Εκπληξη, οργή, αποστροφή και αηδία έχουν εκφράσει ουκ ολίγες φορές οι πολιτικοί ηγέτες, οι δικοί μας αλλά και οι Ευρωπαίοι, κάθε φορά που οι αγορές λειτουργούν με τρόπο διαφορετικό από αυτόν που οι ίδιοι επιθυμούν.
Όταν το 2011 τα διεθνή μέσα ενημέρωσης αποκάλυπταν πως τα hedge funds έχουν πάρει θέσεις για να κερδοσκοπήσουν στην εθελοντική ανταλλαγή των ελληνικών ομολόγων μέσω του PSI, προκλήθηκε η οργή των πολιτικών ηγετών για τη νέα αυτή επίθεση που δεχόταν η Ε.Ε. Oντως, πόσο πιο εύκολα θα ήταν τα πάντα για τους ηγέτες μας αν οι αγορές λειτουργούσαν πειθήνια όπως οι πολίτες; Εύκολα θα ήταν σίγουρα, όπως έχει αποδειχθεί από την ατυχή πολιτική διαχείριση της κρίσης μέχρι σήμερα.
Σκληρό πόκερ
Μέχρι και το 2010 το σύνολο σχεδόν του ελληνικού χρέους βρισκόταν στα χαρτοφυλάκια τραπεζών, αμοιβαίων κεφαλαίων και συνταξιοδοτικών ταμείων. Αλλωστε θεωρούνταν χαμηλού ρίσκου, λόγω της γενικευμένης πεποίθησης ότι χώρα μέλος της Ε.Ε. δεν μπορεί να χρεοκοπήσει. Η ελληνική κρίση όμως, και κυρίως η εντελώς λανθασμένη διαχείρισή της, είτε από την προηγούμενη ελληνική κυβέρνηση είτε από το ΔΝΤ και τους εταίρους μας στην Ε.Ε., ανάγκασε πολλούς από τους κατόχους ελληνικών ομολόγων να πουλήσουν, ακόμα και με σημαντικές ζημιές τα ομόλογά τους, τα οποία τον τελευταίο ένα χρόν ο .
Μοναδικοί αγοραστές των ομολόγων και έτοιμοι να αναλάβουν το σημαντικό ρίσκο της χρεοκοπίας ήταν διάφορα hedge funds, είτε με στρατηγική απλής αγοράς είτε με πιο σύνθετες στρατηγικές, συνδυάζοντάς τα με πιστωτικά παράγωγα CDS. Οποια θέση κι αν είχαν πάρει όμως, αποσκοπούσαν σε ένα πράγμα μόνο: να αποκομίσουν σημαντικά κέρδη. Για να το κάνουν αυτό είχαν δύο επιλογές. Είτε το PSI να είναι πράγματι σε εθελοντική βάση, οπότε έχοντας αγοράσει ελληνικά ομόλογα σε χαμηλές τιμές, να μη συμμετάσχουν στην ανταλλαγή και να τα διακρατήσουν μέχρι τη λήξη, οπότε θα πληρωθούν την πλήρη ονομαστική τους αξία, είτε, εφόσον έχουν συνδυασμένη στρατηγική με CDS, να αποτρέψουν την επιτυχία της εθελοντικής ανταλλαγής, οπότε να πιέσουν για τη μη εθελοντική, με επιβολή για παράδειγμα των Collective Action Clauses (CAC) από την Ελλάδα.
Αυτό θα υποχρέωνε όλους τους κατόχους ομολόγων να συμμετάσχουν, με αποτέλεσμα τη χρεοκοπία της χώρας και την ενεργοποίηση των CDS, οπότε θα αποκόμιζαν πάλι σημαντικά κέρδη.
Οι φανεροί και οι κρυφοί παίκτες
Η διαπραγμάτευση του PSI έγινε, βέβαια, μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και του IIF, το οποίο εκπροσωπούσε τράπεζες και αμοιβαία κεφάλαια. Με λίγα λόγια, εμείς θέλαμε να μειώσουμε όσο γίνεται περισσότερο το επιτόκιο και να επιμηκύνουμε τη λήξη, ενώ οι πιστωτές μας επιδίωκαν ακριβώς το αντίθετο. «Μπαλαντέρ» στη διαπραγμάτευση αποτέλεσε το δίκαιο με βάση το οποίο θα εκδοθούν τα νέα ομόλογα. Στην πραγματικότητα, όμως, στην όλη διαπραγμάτευση υπήρξαν και «κρυφοί» παίκτες με αντικρουόμενα συμφέροντα.
