Ο κόσμος έδειξε ανακούφιση όταν η Άνγκελα Μέρκελ έδωσε θετική ανταπόκριση στην φιλόδοξη ατζέντα του Εμανουέλ Μακρόν για το μέλλον της ΕΕ. Αλλά το έκανε πραγματικά;
Η έγκριση της γερμανίδας καγκελάριου ήρθε με δύο μεγάλους όρους.
Ο ένας αφορά την εξωτερική πολιτική και ο άλλος το ευρώ. Για το ευρώ, ανέφερε, η Γερμανία θα κάνει τις δικές της προτάσεις. Και η προσδοκία είναι ότι αυτές θα επικρατήσουν. Ο κ. Μακρόν μπορεί να αποκτήσει την αμυντική του ένωση, τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμιά του και ίσως ακόμη και έναν κοινό συντελεστή φορολογίας εταιρειών. Αλλά στη ζώνη του ευρώ ο γάλλος πρόεδρος θα πάρει πολύ λίγα.
Η μεγάλη γαλλογερμανική συζήτηση για το μέλλον της ευρωζώνης επικεντρώνεται σε σημαντικά θέματα όπως ο ευρωπαίος υπουργός οικονομικών, ο προϋπολογισμός της ευρωζώνης και οι πληρωμές μεταφοράς. Αντί να εστιάζουμε στα θεσμικά όργανα, ίσως είναι καλύτερο να σκεφτούμε τι πρέπει να επιτύχουν οι μεταρρυθμίσεις. Θα λέγαμε ότι ως προτεραιότητα θα πρέπει να σκεφτούμε πώς θα πρέπει να διαχειριστούμε τον κίνδυνο και να αναρωτηθούμε: είμαστε εξοπλισμένοι για να αντιμετωπίσουμε την επόμενη οικονομική κρίση;
Οι γερμανοί έχουν ένα σχέδιο. Οι υπάλληλοι του υπουργείου Οικονομικών και του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων έχουν προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης στα συρτάρια τους. Οι λεπτομέρειες θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγματεύσεων στις επερχόμενες συνομιλίες για τη σύσταση μιας γερμανικής κυβέρνησης. Η συμφωνία συνασπισμού θα καθορίσει επίσης το πεδίο εφαρμογής του συμβιβασμού που θα επιθυμεί να κάνει η κα Μέρκελ.
Η Γερμανία επικεντρώνεται στον υφιστάμενο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ο οποίος δημιουργήθηκε το 2012 στη μέση της κρίσης της ευρωζώνης. Η ιδέα είναι να μετατραπεί ο ΕΣΜ σε ένα πλήρες Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο με πολύ περισσότερες εξουσίες. Το ταμείο θα έχει περισσότερη ελευθερία από τον μηχανισμό σταθερότητας. Θα είναι μεγαλύτερο. Ως οργανισμός, ο ΕΜΣ είναι πολύ μικρός για να χειριστεί ένα πρόγραμμα για μια μεγάλη χώρα της ευρωζώνης. Και το μελλοντικό EMF θα διαχειριζόταν επίσης οποιοδήποτε πρόγραμμα όπως το κάνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Αυτό ακούγεται επιφανειακά σαν μια καλή ιδέα, αλλά προσέξτε τις λεπτομέρειες. Οι γερμανοί θέλουν το EMF να χορηγεί χρηματοδότηση μόνο σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες: το EMF θα αναλαμβάνει ουσιαστικά τη φορολογική και οικονομική πολιτική της υποψήφιας χώρας. Ως τεχνικό όργανο, θα ήταν ανένδοτο σε πολιτικές πιέσεις, σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Κομισιόν, η οποία επιβλέπει τη συμμόρφωση των κρατών μελών με τους δημοσιονομικούς κανόνες.
Αυτό δεν είναι όλο. Το EMF θα μπορούσε επίσης να επιβάλει περικοπές στους επενδυτές για να αποφύγει τις οικονομικές μεταβιβάσεις από πλουσιότερες σε φτωχότερες χώρες. Ένα καλά προικισμένο EMF θα δανειζόταν ελεύθερα, αλλά ολόκληρος ο λόγος ύπαρξής του θα είναι να βεβαιωθεί ότι θα πάρει τα χρήματά του πίσω.
