Το Praxis Now είναι μία φοιτητική ερευνητική ομάδα που δημιουργήθηκε και καθοδηγείται από τον Καθηγητή Οικονομικών Γιάννη Μαραγκό στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Σε αυτό το άρθρο συμμετέχει η φοιτήτρια Ιωάννα Λίτσιου, υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Το άρθρο “The Travels of the Washington Consensus: From the Global Financial Crisis to the Greek Financial Crisis” εξετάζει το δόγμα του Washington Consensus στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης. Αρχικά το δόγμα προοριζόταν για αναπτυσσόμενες χώρες. Όμως, εφαρμόστηκε και σε ανεπτυγμένες οικονομίες μετά την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007–2008. Η Ελλάδα αποτέλεσε την πρώτη δοκιμαστική περίπτωση (Marangos, 2025).
Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 προκάλεσε πολλές οικονομικές συνέπειες όχι μόνο στην γενέτειρα της, της ΗΠΑ, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Και η Ελλάδα ήταν ένα από τα θύματα τις κρίσης αυτής, μάλιστα τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην χώρα οδήγησαν στην επιβολή σκληρών μέτρων λιτότητας. Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα το 2010 δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα κακής διαχείρισης ή υψηλού δημόσιου χρέους, αλλά εντάχθηκε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκε από τους διεθνείς οργανισμούς.
Η ελληνική οικονομία βυθίστηκε στην ύφεση, η ανεργία αυξήθηκε και λόγω των πολιτικών λιτότητας που εφαρμόστηκαν παρουσιάστηκαν και κοινωνικές εντάσεις και ανισότητες (Nikiforos et al., 2015). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) σε συνεργασία με τους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποίησαν το οικονομικό δόγμα του Washington Consensus για να αντιμετωπίσουν την κρίση.
Το Washington Consensus είναι ένα σύνολο οικονομικών πολιτικών που προωθήθηκαν τη δεκαετία του 1980 και είχαν ως στόχο τη σταθεροποίηση και την ανάπτυξη των αναπτυσσόμενων οικονομιών μέσω της δημοσιονομικής πειθαρχίας, της ιδιωτικοποίησης και της φιλελευθεροποίησης των αγορών.
Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 γρήγορα μετατράπηκε σε κρίση δημόσιου χρέους στην Ευρωζώνη, με την Ελλάδα να βρίσκεται στο επίκεντρο. Η Τρόικα (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ) επέβαλε σκληρά προγράμματα λιτότητας, με στόχο τη δημοσιονομική σταθερότητα, όμως οι πολιτικές αυτές είχαν καταστροφικά αποτελέσματα: ύφεση, ανεργία, φτώχεια και κοινωνική αποσταθεροποίηση (Polychroniou, 2012,).
Στην Ελλάδα με την βοήθεια του ΔΝΤ, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εφαρμόστηκαν πολιτικές οι οποίες στόχευαν στην μείωση τόσο του δημοσιονομικού ελλείμματος όσο και του χρέους. Όμως, τα μέτρα που επιβλήθηκαν δημιούργησαν μεγάλη οικονομική ύφεση και τρομακτική αύξηση της ανεργίας.
Οι ίδιες πολιτικές, που μέχρι τότε εφαρμόζονταν κυρίως σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, επεκτάθηκαν στις ανεπτυγμένες οικονομίες με την κρίση του 2008, με την Ελλάδα να γίνεται το πρώτο ευρωπαϊκό κράτος-δοκιμή αυτής της προσέγγισης. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτές οι πολιτικές επιβλήθηκαν μέσα από τα προγράμματα προσαρμογής της Τρόικας, τα οποία περιλάμβαναν μέτρα αυστηρής λιτότητας και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που επιδείνωσαν την ύφεση και αύξησαν την κοινωνική ανισότητα.
Το 2010, η Ελλάδα αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από την ΕΕ και το ΔΝΤ, και έτσι δημιουργήθηκε η Τρόικα (ΕΕ, ΕΚΤ, ΔΝΤ), η οποία συνέταξε το πρώτο Μνημόνιο. Ο στόχος ήταν η δημοσιονομική προσαρμογή μέσω μέτρων λιτότητας: περικοπές μισθών και συντάξεων, αυξήσεις φόρων, ιδιωτικοποιήσεις και απορρύθμιση της αγοράς εργασίας.
Παρόλο που το ΔΝΤ αρχικά υπερασπίστηκε την πολιτική λιτότητας ως αναγκαία για τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας, αργότερα παραδέχτηκε ότι οι εκτιμήσεις του για την ανάπτυξη ήταν λανθασμένες (Varoufakis, 2017). Τα τρία διαδοχικά προγράμματα διάσωσης της Ελλάδας δεν έλυσαν το πρόβλημα του χρέους, αλλά το επέτειναν, καθώς μεγάλο μέρος των δανείων διοχετεύτηκε στην αποπληρωμή ξένων πιστωτών και όχι στην αναζωογόνηση της ελληνικής οικονομίας
Η ελληνική κρίση αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αρνητικών συνεπειών της μηχανικής εφαρμογής των πολιτικών του Washington Consensus. Η Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε ως πείραμα για τις πολιτικές λιτότητας στην Ευρωζώνη, κάτι που οδήγησε σε μια δεκαετή οικονομική και κοινωνική κρίση.