Καταρχάς ήταν τα hedge funds, τα οποία είχαν συμφέρον είτε να επιτύχει το PSI, χωρίς όμως τη συμμετοχή τους, είτε να χρεοκοπήσει άτακτα η χώρα. Επειτα ήταν η ΕΚΤ, η οποία είχε προβεί σε αγορές ελληνικών ομολόγων αξίας περίπου 45 δισ. ευρώ και ήταν τότε ο μεγαλύτερος επενδυτής. Η ΕΚΤ, βέβαια, δηλώσει δεν συμμετείχε βεβαίβς στο PSI. Αν όμως η Ελλάδα είχε επιβάλει τα CAC, τότε νομικά θα ήταν πολύ δύσκολο να γίνει διαχωρισμός μεταξύ ΕΚΤ και των άλλων ομολογιούχων και θα ήταν αναμενόμενο στην περίπτωση αυτή τα hedge funds να κινηθούν δικαστικά εναντίον της χώρας μας, της Ε.Ε. και της ΕΚΤ, απαιτώντας την ίδια αντιμετώπιση όλων των πιστωτών.
Για άλλη μία φορά, τα hedge funds αποδείχθηκαν εξυπνότερα των πολιτικών. Μπορεί οι Ευρωπαίοι υπουργοί Οικονομικών τότε να θέλησαν να δώσουν ένα τέλος στο «πάρτι» των ελληνικών ομολόγων, που υπονόμευε το όφελος από το σχέδιο επαναγοράς, όμως, το λεγόμενο «smart money» δεν τσίμπησε με τη… «μπλόφα» τους.
Το Eurogroup που κατέληξε στο σχέδιο για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους ξεκαθάρισε ότι η προσφορά για την επαναγορά των ομολόγων δεν θα υπερέβαινε τις τιμές της 23ης Νοεμβρίου. Ουσιαστικά, ήταν μία προσπάθεια των Ευρωπαίων να σταματήσουν το «πάρτι» που γινόταν στα ελληνικά ομόλογα τις τελευταίες εβδομάδες, καθώς η αγορά είχε αρχίσει να προεξοφλεί την επαναγορά. Και αυτό γιατί όσο ανέβαιναν οι τιμές των ομολόγων, τόσο μειωνόταν το όφελος που μπορούσε να έχει η Αθήνα μέσω του buyback.
«Τσίμπησαν» όμως τα hedge funds με αυτές τις δηλώσεις των Ευρωπαίων; Το αποτέλεσμα δείχνει πως όχι. Οι κερδοσκόποι συνέχισαν να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα, σπρώχνοντας τις τιμές ακόμα υψηλότερα. Για αυτό και η Αθήνα αναγκάστηκε τελικά να παραβιάσει όσα δήλωνε το Eurogroup, δίνοντας προσφορές υψηλότερες των τιμών κλεισίματος της 23ης Νοεμβρίου.
Το «βρώμικο» PSI
Η όλη ιδέα του PSI ήταν στην ουσία ένα «βρώμικο» παιχνίδι της Γερμανίας εις βάρος των αγορών, αλλά και της Ελλάδας. Η προσφυγή της Ελλάδας στον Μηχανισμό Στήριξης και το ατυχούς έμπνευσης Μνημόνιο τον Μάιο του 2010 είχαν ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση μέρους των πιστωτών της χώρας μας από ιδιώτες –κυρίως τράπεζες, ταμεία και αμοιβαία κεφάλαια– σε κράτη της Ε.Ε. και το ΔΝΤ. Οταν, κάτω από τις έντονες γερμανικές πιέσεις, αποφασίστηκε το καλοκαίρι του 2011 η «εθελοντική» ανταλλαγή του ελληνικού χρέους, από τα 360 περίπου ευρώ δισ. χρέους είχαν απομείνει στα χέρια των ιδιωτών λιγότερα από τα δύο τρίτα. Προκειμένου να γίνει μακροπρόθεσμα το ελληνικό χρέος βιώσιμο, αποφασίστηκε αρχικά (τον Ιούλιο) κούρεμα κατά 21% και στη συνέχεια, στη Σύνοδο του Οκτωβρίου, κατά 50%. Ομως, η ελάφρυνση για τη χώρα μας, ήταν η μείωση του χρέους κατά λιγότερο από 100 δισ. ευρώ, ενώ αν αυτό είχε γίνει τον Μάιο του 2010, τότε η ελάφρυνση θα πλησίαζε τα 180 δισ. και το ελληνικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα είχε πέσει κάτω από το 100% ήδη από το 2012. Βρώμικο δηλαδή παιχνίδι, το οποίο μόνο βρώμικα μπορούσε να παιχθεί.