Η εναλλακτική θέση σε αυτό είναι εκείνη που ο κ. Μακρόν υποστήριζε πολύ πριν φτάσει στο Μέγαρο των Ηλυσίων – τη δημιουργία κοινής ασφάλειας χρέους για την ευρωζώνη. Ο κύριος λόγος για τα ευρωομόλογα είναι ο ρόλος τους ως ασφαλές περιουσιακό στοιχείο σε μια εποχή κατά την οποία η προσφορά γερμανικών κρατικών ομολόγων, το υφιστάμενο ασφαλές περιουσιακό στοιχείο της ευρωζώνης, στερεύει.
Δεν μπορεί κανείς να υπερεκτιμήσει τη σημασία των ασφαλών περιουσιακών στοιχείων σε ένα σύγχρονο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Δεν χρησιμεύουν μόνο ως επενδυτικό εργαλείο για τα συνταξιοδοτικά ταμεία και τις εταιρείες ασφάλισης ζωής, ή ως περιουσιακά στοιχεία της τελευταίας λύσης για την αποφυγή κινδύνων. Χρησιμεύουν ως εγγύηση σε κάθε είδους χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό μας σύστημα βασίζεται σε αυτά.
Προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κατόρθωσε να σταθεροποιήσει τις αποδόσεις των εθνικών κρατικών χρεών μέσω των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, καθώς η οικονομία της ευρωζώνης ανακάμπτει, το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης θα σταματήσει. Όταν έρθει η επόμενη οικονομική κρίση, τότε η ευρωζώνη ενδέχεται να μην διαθέτει ασφαλή περιουσιακά στοιχεία.
Πριν από την κρίση, τίποτα από αυτά δεν είχε σημασία, επειδή οι επενδυτές αντιμετώπιζαν όλα τα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης ως τα ίδια. Αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Εξακολουθούν να υπάρχουν ασφαλή γερμανικά ομόλογα, αλλά από μόνα τους δεν θα μπορέσουν να καλύψουν το χάσμα, δεδομένου ότι η Γερμανία συρρικνώνει σήμερα το χρέος της. Μόνο ένα ευρωομόλογο μπορεί να γεμίσει αυτό το κενό.
Φανταστείτε τι θα συμβεί σε περίπτωση μελλοντικής χρηματοπιστωτικής κρίσης χωρίς ευρωομόλογα; Το EMF θα επιβάλλει περικοπές στους κρατικούς ομολογιούχους. Με την έλλειψη διαθέσιμων ασφαλών περιουσιακών στοιχείων στο σύστημα, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια οικονομική κρίση σε όλο το σύστημα.
Ο κ. Μακρόν αποφάσισε, για τακτικούς λόγους, ότι δεν θα πιέσει για ένα ευρωομόλογο δεδομένου ότι αυτό δεν θα μπορούσε να πωληθεί στους γερμανούς. Μάλιστα βρίσκεται σε αντίθεση με τις πολύ πιο μετριοπαθείς ιδέες ενός μικρού κεντρικού προϋπολογισμού. Μια τακτική υποχώρηση μπορεί να είναι έξυπνη πολιτική. Όμως, μακροπρόθεσμα, το μόνο που θα επιτύχει είναι να συμπληρώσει μια δυσλειτουργική νομισματική ένωση με μια δυσλειτουργική αμυντική ένωση. Οι ευρωπαίοι έχουν αναπτύξει μια συνήθεια να μην ζητούν πλέον αυτό που θεωρούν σωστό από τον φόβο μήπως απορριφθεί.
Η αλήθεια είναι ότι η κ. Μέρκελ θα πάρει τις αποφάσεις για την ευρωζώνη και ότι ο κ. Μακρόν δεν θα την πολεμήσει. Το μέλλον είναι εκείνο όπου το κρατικό χρέος θα αθετείται – και στο οποίο κανένα περιουσιακό στοιχείο δε θα είναι ασφαλές.