Η 22η Νοεμβρίου θα σηματοδοτήσει την 50η επέτειο από τη δολοφονία του Αμερικανού Προέδρου Τζον Φ. Κένεντι (JFK). Όλοι όσοι ζούσαν εκείνη την εποχή, θυμούνται ακριβώς που βρίσκονταν όταν άκουσαν την συγκλονιστική είδηση.
Εγώ, κατέβαινα από ένα τρένο στο Ναϊρόμπι, όταν είδα τη δραματική επικεφαλίδα σε μία εφημερίδα.
Ο Κένεντι ήταν μόλις 46 όταν σκοτώθηκε από τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ, έναν δυσαρεστημένο πρώην πεζοναύτη ο οποίος είχε λιποτακτήσει στη Σοβιετική Ένωση. Αν και η ζωή του είχε σηματοδοτηθεί από πολλές ασθένειες, ο Κένεντι αντανακλούσε μία εικόνα νιάτων και σθένους, γεγονός που συνεισέφερε στην δραματική αποδοχή των νέων του θανάτου του σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο μαρτυρικός του θάνατος οδήγησε πολλούς Αμερικανούς στο να ανυψώσουν τον Κένεντι στις τάξεις των μεγάλων Αμερικανών Προέδρων, όπως ήταν ο Τζορτζ Ουάσιγκτον και ο Αβραάμ Λίνκολν. Ωστόσο, οι ιστορικοί ήταν πιο συγκρατημένοι στις αξιολογήσεις τους. Οι επικριτές του συχνά επισημαίνουν την μερικές φορές απερίσκεπτη σεξουαλική συμπεριφορά του· τα ανύπαρκτο νομοθετικό του ρεκόρ· και την αδυναμία του να ταιριάζει τα λόγια του με πράξεις. Ενώ ο Κένεντι μίλησε για πολιτικά δικαιώματα, φορολογικές περικοπές και μείωση της φτώχειας, ο διάδοχός του, Λίντον Τζόνσον, ήταν αυτός που χρησιμοποίησε το μαρτυρικό θάνατο του Κένεντι μαζί με τις δικές του, πολύ ανώτερες, πολιτικές ικανότητες για να περάσει ιστορική νομοθεσία στους τομείς αυτούς.
Μία δημοσκόπηση του 2009 στην οποία συμμετείχαν 65 μελετητές Αμερικανών προέδρων, αξιολόγησε τον JFK ως τον έκτο πιο σημαντικό πρόεδρο, ενώ μία πρόσφατη έρευνα Βρετανών εμπειρογνωμόνων σε θέματα αμερικανικής πολιτικής κατέταξε τον Κένεντι στην 15η θέση. Πρόκειται για εντυπωσιακές «βαθμολογίες» για έναν πρόεδρο ο οποίος ήταν ουσιαστικά στην εξουσία για λιγότερο από τρία χρόνια. Αλλά, τι πέτυχε στην πραγματικότητα ο Κένεντι και πως θα μπορούσε να έχει εξελιχθεί διαφορετικά η ιστορία αν είχε επιβιώσει;
Στο βιβλίο μου με τίτλο «Η Προεδρική Ηγεσία και η Δημιουργία της Αμερικανικής Εποχής», έχω χωρίσει τους προέδρους σε δύο κατηγορίες: εκείνους που είναι μετασχηματιστικοί στους στόχους τους, επιδιώκοντας μεγάλα οράματα που σχετίζονται με σημαντικές αλλαγές, και τους συναλλακτικούς ηγέτες, αυτούς που εστιάζουν περισσότερο σε «λειτουργικά» θέματα –διασφαλίζοντας ότι το μεταφορικό καράβι παραμένει στη σωστή πορεία. Επειδή ήταν ακτιβιστής και διέθετε τεράστιο ταλέντο στην επικοινωνία με προσωπικό, εμπνευσμένο στυλ, ο Κένεντι φαινόταν να είναι μετασχηματιστικός πρόεδρος. Η εκστρατεία που πραγματοποίησε το 1960 βασίστηκε σε μία υπόσχεση να «βάλει και πάλι μπρος τη χώρα».
Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Κένεντι έκανε έκκληση για θυσίες («Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα, αλλά τι μπορείς να κάνεις εσύ για τη χώρα σου»). Καθιέρωσε προγράμματα όπως το Ειρηνευτικό Σώμα και τη Συμμαχία για την Πρόοδο με τη Λατινική Αμερική, και έβαλε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μία πορεία που οδήγησε στο να στείλουν έναν άνθρωπο στο φεγγάρι μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960.
Ωστόσο, παρά τον ακτιβισμό και τη ρητορική του, ο Κένεντι ήταν περισσότερο επιφυλακτικός παρά ιδεολόγος. Όπως το έχει θέσει και ο προεδρικός ιστορικός Fred Greenstein, «ο Κένεντι δεν διέθετε ευρύτερη προοπτική».
Αντί να κρίνουμε τον Κένεντι επειδή δεν αντεπεξήλθε στη ρητορική του, θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες που σε κρίσιμες στιγμές ήταν συνετός και συναλλακτικός αντί να ήταν ιδεολόγος και μετασχηματιστικός. Το σημαντικότερο επίτευγμα της σύντομης προεδρίας του Κένεντι ήταν η διαχείρισης της πυραυλικής κρίσης της Κούβας το 1962. Εκτόνωσε, ουσιαστικά, ίσως το πιο επικίνδυνο επεισόδιο από την αρχή της πυρηνικής εποχής.
