Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Τουρκία παραμέρισαν τις αυξανόμενες εντάσεις φτάνοντας σε συμφωνία για τον έλεγχο των ορών των προσφύγων μέσα στο Αιγαίο πέλαγος, σε μια μεγάλης κλίμακας επιχείρησης μετακίνησης ανθρώπων που αποδοκιμάστηκε άμεσα ως μη πρακτική και νομικά ύποπτη.
Οι σύροι πρόσφυγες που θα φτάνουν στην Ελλάδα θα στέλνονται πίσω στην Τουρκία και άλλοι θα μεταφέρονται από τους τουρκικούς καταυλισμούς στην Ευρώπη, υπό τους όρους μιας συμφωνίας που κινδυνεύει να καταβληθεί απλά και μόνο από τον όγκο των ανθρώπινων ζωών σε κίνηση.
Η δυσκολία της Ελλάδας να διαχειριστεί τις αιτήσεις ασύλου και η απειλή πως οι λαθραίοι διακινητές θα βρουν άλλα αδύναμα σημεία στα διάτρητα σύνορα της Ευρώπης παρέμειναν ως σημαντικά εμπόδια για να λειτουργήσει η συμφωνία. Η αποτυχία ελέγχου της ροής θα θέσει υπό δοκιμασία τη βιωσιμότητα της ζώνης μετακίνησης χωρίς διαβατήρια της ΕΕ και θα αυξήσει την πίεση στα κράτη-μέλη που ήδη μαστίζονται από ένα κύμα λαϊκιστικού αισθήματος που ενισχύεται από τα αντιμεταναστευτικά πολιτικά κόμματα.
«Δεν έχω ψευδαισθήσεις πως δε θα υπάρξουν επιπλέον εμπόδια με όσα συμφωνήσαμε σήμερα» είπε η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ σε δημοσιογράφους την Παρασκευή ύστερα από τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Τουρκίας στις Βρυξέλλες. «Υπάρχουν τεράστιες λογιστικές προκλήσεις που έχουμε να διευθετήσουμε. Όμως πιστεύω πως έχουμε φτάσει σε μια συμφωνία που ενέχει ένα στοιχείο μη αναστρεψιμότητας.»
Η ΕΕ είπε πως θα υποδεχτεί έναν αρχικό αριθμό 72.000 σύρων, ένα μερίδιο που με τον παρόντα ρυθμό θα εξαντληθεί μέχρι τα τέλη του Μαΐου. Και οι δύο πλευρές έθεσαν την Κυριακή ως ημερομηνία έναρξης, ελπίζοντας να αποτρέψουν τους πρόσφυγες στην Τουρκία από το να ξεκινήσουν για τις ελληνικές ακτές.
Το βασικό ερώτημα είναι αν οι άνθρωποι που διαφεύγουν από τους πολέμους της Μέσης Ανατολής θα δώσουν σημασία. Περίπου 857.000 επέζησαν από το πέρασμα του Αιγαίου το 2015. Κατά τις 10 ημέρες μεταξύ μιας προκαταρτικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας και της τελικής μορφής της, περίπου 11.000 άνθρωποι έφτασαν στις ακτές των ελληνικών νησιών, φτάνοντας το σύνολο σε αυτή τη διαδρομή στους 144.000 φέτος μέχρι τώρα.
Από τις πρώτες σταγόνες προσφύγων που διέσχισαν την κεντρική Μεσόγειο μετά τις αραβικές επαναστάσεις του 2011 μέχρι το μαζικό κύμα από τη Συρία μέσω Τουρκίας και Βαλκανίων, η ευρωπαϊκή διπλωματία ήταν καταδικασμένη να παίζει ένα μόνιμο παιχνίδι κυνηγητού.
Η γεωγραφική της θέση καταδίκασε την Ελλάδα, σημείο έναρξης της κρίσης χρέους του ευρώ, σε έναν κεντρικό ρόλο στο μεταναστευτικό δράμα. Πέντε χρόνια οικονομικής αναστάτωσης και δημοσιονομικών περικοπών έχουν αποδυναμώσει τις κρατικές υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση της προσφυγικής εισροής.
Σαν βαλβίδα ασφαλείας, η Ελλάδα επέτρεψε στους εισερχόμενους μετανάστες να συνεχίσουν προς τη βόρεια Ευρώπη, σε μια πολιτική που βρήκε το τέλος της όταν η Αυστρία και οι γείτονές της έστησαν, ουσιαστικά, ένα αλπικό εμπόδιο. Μέχρι το πρωί της Παρασκευής, περίπου 46.000 μετανάστες βρίσκονταν παγιδευμένοι στην ελληνική επικράτεια.
