Ο Νουριέλ Ρουμπινί, ο γνωστός οικονομολόγος που έγινε διάσημος για τις ακριβείς προβλέψεις του πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, επιστρέφει με μια νέα, δυσοίωνη πρόβλεψη που προκαλεί ανατριχίλα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ανθρωπότητα βαδίζει προς ένα μέλλον όπου η μαζική ανεργία θα γίνει ο κανόνας, οι παραδοσιακές δουλειές θα εξαφανιστούν και οι κοινωνίες θα αναγκαστούν να υιοθετήσουν ένα καθολικό βασικό εισόδημα για να επιβιώσουν. Αυτό το σενάριο, που ο Ρουμπινί περιγράφει με ζοφερούς τόνους, δεν είναι απλώς μια οικονομική πρόβλεψη – είναι ένα όραμα για έναν κόσμο που μοιάζει να συνδυάζει την τεχνολογική πρόοδο με στοιχεία δυστοπίας, κάτι που ο ίδιος αποκαλεί «Τεχνοσοβιετία».
Η Αυτοματοποίηση ως Καταλύτης της Αλλαγής
Στο επίκεντρο της ανάλυσης του Ρουμπινί βρίσκεται η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα της τεχνητής νοημοσύνης και της αυτοματοποίησης. Αυτά τα εργαλεία, που αρχικά σχεδιάστηκαν για να διευκολύνουν την ανθρώπινη εργασία, φαίνεται πως πλέον την αντικαθιστούν. Από τις γραμμές παραγωγής στις βιομηχανίες μέχρι τις υπηρεσίες γραφείου και ακόμα πιο σύνθετες δραστηριότητες, όπως η ιατρική διάγνωση ή η νομική ανάλυση, οι μηχανές αναλαμβάνουν σταδιακά ρόλους που κάποτε θεωρούνταν αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπινου νου. Ο Ρουμπινί προειδοποιεί ότι αυτή η τάση δεν θα σταματήσει, αλλά θα επιταχυνθεί, οδηγώντας σε πρωτοφανή επίπεδα ανεργίας.
«Δεν μιλάμε πια για την αντικατάσταση χειρωνακτικής εργασίας», τονίζει ο Ρουμπινί. «Μιλάμε για την εξάλειψη κάθε είδους εργασίας που μπορεί να αυτοματοποιηθεί – και αυτό περιλαμβάνει σχεδόν τα πάντα». Οι αριθμοί που επικαλείται είναι εντυπωσιακοί: εκτιμά ότι μέσα στις επόμενες δεκαετίες, το 50% ή και περισσότερο του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού μπορεί να βρεθεί χωρίς απασχόληση. Οι συνέπειες; Μια κοινωνία όπου η εργασία, όπως την ξέρουμε, θα αποτελεί παρελθόν.
Το Καθολικό Βασικό Εισόδημα: Λύση ή Παρηγοριά;
Για να αντιμετωπιστεί αυτό το κύμα ανεργίας, ο Ρουμπινί προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να εφαρμόσουν ένα καθολικό βασικό εισόδημα (ΚΒΕ). Πρόκειται για ένα σύστημα όπου κάθε πολίτης, ανεξαρτήτως εργασιακής κατάστασης, θα λαμβάνει ένα σταθερό ποσό χρημάτων από το κράτος, με σκοπό να καλύπτονται οι βασικές του ανάγκες. Αν και η ιδέα δεν είναι καινούρια – έχει προταθεί από φιλοσόφους, οικονομολόγους και πολιτικούς εδώ και δεκαετίες – ο Ρουμπινί τη βλέπει ως αναπόφευκτη εξέλιξη σε έναν κόσμο χωρίς δουλειές.
Ωστόσο, η εικόνα που ζωγραφίζει δεν είναι αισιόδοξη. Το ΚΒΕ, κατά τον Ρουμπινί, δεν θα είναι μια λύση που θα προάγει την ευημερία, αλλά μια ελάχιστη παρηγοριά για να αποφευχθούν κοινωνικές εξεγέρσεις. «Θα ζούμε με ένα πενιχρό εισόδημα, εξαρτώμενοι πλήρως από το κράτος ή τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες», αναφέρει. «Δεν θα είναι ζωή ελευθερίας, αλλά επιβίωσης».
Τεχνοσοβιετία: Μια Νέα Κοινωνική Δομή
Ο όρος «Τεχνοσοβιετία» που χρησιμοποιεί ο Ρουμπινί είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακός και προκλητικός. Με αυτόν περιγράφει ένα μέλλον όπου η τεχνολογία και η κεντρική εξουσία συνδυάζονται για να ελέγχουν σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής. Σε αυτό το σενάριο, οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας και τα κράτη θα λειτουργούν ως οι νέοι «σοβιετικοί» διαχειριστές, κατανέμοντας πόρους μέσω του ΚΒΕ και παρακολουθώντας τους πολίτες μέσω της πανταχού παρούσας ψηφιακής επιτήρησης. Η ελευθερία, η ιδιωτικότητα και η αυτοδιάθεση θα θυσιαστούν στο βωμό της σταθερότητας και της τάξης.
«Φανταστείτε έναν κόσμο όπου δεν έχετε δουλειά, δεν έχετε σκοπό, και η μόνη σας σύνδεση με την κοινωνία είναι ένας λογαριασμός στον οποίο κατατίθεται ένα μικρό ποσό κάθε μήνα», λέει ο Ρουμπινί. «Αυτό δεν είναι πρόοδος – είναι μια νέα μορφή δουλείας, ντυμένη με τεχνολογικό μανδύα».
Αντιδράσεις και Αμφισβητήσεις
Η πρόβλεψη του Ρουμπινί δεν έχει περάσει απαρατήρητη. Κάποιοι συνάδελφοί του οικονομολόγοι συμφωνούν ότι η αυτοματοποίηση αποτελεί σοβαρή πρόκληση, αλλά θεωρούν τις εκτιμήσεις του υπερβολικά απαισιόδοξες. Υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία, όπως συνέβη και στο παρελθόν, θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας που δεν μπορούμε ακόμα να φανταστούμε. Άλλοι πάλι τον κατηγορούν ότι υιοθετεί έναν ακραίο τόνο για να τραβήξει την προσοχή, όπως έκανε και πριν από την κρίση του 2008.
Παρόλα αυτά, ο Ρουμπινί επιμένει. «Οι άνθρωποι δεν συνειδητοποιούν την ταχύτητα με την οποία έρχονται αυτές οι αλλαγές», λέει. «Δεν έχουμε δεκαετίες για να προσαρμοστούμε – έχουμε χρόνια».
Ένα Μέλλον που Μπορούμε να Αποφύγουμε;
Το ερώτημα που μένει αναπάντητο είναι αν αυτό το μέλλον είναι αναπόφευκτο ή αν μπορεί να αλλάξει. Ο Ρουμπινί δεν δίνει ξεκάθαρες λύσεις, αλλά υπονοεί ότι χρειάζεται μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου που λειτουργούν οι οικονομίες και οι κοινωνίες. Ίσως η εκπαίδευση, η επανεκπαίδευση και η στροφή σε τομείς που η τεχνολογία δεν μπορεί ακόμα να αγγίξει – όπως η δημιουργικότητα και η ανθρώπινη επαφή – να αποτελούν μέρος της απάντησης.
Για την ώρα, η «Τεχνοσοβιετία» του Ρουμπινί παραμένει μια προειδοποίηση: ένα σκοτεινό σενάριο που μας καλεί να σκεφτούμε πώς θα διαχειριστούμε την τεχνολογική επανάσταση πριν αυτή διαχειριστεί εμάς. Όπως λέει και ο ίδιος: «Το μέλλον δεν είναι γραμμένο ακόμα, αλλά αν δεν δράσουμε, θα το γράψουν οι μηχανές για εμάς».