Μετά από 13 χρόνια εμφυλίου πολέμου, οι ομάδες της αντιπολίτευσης της Συρίας κατάλαβαν πως υπάρχει μια ευκαιρία για να ανατρέψουν το απολυταρχικό καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ ξεκινώντας αρχής γενομένης πριν περίπου έξι μήνες, όταν κοινοποίησαν στην Τουρκία τα σχέδιά τους για μια μεγάλη επίθεση για την οποία αντιλήφθηκαν πως σιωπηρά είχαν λάβει την έγκρισή της, δήλωσαν δύο πηγές με γνώση του σχεδιασμού.
Η επιχείρηση ξεκίνησε μόλις πριν από δύο εβδομάδες και η γρήγορη επιτυχία της στην επίτευξη του αρχικού της στόχου -την κατάληψη της δεύτερης πόλης της Συρίας,το Χαλέπι- αιφνιδίασε σχεδόν όλους. Από εκεί, σε λίγο παραπάνω μια εβδομάδα, η συμμαχία των ανταρτών έφτασε στη Δαμασκό και την Κυριακή έβαλε τέλος στην κυριαρχία πέντε δεκαετιών της οικογένειας Άσαντ.
Τα άστρα ευθυγραμμίστηκαν και οι κατάλληλες συνθήκες δημιουργήθηκαν και βοήθησαν τις αντάρτικες δυνάμεις να κάνουν μια αστραπιαία προέλαση: ο στρατός του Άσαντ ήταν αποθαρρυμένος και εξαντλημένος, οι κύριοι σύμμαχοί του, το Ιράν και η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, είχαν αποδυναμωθεί σοβαρά από τη σύγκρουση με το Ισραήλ και ο άλλος βασικός στρατιωτικός υποστηρικτής του, η Ρωσία, ήταν αποσπασμένος (με τον πόλεμο στην Ουκρανία) και έχανε το ενδιαφέρον του.
Δεν υπήρχε περίπτωση οι αντάρτες να προχωρήσουν χωρίς να ενημερώσουν πρώτα την Τουρκία, η οποία υπήρξε βασικός υποστηρικτής της συριακής αντιπολίτευσης από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, είπαν οι πηγές.
Η Τουρκία διαθέτει στρατεύματα στο έδαφος της βορειοδυτικής Συρίας και παρέχει υποστήριξη σε ορισμένους από τους αντάρτες που σκόπευαν να συμμετάσχουν, συμπεριλαμβανομένου του Συριακού Εθνικού Στρατού (SNA) – αν και θεωρεί την κύρια παράταξη της συμμαχίας, τη Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ (HTS), τρομοκρατική ομάδα.
Το τολμηρό σχέδιο των ανταρτών ήταν ιδέα του HTS και του ηγέτη του Άχμεντ αλ-Σάρα, γνωστώτερος και ως Άμπου Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, δήλωσε ο διπλωμάτης.
Λόγω των προηγούμενων δεσμών του με την Αλ Κάιντα, ο Τζολάνι έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκράτης από την Ουάσινγκτον, την Ευρώπη και την Τουρκία.
Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία, το HTS, παλαιότερα γνωστό ως Μέτωπο Αλ Νούσρα, προσπάθησε να μετριάσει την εικόνα του, ενώ διοικούσε ένα οιονεί κράτος με επίκεντρο το Ιντλίμπ, όπου, όπως λένε οι ειδικοί, επέβαλε φόρους στις εμπορικές δραστηριότητες και στον πληθυσμό.
Η κυβέρνηση του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η οποία συνήψε συμφωνία με τη Ρωσία το 2020 για την αποκλιμάκωση των μαχών στη βορειοδυτική Συρία, αντιτίθεται εδώ και καιρό σε μια τέτοια μεγάλη επίθεση των ανταρτών, φοβούμενη ότι θα οδηγούσε σε ένα νέο κύμα προσφύγων που θα περνούσε τα σύνορά της.
Ωστόσο, οι αντάρτες κατάλαβαν ότι η Άγκυρα σκλήρυνε τη στάση της έναντι του Άσαντ φέτος, ανέφεραν οι πηγές, αφού εκείνος απέρριπτε επανειλημμένα τις προσπάθειες του Ερντογάν για την προώθηση μιας πολιτικής λύσης στο στρατιωτικό αδιέξοδο, το οποίο είχε αφήσει τη Συρία διαιρεμένη μεταξύ του καθεστώτος και ενός συνόλου αντάρτικων ομάδων υποστηριζόμενες από ξένους.
