Η απόφαση της Κίνας τον Απρίλιο του 2025 να επιβάλει αυστηρούς περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών και μόνιμων μαγνητών, που αποτελούν κρίσιμα υλικά για την αυτοκινητοβιομηχανία, έχει προκαλέσει παγκόσμιο σοκ, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Οι περιορισμοί αυτοί, που επιβλήθηκαν ως αντίποινα για τους δασμούς του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, έχουν οδηγήσει σε διακοπές παραγωγής σε ευρωπαϊκά εργοστάσια προμηθευτών, ενώ απειλούν να πλήξουν την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού. Ακολουθούν λεπτομέρειες για το ρόλο της Κίνας, τις επιπτώσεις και τις γεωπολιτικές διαστάσεις της κρίσης.
Η Κυριαρχία της Κίνας στις Σπάνιες Γαίες
Η Κίνα ελέγχει περίπου το 70% της παγκόσμιας εξόρυξης και το 90% της επεξεργασίας σπάνιων γαιών, μιας ομάδας 17 στοιχείων απαραίτητων για την κατασκευή ηλεκτροκινητήρων, μπαταριών, μαγνητών, και τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρικά οχήματα, ανεμογεννήτριες, μαχητικά αεροσκάφη, και ηλεκτρονικά. Επιπλέον, το Πεκίνο κυριαρχεί στην παραγωγή μόνιμων μαγνητών, καλύπτοντας το 90% των παγκόσμιων αναγκών, σύμφωνα με τον ερευνητικό οίκο CRU.
Η Κίνα έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια για να εξασφαλίσει αυτή την κυριαρχία, από την εξόρυξη έως την επεξεργασία και την παραγωγή τελικών προϊόντων. Η ανακάλυψη ενός τεράστιου κοιτάσματος 470.000 τόνων στην επαρχία Γιουνάν το 2025 ενίσχυσε περαιτέρω τη θέση της ως ρυθμιστή της παγκόσμιας αγοράς. Το κοίτασμα αυτό περιλαμβάνει μεσαίες και βαριές σπάνιες γαίες, όπως το νεοδύμιο, το πρασεοδύμιο, το δυσπρόσιο και το τέρβιο, που είναι κρίσιμες για εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας λόγω των μαγνητικών τους ιδιοτήτων σε υψηλές θερμοκρασίες.
Οι Περιορισμοί στις Εξαγωγές
Τον Απρίλιο του 2025, η Κίνα επέβαλε περιορισμούς στις εξαγωγές επτά σπάνιων γαιών, συμπεριλαμβανομένου του τερβίου (9 γραμμάρια ανά ηλεκτρικό όχημα) και του δημητρίου (50 γραμμάρια ανά όχημα), ως απάντηση στους δασμούς 54% που επέβαλε ο Τραμπ στα κινεζικά προϊόντα. Οι εξαγωγές απαιτούν πλέον άδειες από το κινεζικό Υπουργείο Εμπορίου, με μόνο το 25% των αιτήσεων να έχει εγκριθεί από τον Απρίλιο, συχνά απορρίπτοντας για «γραφειοκρατικούς λόγους» ή απαιτώντας ευαίσθητες πληροφορίες πνευματικής ιδιοκτησίας.
Η Κίνα έχει ιστορικό χρήσης των σπάνιων γαιών ως γεωπολιτικού όπλου. Το 2023, περιόρισε τις εξαγωγές γαλλίου και γερμανίου, κρίσιμων για ημιαγωγούς, ενώ το Δεκέμβριο του 2024 απαγόρευσε τις εξαγωγές αντιμονίου, που χρησιμοποιείται σε στρατιωτικές και ενεργειακές εφαρμογές. Αυτές οι κινήσεις εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική ελέγχου των κρίσιμων ορυκτών, ενισχύοντας τη διαπραγματευτική της ισχύ έναντι των ΗΠΑ και της ΕΕ.
Επιπτώσεις στην Αυτοκινητοβιομηχανία
Οι περιορισμοί έχουν προκαλέσει σοβαρές διαταραχές:
- Ευρώπη: Εργοστάσια προμηθευτών, όπως αυτά της ZF Friedrichshafen, έχουν αναστείλει τη λειτουργία τους λόγω εξάντλησης αποθεμάτων. Η CLEPA ανέφερε ότι πολλές γραμμές παραγωγής έχουν σταματήσει, με τις εταιρείες να διαθέτουν αποθέματα για λίγες εβδομάδες ή μήνες. Η BMW, αν και δεν έχει επηρεαστεί άμεσα, αναφέρει προβλήματα στο δίκτυο προμηθευτών της.
- ΗΠΑ: Η Ford έκλεισε προσωρινά ένα εργοστάσιο στο Σικάγο λόγω ελλείψεων, ενώ εταιρείες όπως η Tesla και η Lockheed Martin εξέφρασαν ανησυχίες για τις αλυσίδες εφοδιασμού.
