Μακροπρόθεσμα, αυτά τα γεγονότα πιθανότατα θα έχουν μεγαλύτερη σημασία από το Brexit. Τις τελευταίες εβδομάδες, η βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι κατάφερε να χτίσει εμπιστοσύνη με τους ευρωπαίους συναδέλφους της, που τώρα ευθυγραμμίζονται με τη δική τους εκδοχή του Brexit. Παρόλα αυτά, ενώ η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ ενδέχεται να μην εκτροχιάσει την ένωση, η ευρωζώνη θα μπορούσε ακόμη να αναστατωθεί λόγω παλαιών και ανεπίλυτων θεμάτων.
Αυτό δεν είναι λόγω έλλειψης προσπαθειών: φέτος είδαμε τέσσερις ουσιαστικές προτάσεις για μεταρρυθμίσεις. Πρώτον, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν επινόησε την ιδέα ενός προϋπολογισμού της ευρωζώνης, ενός υπουργού Οικονομικών της ευρωζώνης και ενός κοινοβουλίου της ευρωζώνης, όλα εκτός των δομών της ΕΕ.
Στη συνέχεια ήταν το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών. Το σχέδιό του ήταν να μετατραπεί ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, η ομπρέλα διάσωσης, σε ένα πλήρες ευρωπαϊκό νομισματικό ταμείο. Η βασική ιδέα είναι ένας ημιαυτόματος κανόνας που θα αναπροσαρμόσει, και σε ορισμένες περιπτώσεις αναδιαρθρώσει, το κρατικό χρέος της δικαιούχου χώρας. Όταν το νομισματικό ταμείο κινηθεί για να προσφέρει βοήθεια, θα πάρει τα χρήματα πίσω με τη βοήθεια ιδιωτών επενδυτών.
Πρόσφατα ακούσαμε ότι ο πρόεδρος των γερμανών Σοσιαλδημοκρατών Μάρτιν Σουλτς πρότεινε τη δημιουργία Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης έως το 2025. Αν είστε φιλοευρωπαίοι, αυτό μπορεί να αυξήσει τον καρδιακό παλμό σας. Αυτό μέχρι να συνειδητοποιήσετε ότι ο κ. Σουλτ δεν εκστράτευσε υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στις φετινές εκλογές. Αναφέροντας το θέμα λίγες μέρες πριν από τον πρώτο γύρο συνομιλιών συνασπισμού με τη γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, έδωσε την εντύπωση ότι επιχειρεί να καθορίσει μια διαπραγματευτική θέση. Προετοιμαστείτε για απογοήτευση.
Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Κομισιόν προσφέρει τις δικές της προτάσεις. Η κύρια μέριμνα της Κομισιόν δεν είναι η ευρωζώνη, αλλά ο δικός της μειωμένος ρόλος. Θέλει όλα τα διακυβερνητικά τμήματα που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όπως ο ΕΜΣ, να ενταχθούν στο θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ.
Από τις τέσσερις προτάσεις, η πρόταση της Κομισιόν είναι διαμετρικά αντίθετη με εκείνη του κ. Μακρόν. Και η πλειονότητα των υπουργών Οικονομικών της ΕΕ αντιτίθενται και στις δύο. Την περασμένη εβδομάδα απέρριψαν όλα όσα πρότεινε η Επιτροπή και σχεδόν το σύνολο της ατζέντας του κ. Μακρόν, ιδίως την ιδέα ενός υπουργού Οικονομικών της ευρωζώνης. Δε θέλουν ανταγωνισμό.
Θα μπορούσαμε, θεωρητικά, να παντρέψουμε τις γαλλικές και γερμανικές προτάσεις για το υπουργείο Οικονομικών, καθώς αυτές είναι συμπληρωματικές. Η Γαλλία θα μπορούσε να είχε συμφωνήσει σε ένα ημιαυτόματο καθεστώς διάσωσης, ενώ η Γερμανία θα αποδεχόταν την αρχή του προϋπολογισμού της ευρωζώνης, την εξουσία συλλογής φόρων και έκδοσης χρεών, καθώς και τη θέση ενός ευρωπαϊκού υπουργού Οικονομικών. Αυτό δεν θα ήταν ο χειρότερος συμβιβασμός, αλλά δεν πρόκειται να συμβεί. Το κίνητρο του Βερολίνου για συμβιβασμό περιορίζεται από την χλιαρή υποδοχή των δικών του προτάσεων.
Αυτό σημαίνει ότι θα τελειώσουμε το έτος σε τέλειο αδιέξοδο. Η πρόταση του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών είναι απαράδεκτη για τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Η γαλλική πρόταση είναι απαράδεκτη για την Ευρωπαϊκή Κομισιόν. Η πρόταση της Κομισιόν είναι απαράδεκτη για όλους. Όπως και η ιδέα του κ. Σουλτς για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.
Αυτή υποτίθεται ότι ήταν η χρονιά της αισιοδοξίας για τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης, αλλά αυτή έχει διαλυθεί ως επί το πλείστον. Στη σύνοδο κορυφής της ευρωζώνης την Παρασκευή, οι ηγέτες δεν συζήτησαν ουσία, μόνο χρονοδιαγράμματα.
Η προσδοκία για το επόμενο έτος είναι ότι οι ηγέτες της ΕΕ θα καταλήξουν σε έναν συμβιβασμό – όπως η φιλοδοξία να ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση. Ωστόσο, αυτό δεν εξετάζει το βασικό ζήτημα, δηλαδή τη συνεχιζόμενη αλληλεξάρτηση μεταξύ των κυρίαρχων χωρών και των τραπεζών τους.
Υπάρχει ένα θεωρητικό επιχείρημα ότι μια πλήρως λειτουργική τραπεζική ένωση αποτελεί επαρκή συνθήκη για τη σταθερότητα της ευρωζώνης. Θα ήταν μια θαυμάσια πρόταση για μια νομισματική ένωση σε ένα παράλληλο σύμπαν. Πίσω στη γη, η δημοσιονομική ένωση χρειάζεται ακριβώς επειδή η τραπεζική ένωση θα είναι πάντα ατελής.
Ως εκ τούτου, τα θεμελιώδη προβλήματα της ευρωζώνης θα παραμείνουν αναπάντητα: μεγάλες και αμείωτες δημοσιονομικές ανισορροπίες μεταξύ των κρατών μελών, αδύναμα τραπεζικά συστήματα που είναι υπερβολικά εξαρτημένα από τα μέλη της ΕΕ, μια ενσωματωμένη τάση για προκυκλικές δημοσιονομικές πολιτικές που επιδεινώνουν την έκρηξη και την αποτυχία, έλλειψη μέσων για την αντιμετώπιση ασύμμετρων διαταραχών, και, το πιο σημαντικό, μια βασική έλλειψη εμπιστοσύνης. Η κυκλική οικονομική ανάκαμψη έχει απομακρύνει την προσοχή από αυτά τα ζητήματα, αλλά δεν έχει επιλύσει κανένα από αυτά.
Θα συμβεί τελικά η μεταρρύθμιση της ευρωζώνης; Αν συμβεί αυτό, τότε δεν θα γίνει με μια συνηθισμένη πολιτική διαδικασία, αλλά με μια νέα κρίση, που θα απειλήσει τον πλούτο των εθνών του βορρά.
Αυτό είναι το πραγματικό χείλος του γκρεμού που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Δεν είναι το Brexit.