Σίγουρα, ο Κένεντι μπορεί να κατηγορηθεί για την αποτυχημένη απόβαση των ΗΠΑ στην Κούβα, στον κόλπο των Χοίρων, και τη μετέπειτα «επιχείρηση Mongoose» -την συγκεκαλυμμένη προσπάθεια της CIA κατά του καθεστώτος του Κάστρο, η οποία έπεισε τη Σοβιετική Ένωση ότι η σύμμαχός της ήταν υπό απειλή. Αλλά, ο Κένεντι έμαθε από την αποτυχία του στον κόλπο των Χοίρων και δημιούργησε μία προσεκτική διαδικασία για την διαχείριση της κρίσης που ακολούθησε την τοποθέτηση πυρηνικών πυραύλων στην Κούβα από τη Σοβιετική Ένωση.
Πολλοί από τους συμβούλους του Κένεντι, καθώς και αρκετοί στρατιωτικοί ηγέτες των ΗΠΑ, πίεσαν για αεροπορική επίθεση και εισβολή. Σήμερα γνωρίζουμε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στο να είχαν χρησιμοποιήσει οι Σοβιετικοί επικεφαλής τα τακτικά πυρηνικά τους όπλα. Αντ’ αυτού, ο Κένεντι έπαιξε με τον χρόνο και κράτησε ανοικτές τις επιλογές του καθώς διαπραγματεύτηκε ανακοχή με τον Σοβιετικό Ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ. Κρίνοντας από τα επιθετικά σχόλια του αντιπροέδρου Λίντον Τζόνσον κατά τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να ήταν πολύ χειρότερο, αν ο Κένεντι δεν ήταν πρόεδρος.
Επιπλέον, ο Κένεντι διδάχθηκε από την πυραυλική κρίση της Κούβας. Στις 10 Ιουνίου του 1963, έδωσε μία ομιλία με στόχο την άμβλυνση των εντάσεων του Ψυχρού Πολέμου. «Μιλώ για την ειρήνη, ως εκ τούτου, ως τον αναγκαίο ορθολογικό σκοπό των ορθολογικών ανθρώπων», δήλωσε. Ενώ το προεδρικό όραμα της ειρήνης δεν ήταν κάτι καινούριο, ο Κένεντι ακολούθησε το όραμα αυτό με τη διαπραγμάτευση της πρώτης συμφωνίας ελέγχου των πυρηνικών όπλων, την Περιορισμένη Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Δοκιμών.
Το μεγάλο αναπάντητο ερώτημα για την προεδρία του Κένεντι και για τον τρόπο με τον οποίο επηρέασε η δολοφονία του την αμερικανική εξωτερική πολιτική, είναι το τι θα είχε κάνει σχετικά με τον πόλεμο του Βιετνάμ. Όταν ο Κένεντι έγινε Πρόεδρος, οι ΗΠΑ διέθεταν μερικούς εκατοντάδες συμβούλους στο Νότιο Βιετνάμ. Αύξησε τον αριθμό αυτό σε 16.000. Ο Τζόνσον ανέβασε τελικά τον αριθμό των αμερικανικών στρατευμάτων σε πάνω από 500.000.
Πολλοί υποστηρικτές του Κένεντι ισχυρίζονται ότι δεν θα είχε κάνει ποτέ αυτό το λάθος. Αλλά, είχε υποστηρίξει το πραξικόπημα για να αντικατασταθεί ο Πρόεδρος του Νότιου Βιετνάμ Ngo Dinh Diem και άφησε τον Τζόνσον με μία επιδεινωμένη κατάσταση και μία ομάδα συμβούλων οι οποίοι συμβούλεψαν κατά της απόσυρσης των στρατευμάτων. Ορισμένοι ένθερμοι υποστηρικτές του Κένεντι –για παράδειγμα ο ιστορικός Arthur Schlesinger, Jr. Και ο συγγραφέας των ομιλιών του, Theodore Sorensen– έχουν γράψει ότι ο Κένεντι σχεδίαζε να αποσύρει τα στρατεύματα από το Βιετνάμ αφότου εξασφάλιζε την επανεκλογή του το 1964, και ισχυρίζονται ότι ο Κένεντι είχε δηλώσει αυτό του το σχέδιο στον γερουσιαστή Mike Mansfield. Ωστόσο, οι σκεπτικιστές επισημαίνουν ότι, δημοσίως, ο Κένεντι πάντα έκανε λόγο για την ανάγκη επικράτησης στο Βιετνάμ. Το ερώτημα παραμένει ανοικτό.
Κατά την άποψή μου, ο Κένεντι ήταν ένας καλός, αλλά όχι σπουδαίος, πρόεδρος. Αυτό που τον έκανε καλό δεν ήταν απλώς η ικανότητα του να εμπνέει τους άλλους, αλλά και η σύνεσή του όταν χρειάστηκε να πάρει κρίσιμες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής. Είμαστε τυχεροί που ήταν πολύ συχνότερα συναλλακτικός παρά μετασχηματιστικός στην εξωτερική του πολιτική. Είμαστε άτυχοι που τον χάσαμε μόλις μετά από χίλιες μέρες.