Στη Βρετανία και την Ιταλία, χαρισματικοί δεξιόστροφοι ηγέτες ακολουθούν προσφορές υψηλού κινδύνου για μεγαλύτερη ισχύ, γεγονός που συνεπάγεται συγκρούσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση και που ενδεχομένως θα διαταράξουν την οικονομία των εθνών τους και την ήδη αβέβαιη ανάπτυξη της Ευρώπης.
Η βρετανική οικονομία ήδη αντιμετωπίζει προβλήματα από τον κίνδυνο ενός χαοτικού Brexit στη γιορτή του Halloween, την τελευταία ημερομηνία που έχει οριστεί για τη Βρετανία να εγκαταλείψει την ΕΕ. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύτηκαν την Παρασκευή, η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου – η πέμπτη μεγαλύτερη στον κόσμο – υποχώρησε με ετήσιο ρυθμό 0,8% το δεύτερο τρίμηνο, αφού η εμπιστοσύνη απέναντι στις επιχειρήσεις μειώθηκε.
Αυτή ήταν η πρώτη τριμηνιαία συρρίκνωση της Βρετανίας από το 2012.
Τα δυσάρεστα αυτά στοιχεία και οι πολιτικές αναταραχές όσον αφορά την απόφαση του πρωθυπουργού Boris Johnson να αποχωρήσει από την ΕΕ στις 31 Οκτωβρίου, έριξαν τη λίρα Αγγλίας σε μια πολυετή πτώση των 1,2057 δολαρίων προτού ανακάμψει ελαφρώς.
Ορισμένες από τις αδυναμίες της οικονομίας της Βρετανίας προέρχονται από την αύξηση των παγκόσμιων εμπορικών συγκρούσεων. Η Βρετανία όμως, αντιμετωπίζει ένα ιδιαίτερο πρόβλημα με τις αδύναμες επιχειρηματικές επενδύσεις, οι οποίες παρουσίασαν μείωση στα πέντε από τα τελευταία έξι τρίμηνα. Κάποιοι προβλέπουν ότι ένα Brexit χωρίς συμφωνία για τις μελλοντικές σχέσεις της Βρετανίας με την ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει τη χώρα σε ύφεση.
Στην Ιταλία, ο Matteo Salvini – ο οποίος είναι κατά της μετανάστευσης – πιέζει για την πτώση της κυβέρνησης και τη διεξαγωγή εκλογών τον Οκτώβριο. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι είναι ισχυρό φαβορί για τη νίκη.
Την Παρασκευή, ο Salvini, αναπληρωτής πρωθυπουργός και υπουργός Εσωτερικών, υπέβαλε πρόταση μομφής στην κυβέρνηση. Οι δεσμεύσεις του περιλαμβάνουν ισχυρές φορολογικές περικοπές που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν τους κανόνες της ΕΕ όσον αφορά τη δημοσιονομική πειθαρχία και να προκαλέσουν ανησυχία στους επενδυτές ομολόγων που διαμαρτύρονται για τα ήδη υψηλά χρέη της Ιταλίας.
Ο Mujtaba Rahman, διευθύνων σύμβουλος στην εταιρεία παροχής συμβουλών σε θέματα πολιτικού κινδύνου Eurasia Group, αναφέρει τα εξής: «Υπάρχει δυναμική πίσω από την ιδέα ότι η ΕΕ δεν έχει επιτυχή ανταπόκριση για διάφορους λόγους τόσο στη Βρετανία όσο και στην Ιταλία. Ο Johnson και ο Salvini ακολουθούν παρόμοια στρατηγική προσπαθώντας να εδραιώσουν την εγχώρια πλειοψηφία τους, προκειμένου να αυξήσουν την επιρροή τους ενάντια στην ΕΕ».
Την ώρα που η Βρετανία διαπραγματεύεται την αποχώρησή της από την ΕΕ, μια φωνή αποδείχτηκε πιο μαχητική από πολλές άλλες: τα τελευταία δύο χρόνια, ο Steve Bray φώναζε «Σταματήστε το Brexit» με ένα μεγάφωνο στη Βουλή των Κοινοτήτων του Ηνωμένου Βασιλείου. Φωτογραφία: George Downs / Εφημερίδα της Wall Street
Οι επικείμενες αναταραχές των δύο χωρών αποτελούν συμπτώματα της αντίδρασης κατά της πολιτικής τάξης μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Πολλοί ψηφοφόροι στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής επαναστατούν εναντίον της παγκοσμιοποίησης, των διεθνών συμφωνιών και της τεχνοκρατίας, τα οποία περιορίζουν όλο και περισσότερο τα εθνικά πιστεύω και την πολιτική το τελευταίο τέταρτο του αιώνα.