Πηγή της συριακής αντιπολίτευσης δήλωσε ότι οι αντάρτες έδειξαν στην Τουρκία λεπτομέρειες του σχεδίου τους, μετά την αποτυχία των προσπαθειών της Άγκυρας να δεσμεύσει τον Άσαντ.
Το μήνυμα ήταν: «Αυτός ο δρόμος δεν έχει δουλέψει εδώ και χρόνια – δοκιμάστε λοιπόν τον δικό μας. Δεν χρειάζεται να κάνετε τίποτα, απλά μην επεμβαίνετε».
Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, μιλώντας στην Ντόχα την Κυριακή, δήλωσε ότι η προσπάθεια του Ερντογάν τους τελευταίους μήνες να προσεγγίσει τον Άσαντ απέτυχε και η Τουρκία «ήξερε ότι κάτι ερχόταν».
Ωστόσο, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Νουχ Γιλμάζ, δήλωσε την Κυριακή σε συνέδριο για θέματα Μέσης Ανατολής στο Μπαχρέιν ότι δεν βρίσκεται η Άγκυρα πίσω από την επίθεση και δεν έδωσε τη συγκατάθεσή της, λέγοντας ότι ανησυχεί για την αστάθεια στην περιοχή.
Ευάλωτος ο Άσαντ
Οι αντάρτες χτύπησαν όταν ο Άσαντ ήταν στην πιο ευάλωτη στιγμή του.
Αποσπασμένοι από πολέμους αλλού, οι στρατιωτικοί σύμμαχοί του, η Ρωσία, το Ιράν και η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, απέτυχαν να κινητοποιήσουν το είδος της αποφασιστικής πολεμικής πυρός που τον στήριζε για χρόνια.
Οι αδύναμες ένοπλες δυνάμεις της Συρίας δεν μπόρεσαν να αντισταθούν. Μια πηγή του καθεστώτος δήλωσε στο Reuters ότι τα άρματα μάχης και τα αεροπλάνα έμειναν χωρίς καύσιμα λόγω της διαφθοράς και της λεηλασίας – μια εικόνα που αντικατοπτρίζει το πόσο κούφιο είχε γίνει το συριακό κράτος.
Τα τελευταία δύο χρόνια το ηθικό του στρατού είχε διαβρωθεί σοβαρά, δήλωσε η πηγή, η οποία ζήτησε ανωνυμία λόγω του φόβου των αντιποίνων.
Ο Άρον Λουντ, συνεργάτης του Century International, ενός think-tank με αντικείμενο μελέτης τη Μέση Ανατολή, δήλωσε ότι ο συνασπισμός υπό την ηγεσία του HTS ήταν ισχυρότερος και πιο συνεκτικός από οποιαδήποτε προηγούμενη επαναστατική δύναμη κατά τη διάρκεια του πολέμου, «και πολλά από αυτά οφείλονται στον Άμπου Μοχάμεντ αλ Τζολάνι». Αλλά, η αδυναμία του καθεστώτος ήταν ο καθοριστικός παράγοντας, δήλωσε.
«Αφού έχασαν έτσι το Χαλέπι, οι δυνάμεις του καθεστώτος δεν ανέκαμψαν ποτέ και όσο περισσότερο προχωρούσαν οι αντάρτες, τόσο πιο αδύναμος γινόταν ο στρατός του Άσαντ», επισήμανε ο αναλυτής.
Ο ρυθμός της προέλασης των ανταρτών, με την κατάληψη της Χάμα στις 5 Δεκεμβρίου και την πτώση της Χομς περίπου την Κυριακή, την ίδια στιγμή που οι κυβερνητικές δυνάμεις έχασαν τη Δαμασκό, ξεπέρασε τις προσδοκίες.
«Υπήρχε ένα παράθυρο ευκαιρίας, αλλά κανείς δεν περίμενε ότι το καθεστώς θα κατέρρεε τόσο γρήγορα. Όλοι περίμεναν κάποια μάχη», δήλωσε ο Μπάσαμ Αλ- Κουγάτλι, πρόεδρος του Συριακού Φιλελεύθερου Κόμματος, μιας μικρής ομάδας της αντιπολίτευσης, που εδρεύει εκτός Συρίας.
Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε υπό τον όρο της ανωνυμίας ότι ενώ η Ουάσινγκτον γνώριζε για τη συνολική υποστήριξη της Τουρκίας προς τους αντάρτες, δεν είχε ενημερωθεί για οποιαδήποτε σιωπηρή τουρκική έγκριση για την επίθεση στο Χαλέπι.
Ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε την Κυριακή ότι η εγκατάλειψη του Άσαντ από τη Ρωσία οδήγησε στην πτώση του, ενώ πρόσθεσε ότι η Μόσχα δεν έπρεπε ποτέ να τον προστατεύσει εξ αρχής και στη συνέχεια έχασε το ενδιαφέρον της λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.
Ο Ισραηλινός πρόεδρος Μπενιαμίν Νετανιάχου σημείωσε την Κυριακή τον ρόλο της χώρας του στην αποδυνάμωση της Χεζμπολάχ, η οποία, όπως ανέφεραν πηγές στο Reuters, απέσυρε τα εναπομείναντα στρατεύματά της από τη Συρία το Σάββατο.
Αποτέλεσμα της Γάζας
Πηγές που γνωρίζουν τις επιχειρήσεις της Χεζμπολάχ δήλωσαν ότι η υποστηριζόμενη από το Ιράν ομάδα, η οποία στήριξε τον Άσαντ στις αρχές του πολέμου, είχε ήδη αποσύρει πολλούς από τους επίλεκτους μαχητές της από τη Συρία κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους για να υποστηρίξει την ομάδα στον πόλεμο με το Ισραήλ στη Γάζα.
Το Ισραήλ προκάλεσε βαριά πλήγματα στη Χεζμπολάχ, ιδίως μετά την έναρξη επίθεσης τον Σεπτέμβριο, σκοτώνοντας τον ηγέτη της ομάδας Χασάν Νασράλα και πολλούς από τους διοικητές και τους μαχητές της.
Η επίθεση των ανταρτών στη Συρία ξεκίνησε την ίδια ημέρα που τέθηκε σε ισχύ η κατάπαυση του πυρός στη σύγκρουση στο Λίβανο, στις 27 Νοεμβρίου. Οι πηγές που γνωρίζουν τη Χεζμπολάχ δήλωσαν ότι δεν ήθελε να εμπλακεί σε μεγάλες μάχες στη Συρία, καθώς η ομάδα ήθελε να επικεντρωθεί στην ανασύσταση και την ανάκαμψή της από τα βαριά πλήγματα.
Για την αντάρτικη συμμαχία, η αποχώρηση της Χεζμπολάχ αποτέλεσε μια πολύτιμη ευκαιρία. «Θέλαμε απλώς μια δίκαιη μάχη μεταξύ εμάς και του καθεστώτος», δήλωσε η πηγή της συριακής αντιπολίτευσης.
Η πτώση του Άσαντ σηματοδοτεί ένα σημαντικό πλήγμα στην ιρανική επιρροή στη Μέση Ανατολή, καθώς έρχεται εξαιρετικά γρήγορα μετά τη δολοφονία του Νασράλα και τη ζημιά που έκανε το Ισραήλ στη Χεζμπολάχ.
Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, φαίνεται τώρα να είναι ο πιο ισχυρός εξωτερικός παίκτης της Συρίας, με στρατεύματα στο έδαφος και πρόσβαση στους ηγέτες των ανταρτών.
Εκτός από τη διασφάλιση της επιστροφής των Σύρων προσφύγων, στους στόχους της Τουρκίας περιλαμβάνεται ο περιορισμός της ισχύος των συριακών κουρδικών ομάδων που ελέγχουν μεγάλες περιοχές της βορειοανατολικής Συρίας και υποστηρίζονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Άγκυρα τις θεωρεί τρομοκράτες.
Στο πλαίσιο της αρχικής επίθεσης, η υποστηριζόμενη από την Τουρκία SNA κατέλαβε εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένης της πόλης Ταλ Ριφάατ, από τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις. Την Κυριακή, τουρκική πηγή ασφαλείας δήλωσε ότι οι αντάρτες εισήλθαν στη βόρεια πόλη Μανμπίτζ αφού απώθησαν εκ νέου τους Κούρδους.
«Η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος εξωτερικός νικητής εδώ. Ο Ερντογάν αποδείχθηκε ότι ήταν στη σωστή -ή τουλάχιστον κερδισμένη- πλευρά της ιστορίας εδώ, επειδή οι εντολοδόχοι του στη Συρία κέρδισαν την ημέρα», δήλωσε ο Μπιρόλ Μπασκάν, πολιτικός επιστήμονας με έδρα την Τουρκία και πρώην μη μόνιμος ερευνητής στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής.