Η οικονομική και κοινωνική συνοχή αποτελεί θεμέλιο λίθο της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, στοχεύοντας στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και στην προώθηση της σύγκλισης μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Από τη δεκαετία του 1980, η Ελλάδα έχει επωφεληθεί από σημαντικούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ) και το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ), που αποτέλεσαν το κύριο εργαλείο πολιτικής συνοχής, ενώ η πρόσφατη πρωτοβουλία NextGenerationEU (NGEU) εισάγει μια νέα προσέγγιση αντιμετώπισης σύγχρονων προκλήσεων.
Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και ΕΣΠΑ, μία ανάμεικτη εικόνα απορρόφησης
Η Ελλάδα υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους αποδέκτες ευρωπαϊκών κονδυλίων με σκοπό τη σύγκλιση της οικονομίας της με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ανάπτυξης. Από το 1989 έως το 2006, η χώρα επωφελήθηκε από τρία Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, ενώ το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) εισήχθη το 2007 ως διάδοχος των ΚΠΣ, παρέχοντας πιο ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία που στήριξαν βασικούς τομείς της χώρας και ενίσχυσαν την ανταγωνιστικότητα των Περιφερειών.
Αυτά τα χρηματοδοτικά εργαλεία συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση υποδομών, όπως τα οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την Εγνατία Οδό και την Αττική Οδό. Παράλληλα, υποστήριξαν τη δημιουργία βιομηχανικών ζωνών και επιχειρηματικών πάρκων, την ενίσχυση του τουριστικού τομέα, καθώς και την αναβάθμιση λιμανιών και αεροδρομίων. Επιπλέον, συνέβαλαν στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών και ερευνητικών υποδομών, όπως πανεπιστημιακά κέντρα και τεχνολογικά πάρκα.
Παρά τη σημαντική χρηματοδοτική στήριξη, η Ελλάδα αντιμετώπισε διαχρονικά προβλήματα απορρόφησης των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
Οι προκλήσεις και αδυναμίες που παρατηρήθηκαν περιλαμβάνουν τη γραφειοκρατία και τη διοικητική ανεπάρκεια, καθώς η υπερβολική γραφειοκρατική κωλυσιεργία και οι χρονοβόρες διαδικασίες συχνά καθυστέρησαν την υλοποίηση έργων. Επιπλέον, καταγράφηκε χαμηλή απορροφητικότητα στα πρώτα στάδια, με το ποσοστό απορρόφησης στα πρώτα δύο ΚΠΣ να είναι σχετικά χαμηλό, γεγονός που οδήγησε στη μεταφορά κονδυλίων σε επόμενες περιόδους. Παράλληλα, η έλλειψη επαρκούς στρατηγικού σχεδιασμού είχε ως αποτέλεσμα πολλά έργα να μην εντάσσονται σε έναν ευρύτερο αναπτυξιακό σχεδιασμό, προκαλώντας κατακερματισμένες επενδύσεις και ελλείψεις συντονισμού. Τέλος, προβλήματα διαφάνειας σημειώθηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις, όπου οι ελλείψεις ισχυρών ελέγχων οδήγησαν σε αναποτελεσματική χρήση των πόρων.
NextGenerationEU, μία νέα προοπτική για τη Συνοχή
Η κρίση της πανδημίας COVID-19 ανέδειξε την ανάγκη για μια καινοτόμο πολιτική ανάκαμψης, οδηγώντας στη δημιουργία του προγράμματος NextGenerationEU (NGEU), ένα πιο ευέλικτο και φιλόδοξο χρηματοδοτικό πλαίσιο, ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο χρηματοδοτείται από κοινοτικό δανεισμό και εισάγει νέες προτεραιότητες. Αυτές περιλαμβάνουν την πράσινη ανάπτυξη, με επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και δράσεις για την κλιματική αλλαγή, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, που υποστηρίζει τεχνολογίες αιχμής και την ψηφιακή οικονομία, καθώς και την ανθεκτικότητα και τις μεταρρυθμίσεις, με έμφαση στις διαρθρωτικές αλλαγές και την αύξηση της διοικητικής αποτελεσματικότητας. Η Ελλάδα καλείται να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που προσφέρει το NextGenerationEU για να ξεπεράσει τις παθογένειες του παρελθόντος και να δημιουργήσει ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, κρίσιμο για την αναγέννηση της ελληνικής οικονομίας.
Διδάγματα από το παρελθόν και βήματα για το μέλλον
Η εμπειρία του παρελθόντος προσφέρει πολύτιμα διδάγματα για τη βελτίωση της απορρόφησης και της αποτελεσματικότητας των πόρων στο μέλλον:
- Απαιτείται απλοποίηση των διαδικασιών, με περαιτέρω μείωση της γραφειοκρατίας και υιοθέτηση ψηφιακών εργαλείων για την επιτάχυνση των διαδικασιών έγκρισης των χρηματοδοτήσεων.
- Παράλληλα, η ενίσχυση της διοικητικής ικανότητας, μέσω εκπαίδευσης και αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού στη δημόσια διοίκηση, μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη διαχείριση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
- Η στρατηγική ευθυγράμμιση των νέων προγραμμάτων με έναν ολοκληρωμένο αναπτυξιακό σχεδιασμό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες των περιφερειών, κρίνεται επίσης απαραίτητη.
- Τέλος, η ενίσχυση των μηχανισμών αξιολόγησης και διαφάνειας είναι ζωτικής σημασίας, ώστε να διασφαλιστεί η αποδοτική χρήση των πόρων και η επίτευξη μετρήσιμων αποτελεσμάτων.
Το NextGenerationEU παρέχει την ευκαιρία να αξιοποιηθούν τα διδάγματα του παρελθόντος, προωθώντας ένα πιο αποδοτικό και βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο. Η επιτυχία θα εξαρτηθεί από την υιοθέτηση αποτελεσματικών πρακτικών διαχείρισης και την ενίσχυση της διοικητικής επάρκειας.
* Η κα. Παναγιώτα Αγκόλη είναι ειδικός Ευρωπαϊκών Πολιτικών και Σύμβουλος Ευρωπαϊκών Χρηματοδοτήσεων