- Ινδία και Ιαπωνία: Ινδοί κατασκευαστές προειδοποιούν για διακοπή της παραγωγής από τον Ιούνιο, ενώ ιαπωνικές εταιρείες, όπως η Toyota, επενδύουν σε τεχνολογίες μείωσης της εξάρτησης από σπάνιες γαίες.
Ένα τυπικό ηλεκτρικό όχημα απαιτεί περίπου 550 γραμμάρια σπάνιων γαιών, ενώ τα υβριδικά οχήματα χρησιμοποιούν 510 γραμμάρια. Οι μαγνήτες, απαραίτητοι για κινητήρες, αισθητήρες και συστήματα πέδησης, αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα, καθώς η Κίνα ελέγχει σχεδόν ολόκληρη την παγκόσμια παραγωγή τους.
Γεωπολιτικές Διαστάσεις
Η Κίνα χρησιμοποιεί τις σπάνιες γαίες ως διαπραγματευτικό χαρτί στον εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ. Οι περιορισμοί θεωρούνται αντίποινα για τους δασμούς του Τραμπ, οι οποίοι κλιμακώθηκαν το 2025 με επιπλέον 34% στα κινεζικά προϊόντα, ανεβάζοντας το συνολικό ποσοστό στο 54%. Παρά τη συμφωνία εκεχειρίας τον Μάιο του 2025 στη Γενεύη, η Κίνα δεν έχει χαλαρώσει επαρκώς τους περιορισμούς, με Αμερικανούς αξιωματούχους να κατηγορούν το Πεκίνο για παραβίαση της συμφωνίας.
Η επικείμενη συνάντηση μεταξύ Τραμπ και Σι Τζινπίνγκ αναμένεται να επικεντρωθεί στο θέμα, με την εκπρόσωπο του Λευκού Οίκου Καρολίν Λίβιτ να δηλώνει ότι η απαγόρευση εξαγωγών είναι ψηλά στην ατζέντα. Ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Μάικλ Φόλκεντερ, τόνισε την ανάγκη για διμερείς συνομιλίες, ενώ ο υπουργός Οικονομικών Bessent κατηγόρησε την Κίνα ότι στραγγαλίζει την πρόσβαση των ΗΠΑ σε κρίσιμες πρώτες ύλες.
Αντιδράσεις και Προσπάθειες Απεξάρτησης
Η κρίση έχει κινητοποιήσει τη Δύση:
- Ευρώπη: Η ΕΕ ανακοίνωσε 13 νέα έργα εξόρυξης και επεξεργασίας εκτός του μπλοκ, ενώ προωθεί την «αστική εξόρυξη» για ανάκτηση σπάνιων γαιών από ηλεκτρονικά απόβλητα, με εκτιμώμενα 700 εκατομμύρια παλιά τηλέφωνα ως πιθανή πηγή. Η Νορβηγία ανακάλυψε το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό κοίτασμα το 2024, το οποίο θα μπορούσε να μειώσει την εξάρτηση από την Κίνα.
- ΗΠΑ: Το Υπουργείο Άμυνας επένδυσε 4,2 εκατομμύρια δολάρια στην Rare Earth Salts για ανακύκλωση σπάνιων γαιών από λαμπτήρες φθορισμού. Ωστόσο, η αντικατάσταση της Κίνας ως προμηθευτή εκτιμάται ότι θα πάρει χρόνια.
- Ιαπωνία και Ινδία: Και οι δύο χώρες πιέζουν διπλωματικά για χαλάρωση των περιορισμών, με ιαπωνικές αποστολές να επισκέπτονται το Πεκίνο τον Ιούνιο.
Μακροπρόθεσμες Προκλήσεις
Η κρίση υπογραμμίζει την ευαλωτότητα της παγκόσμιας βιομηχανίας λόγω της εξάρτησης από την Κίνα. Οι προσπάθειες απεξάρτησης μέσω εξόρυξης σε χώρες όπως η Βραζιλία, το Βιετνάμ και η Αυστραλία, ή μέσω ανακύκλωσης, απαιτούν χρόνο και επενδύσεις, ενώ η Κίνα διατηρεί ισχυρό προβάδισμα. Η αργή έγκριση αδειών και η έλλειψη εναλλακτικών πηγών εντείνουν τον κίνδυνο για διακοπές παραγωγής, με τις γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες να προειδοποιούν για επιπτώσεις ανάλογες με την κρίση των μικροτσίπ κατά την πανδημία.
Η Κίνα, με την κυριαρχία της στις σπάνιες γαίες, όχι μόνο ελέγχει την παγκόσμια αγορά αλλά και διαμορφώνει τις γεωπολιτικές ισορροπίες, εκμεταλλευόμενη την εξάρτηση της Δύσης για να ενισχύσει τη θέση της στον εμπορικό πόλεμο.