Όταν γινόμαστε μάρτυρες μίας τραγωδίας, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το πώς και το γιατί συνέβη.
Οι οικονομικές συνέπειες μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Η κατάρριψη του αεροσκάφους της Malaysia Airlines MH17 πρόκειται για μία πρωτοφανή καταστροφή. Το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει μία σημαντική περιφερειακή σύγκρουση σε ένα παγκόσμιο σοκ πρώτης κατηγορίας. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για παν ενδεχόμενο.
Οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας (που έχουν γελοιοποιηθεί από πολλούς), είχαν ήδη πολύ μεγαλύτερη επίδραση από ό,τι πρότειναν οι επικεφαλίδες των ειδήσεων. Οι ξένοι επενδυτές ξαφνικά είδαν κίνδυνο, εκεί που δεν έβλεπαν κανέναν. Τα ρυθμιστικά δικαιώματα παρακρατήθηκαν –όπως στην περίπτωση της πρόσφατης αίτησης της Gazprom να χρησιμοποιήσει την πλεονάζουσα χωρητικότητα ενός γερμανικού αγωγού φυσικού αερίου. Η αβεβαιότητα επηρεάζει τις αποτιμήσεις της αγοράς. Οι έμμεσες επιπτώσεις είναι πολλές φορές ισχυρότερες από τις άμεσες.
Η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και οι παγκόσμιες αντιδράσεις που σχετίζονται με αυτήν, έχουν αφήσει τη Ρωσία στα πρόθυρα της ύφεσης. Δε γνωρίζουμε με βεβαιότητα σε ποιο βαθμό συνέβαλαν στην αναιμική οικονομική ανάκαμψη στην ευρωζώνη. Ιδίως η γερμανική οικονομία, έχει αποδυναμωθεί κατά την κλιμάκωση των συγκρούσεων. Ίσως αυτό να μην είναι τυχαίο.
Νωρίτερα την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε την πιο σοβαρή δέσμη κυρώσεων που έχει επιβληθεί ποτέ, κατά της Μόσχας. Δύο ρωσικές τράπεζες, η Rosneft (παραγωγός φυσικού αερίου), μία άλλη εταιρεία πετρελαίου και αρκετοί εργολάβοι αμυντικών εξοπλισμών, αποκόπηκαν εντελώς από σημαντικά τμήματα των κεφαλαιαγορών στις ΗΠΑ. Σε ένα παγκόσμιο σύστημα που είναι βασισμένο στο δολάριο, οι οικονομικές κυρώσεις είναι ισχυρό όπλο. Το δίκαιο των ΗΠΑ δεν εφαρμόζεται απευθείας σε τρίτες χώρες. Αλλά, οποιαδήποτε επιχείρηση ή χώρα που χρηματοδοτεί τον εαυτό της σε δολάρια, πολύ συχνά υπόκειται έμμεσα στην αμερικανική νομοθεσία, επειδή μέρος της αλυσίδας συναλλαγών της περνά μέσω των οικονομικών υποδομών των ΗΠΑ. Με αυτόν τον τρόπο άσκησαν επιρροή τα δικαστήρια των ΗΠΑ στην Αργεντινή, στη νομική διαμάχη σχετικά με τη χρεοκοπία της χώρας. Το μονοπώλιο του δολαρίου καθιστά αυτοδύναμες τις οικονομικές κυρώσεις.
Η ΕΕ δεν έχει φτάσει σε αυτό το επίπεδο. Την ημέρα που οι ΗΠΑ αποφάσισαν να εφαρμόσουν τις πιο πρόσφατες κυρώσεις τους, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε να μειώσει το δανεισμό προς τη Ρωσία από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων –μία συμβολική χειρονομία. Προσπάθησε επίσης να πείσει την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης να σταματήσει να δανείζει στη Μόσχα, μία κίνηση που θα ήταν περισσότερο σημαντική. Αναλογικά με τα δικά της πρότυπα, η ΕΕ έχει ήδη κάνει αρκετά. Ακόμη και πριν από την Πέμπτη, ήταν προετοιμασμένη να κάνει ακόμη περισσότερα.
Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν διαφορετικά συμφέροντα. Η Γερμανία και η Ιταλία, για παράδειγμα, έχουν ισχυρές σχέσεις και εμπορικούς δεσμούς με τη Ρωσία. Κανείς δεν θέλει να συμβάλει σε περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης, αλλά αναμένω το αίσθημα της αλληλεγγύης με την Ολλανδία να είναι πολύ ισχυρό. Πέραν του μεγάλου αριθμού θυμάτων από την Ολλανδία, από τη Μαλαισία, την Αυστραλία και την Ινδονησία, υπήρξαν και θύματα από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία και το Βέλγιο. Το γεγονός αυτό μπορεί να ενοποιήσει περαιτέρω την ευρωπαϊκή θέση.
Αν τελικά επιβεβαιωθεί ότι το αεροσκάφος MH17 καταρρίφθηκε –έστω και κατά λάθος– από φιλορώσους αυτονομιστές, η ΕΕ θα χρειαστεί να απαντήσει πιο δυναμικά. Οφείλει να προχωρήσει σε σκληρές οικονομικές κυρώσεις. Το ευρώ και η λίρα είναι σημαντικά παγκόσμια νομίσματα στη χρηματοδότηση των ρωσικών εταιρειών. Το City του Λονδίνου είναι μία οικονομική αγορά μέσω της οποίας οι πλούσιοι Ρώσοι ξεπλένουν τα χρήματά τους. Αυτό θα πρέπει να σταματήσει αμέσως.
Εκτός από το οικονομικό εμπάργκο, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξετάσει μία απαγόρευση των εισαγωγών ενέργειας –που είναι σαφώς ο πιο ευάλωτος βιομηχανικός τομέας. Η ΕΕ θα πρέπει να εφαρμόσει μία στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας ως μέτρο έκτακτης ανάγκης για να ανεξαρτητοποιηθεί από τη Ρωσία.
Αν αποδειχθεί τελικά ότι ο κ. Πούτιν προμήθευσε κρυφά τους Ουκρανούς αντάρτες που κατέληξαν να δολοφονούν πολίτες της ΕΕ, τότε θα χρειαστεί πολύς καιρός ώσπου να επιστρέψουν τα πράγματα στο φυσιολογικό, όσον αφορά το εμπόριο και τους οικονομικούς δεσμούς.
Υπάρχουν, βεβαίως, εναλλακτικές εξηγήσεις για το τι μπορεί να συνέβη την Πέμπτη. Καμία από αυτές δεν είναι παρήγορη. Όποια θεωρία συνομωσίας κι αν θέλει κανείς να πιστέψει, είναι δύσκολο να σκαρφιστεί κανείς μία εκδοχή που είναι ταυτόχρονα εύλογη και πολιτικά και οικονομικά θετική.
Είναι δύσκολο να προβλέψουμε τις ακριβείς παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις όλης αυτής της κατάστασης. Ωστόσο, από τα όσα έχουμε δει μέχρι στιγμής, δεν πρέπει να αποκλείουμε το ενδεχόμενο ότι πρόκειται για μία πρώτης τάξης παγκόσμια οικονομική κρίση. Η μακροοικονομική επίδραση θα συνεχίσει να υπερβαίνει τα θεωρητικά ποσά κατά ένα ευρύ περιθώριο –εξαιτίας των συνεπειών-ντόμινο που οφείλονται στην επίδραση των δικτύων, και του αντίκτυπου στην εμπιστοσύνη και τις υποτιμήσεις, και της γενικής αβεβαιότητας.
Η ευρωζώνη μπορεί να αναμένει ότι θα επηρεαστεί άμεσα. Οι σχολιαστές τονίζουν ότι η ευρωζώνη απέχει μόλις ένα «σοκ» από τον αποπληθωρισμό. Αυτό μπορεί να είναι το σοκ που χρειάζεται. Ακόμη και αν καθυστερήσει την ανάκαμψη κατά μόλις ένα έτος –που δεν είναι και το χειρότερο σενάριο– οι προβλέψεις δείχνουν ότι ο πληθωρισμός μπορεί να συνεχίσει να πέφτει.
Η Ευρώπη έχει πάρει το μάθημα του 1914. Δεν πρόκειται να υπνοβατήσει σε έναν ακόμη τεράστιο ηπειρωτικό πόλεμο. Όμως η Ευρώπη δεν έχει πάρει το μάθημα του 1998, όταν η έναρξη της ασιατικής κρίσης μετέτρεψε την ιαπωνική ύφεση ισολογισμού σε μόνιμη οικονομική ύφεση.
Οι ευρωπαϊκοί φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να μην ξαναβρεθούν σε μία θέση που δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν πολιτικά, για οικονομικούς λόγους.