«Προσπαθούμε να χτυπήσουμε το δίκτυο των λαθραίων διακινητών, προσπαθούμε να καταστείλουμε αυτούς τους παράνομους διαδρόμους» είπε ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας.
Με την Ελλάδα να έχει τη δυνατότητα να επεξεργαστεί ένα μέγιστο 1.500 αιτήσεων ασύλου τον μήνα, οι ηγέτες της ΕΕ υποσχέθηκαν να στείλουν δικαστές, νομικούς εμπειρογνώμονες, κοινωνικούς εργαζόμενους και μεταφραστές για να μετατρέψουν νησιά όπως η Χίος και η Μυτιλήνη από τουριστικούς προορισμούς σε παραθαλάσσια δικαστήρια.
Οι σύροι που θα απορρίπτονται από την είσοδο στην ΕΕ στην Ελλάδα θα επιστρέφονται στην Τουρκία και θα πηγαίνουν στο τέλος της εκεί σειράς. Η ΕΕ θα υποδέχεται την ίδια στιγμή ομάδες σύρων από τους τουρκικούς καταυλισμούς, σε μια επανεκκίνηση των περσινών αμφιλεγόμενων προγραμμάτων μετεγκατάστασης που έμειναν πολύ μακριά από τους στόχους τους.
Σωρεία κριτικής εξέφρασαν οι ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καθώς η σύνοδος ολοκληρωνόταν, η Unicef προειδοποίησε πως θα ήταν «εξαιρετικά οδυνηρό και επιβλαβές» να στέλνονται παιδιά, που αποτελούν το 40% του προσφυγικού κύματος, σε ένα «αβέβαιο μέλλον» στην Τουρκία.
Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν πως οι προσπάθειες της ΕΕ να κλείσει την πίσω πόρτα στην ήπειρο θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις επιχειρήσεις της λαθραίας διακίνησης ανθρώπων αντί να τις καταστείλουν.
«Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, δε θα υπάρχουν μετεγκαταστάσεις εκτός και αν οι πρόσφυγες καταφύγουν σε διακινητές και συνεχίσουν να διακινδυνεύουν τις ζωές τους για να φτάσουν στα ελληνικά νησιά, είπε ο Μαουρίτσιο Αλμπαράνι, επίκουρος καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νοτρ Νταμ.
Η σύνοδος σηματοδότησε μιαν διευθέτηση των λογαριασμών μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας, οι οποίες έχουν αποξενωθεί περαιτέρω από τη στιγμή που η ΕΕ ξεκίνησε τις συζητήσεις ένταξης το 2005 και ήλπιζε να δημιουργήσει μία γέφυρα προς τον μουσουλμανικό κόσμο. Εκείνες οι διαπραγματεύσεις σημείωσαν ελάχιστη πρόοδο, καθώς η Τουρκία υπό τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απομακρύνθηκε από τα δημοκρατικά πρότυπα της ΕΕ.
Οι συζητήσεις για το προσφυγικό ακολούθησαν την εντατικοποίηση της περασμένης εβδομάδας της καταστολής των αντιφρονούντων στην Τουρκία, με έναν βρετανό καθηγητή να απελάσεται, με τούρκους ακαδημαϊκούς να φυλακίζονται, έναν γερμανό ανταποκριτή να αποσύρεται αφού του αρνήθηκαν διαπίστευση τύπου και με τον Ερντογάν να επιβάλει στους νομοθέτες να αλλάξουν τους νόμους ώστε να επιτραπεί σε δημοσιογράφους και πολιτικούς της αντιπολίτευσης να δικαστούν για τρομοκρατία.
Οι σιγοβράζουσες εντάσεις ξέσπασαν στη συνέντευξη τύπου μετά τη σύνοδο, με τον τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου να ασκεί κριτική στην Ευρώπη για κακή μεταχείριση των προσφύγων και το Βέλγιο για μαλθακότητα κατά της τρομοκρατίας. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ υπερασπίστηκε το Βέλγιο ως «έντιμη χώρα». Η ενημέρωση τύπου συνέπεσε με τις πρώτες αναφορές πως η αστυνομία των Βρυξελλών είχε συλλάβει επικεφαλής των επιθέσεων στο Παρίσι που σκότωσαν 130 ανθρώπους τον Νοέμβριο.
«Αυτό δεν είναι ένα debate αξιών αλλά συμφερόντων» είπε ο Καν Μπαϊνταρόλ, αναλυτής του Abkad, think tank που βρίσκεται στην Άγκυρα. «Η σχέση μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας δε βελτιώνεται με βάση κάποιο κανονικό, νόμιμο θεμέλιο, αλλά διαμορφώνεται αντ’ αυτού από την τραγωδία των προσφύγων.»