληνικού ποδοσφαίρου παραμένει βιώσιμη χάριν στις οικονομικές ενισχύσεις των (μεγαλο)μετόχων. Χωρίς αυτές, θα έπρεπε να αυξηθούν ισοπόσως οι ροές εσόδων (π.χ. εισιτηρίων, διαφημίσεων και χορηγιών, τηλεοπτικών, εμπορικών) των συλλόγων, ούτως ώστε να αποφευχθεί η συρρίκνωση των εξόδων για μεταγραφές και πληρωμή (παχυλών σε ουκ ολίγες περιπτώσεις) συμβολαίων των ποδοσφαιριστών. Συνεπώς, η εύρεση τρόπων και μεθοδεύσεων, έτσι ώστε να γίνει πιο ελκυστικό το ελληνικό ποδόσφαιρο, να προωθηθούν Έλληνες παίκτες από τις ακαδημίες στις πρώτες ομάδες, να αυξηθεί η προσέλευση του κόσμου στα γήπεδα, και να αυξηθούν οι οργανικές πηγές εσόδων των ομάδων (ιδανικά, με «φιλικές» τιμολογιακές πολιτικές εισιτηρίων που να είναι προσιτές προς όλα τα κοινωνικά στρώματα) είναι κάτι που θα πρέπει να απασχολεί τους αρμοδίους. Τέλος, με δεδομένη την πιο πάνω χρηματοοικονομική αποτύπωση, διαπιστώνεται ότι είναι αναγκαία η ανάδειξη μίας αξιόπιστης μεθοδολογίας, η οποία θα αποκαλύπτει την οικονομική ευρωστία και πραγματική αξία της κάθε ΠΑΕ.