Διάγραμμα 1: Η εξέλιξη του ΑΕΠ, της Ανεργίας και του Δημόσιου Χρέους στην Ελλάδα από το 2010 μέχρι το 2022.
- Ιδιοκατασκευή από δεδομένα Marangos (2025)
Το διάγραμμα επιβεβαιώνει τις αρνητικές επιπτώσεις που επέφερε η λιτότητα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από την Τρόικα. Αρχικά, η ανεργία το 2010 ήταν 12,7% ενώ το 2013 εν μέσω κρίσης και των μνημονίων εκτοξεύεται στο 27,5%. Αυτό δείχνει ότι η λιτότητα που επιβλήθηκε οδήγησε σε μαζική ανεργία. Ακόμη, το ΑΕΠ της χώρας το 2010 ήταν 224,124 δις και μέσα σε μία δεκαετία, το 2020 έχει μειωθεί σημαντικά σε 165,406 δις. Το 2020 αρχίζει πάλι και αυξάνεται όμως εξακολουθεί και είναι χαμηλότερο από τα επίπεδα του 2010. Τέλος, το Δημόσιο χρέος της χώρας φαίνεται να αυξήθηκε αντί να μειωθεί παρά την επιβολή των τριών μνημονίων. Αυτό αποδεικνύει για ακόμη μία φορά την αποτυχία των προγραμμάτων λιτότητας να καταστήσουν το χρέος της Ελλάδας βιώσιμο.
Η περίπτωση της Ελλάδας προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα για το πώς η λιτότητα και η αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία δεν αποτελούν πανάκεια, αλλά ενδέχεται να οδηγήσουν σε βαθύτερη οικονομική και κοινωνική κρίση. Η εμπειρία αυτή δείχνει ότι η οικονομική πολιτική πρέπει να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας και να μην επιβάλλεται με δογματικό τρόπο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί θεσμοί καλούνται να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την προστασία των αδύναμων στρωμάτων της κοινωνίας. Μόνο έτσι μπορεί να αποφευχθεί η επανάληψη των ίδιων λαθών στο μέλλον.
Η κρίση στην Ελλάδα αποκάλυψε τις αδυναμίες των πολιτικών λιτότητας που επιβλήθηκαν από την Τρόικα, οι οποίες όχι μόνο απέτυχαν να εξασφαλίσουν την οικονομική σταθερότητα αλλά οδήγησαν και σε βαθιά ύφεση και κοινωνική αποδιάρθρωση. Αντί των αυστηρών πολιτικών λιτότητας που επιβλήθηκαν, μια εναλλακτική προσέγγιση βασισμένη στη μετακεϋνσιανή θεωρία θα μπορούσε να είχε ακολουθηθεί.
Μία τέτοια πολιτική θα περιλάμβανε στοχευμένες δημόσιες επενδύσεις, μια περισσότερο συντονισμένη ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική. Στην ουσία θα γινόταν διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας μέσω αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής. Αν μία τέτοια πολιτική είχε υιοθετηθεί θα είχε επιτευχθεί σταθεροποίηση της οικονομίας χωρίς την επιδείνωση των κοινωνικών ανισοτήτων και της ανεργίας, δυο από τις σοβαρότερες αρνητικές συνέπειες που επέφεραν τα μέτρα λιτότητας (Μαραγκός, 2023).
Το άρθρο καταλήγει ότι η ελληνική κρίση δεν ήταν μόνο οικονομική, αλλά και πολιτική. Η λιτότητα επιβλήθηκε ως «μονόδρομος», χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές επιπτώσεις, ενώ η Ελλάδα αντιμετωπίστηκε περισσότερο ως πειραματόζωο παρά ως εταίρος στην Ευρωζώνη.
Βιβλιογραφία:
Boyer, R. (2012) ‘The Four Fallacies of Contemporary Austerity Policies: The Lost Keynesian Legacy’, Cambridge Journal of Economics, 36(1), pp. 283-312.
Kentikelenis, A., Stubbs, T. and King, L. (2016) ‘IMF Conditionality and Development Policy Space, 1985–2014’, Review of International Political Economy, 23(4), pp. 543-582.
Marangos, J. (2023) ‘--Keynesian Perspective and Policy Recommendations for the Greek Financial Crisis’, Review of Radical Political Economics, 55(3), pp. 423–447. doi:10.1177/04866134221142057.
Marangos, J. (2025) ‘The Travels of the Washington Consensus: From the Global Financial Crisis to the Greek Financial Crisis’, Forum for Social Economics, 54(1), pp. 29-48. Available at: https://doi.org/10.1080/07360932.2023.2245977 ).
Nikiforos, M., Papadimitriou, D. B. and Zezza, G. (2015) ‘Austerity, Debt, and the Greek Crisis’, Levy Economics Institute of Bard College Working Paper, No. 851, pp. 14-15.
Ostry, J., Ghosh, A., Chamon, M. and Qureshi, M. (2010) ‘Capital Inflows: The Role of Controls’, IMF Staff Position Note, SPN/10/04, pp. 1-15.
Polychroniou, C. (2012) ‘The Tragedy of Greece: A Case Against Neoliberal Economics, the Domestic Political Elite and the EU/IMF Duo’, Levy Economics Institute of Bard College Working Paper, No. 702, pp. 1-10.
Varoufakis, Y. (2017) Adults in the Room: My Battle with Europe’s Deep Establishment. London: Bodley Head.