Οι πολιτικοί που προέρχονται από επαναστατικά κινήματα, όπως η Λέγκα του Βορρά του Salvini, και ακόμη και κάποιοι άλλοι από τα αξιοσέβαστα κατεστημένα κόμματα όπως το Συντηρητικό Κόμμα του Ηνωμένου Βασιλείου, αξιοποιούν αυτές τις δυσαρέσκειες. Σήμερα, σε δύο από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης σημαντικών οικονομικών αναταραχών στην προσπάθεια αναζήτησης πολιτικών αλλαγών.
Ο Giovanni Orsina, διευθυντής της Σχολής της Κυβέρνησης στο πανεπιστήμιο LUISS της Ρώμης, αναφέρει: «Το σύνθημα του Brexit είναι, ας πάρουμε πίσω τον έλεγχο, ας βρούμε το κέντρο του στόχου» της λαϊκής δυσαρέσκειας με την παγκοσμιοποίηση και την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση. «Η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις δύο χώρες είναι ότι η Ιταλία, σε ορισμένες περιπτώσεις, βρίσκεται σε χειρότερη θέση από το Ηνωμένο Βασίλειο λόγω του υψηλού δημόσιου χρέους της και του ευρώ».
«Η έξοδος από την ΕΕ είναι μεν περίπλοκη για το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά μπορεί να συμβεί», δηλώνει ο Orsina. «Στην Ιταλία όμως προχωρήσαμε πολύ μακριά στην ένταξη της οικονομίας μας σε αυτή της Ευρώπης, και το τίμημα της εξόδου θα ήταν υπερβολικά υψηλό».
Μέχρι στιγμής, η πολιτική δυσαρέσκεια παραμένει πιο περιορισμένη στις περισσότερες χώρες της ΕΕ. Στη Γερμανία και την Ισπανία, τα κυρίαρχα κόμματα συνεχίζουν να καθοδηγούν τις κυβερνήσεις ακολουθώντας πολιτικές υπέρ της ΕΕ που αφορούν την επίτευξη συναίνεσης.
Πάντως, ο αυξανόμενος κατακερματισμός της αφοσίωσης των ψηφοφόρων μεταξύ των κομμάτων από την άκρα αριστερά μέχρι την άκρα δεξιά καθιστά πιο δύσκολο για τους ηγέτες να διατηρήσουν την πλειοψηφία τους.
Η ΕΕ έχει αποδείξει ότι διαθέτει την ικανότητα να τα καταφέρνει σε διάφορες κρίσεις την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με έρευνες, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι εξακολουθούν να υποστηρίζουν την οργάνωση δείχνοντας συχνά μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε αυτήν παρά στους εθνικούς πολιτικούς τους.
Τα γεγονότα στα τέλη του 2019 θα μπορούσαν να αποτελέσουν ξανά μια δοκιμασία για τις ικανότητες της ΕΕ να αντιμετωπίζει τις κρίσεις, καθώς την 1η Νοεμβρίου οι καινούριοι ηγέτες αναλαμβάνουν την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής – του εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ στις Βρυξέλλες.
«Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων της ΕΕ θα ανησυχούν περισσότερο για τους κινδύνους που θέτει η Ιταλία παρά για το Brexit», διότι η Ιταλία βρίσκεται εντός της ΕΕ ενώ συνεχίζει ολοένα και περισσότερο να αψηφά τους κανόνες της, αναφέρει ο Rahman.
Η απόφαση του Johnson να αποχωρήσει από την ΕΕ στις 31 Οκτωβρίου με ή χωρίς συμφωνία είναι η πρόσφατη απάντηση του Συντηρητικού Κόμματος της Βρετανίας – το κατ’ εξοχήν κατεστημένο κόμμα – στην πρόκληση ενός καινούριου λαϊκιστικού κόμματος που εκπροσωπείται από τον Nigel Farage, του οποίου η εκστρατεία εναντίον της ΕΕ προκάλεσε μεγάλη ζημιά στην παραδοσιακή υποστήριξη των Συντηρητικών.
Ο Johnson ελπίζει να παραμερίσει τον Farage και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων στους Συντηρητικούς με μια αδιαπραγμάτευτη δέσμευση όσον αφορά το Brexit. Τα σχέδιά του όμως τον φέρνουν σε σύγκρουση με την ΕΕ, η οποία αρνήθηκε να επαναδιαπραγματευτεί τη συμφωνία εξόδου που είχε ρυθμιστεί από την πρώην πρωθυπουργό Theresa May τον Νοέμβριο.
Η στρατηγική του Johnson αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα. Η κυβέρνησή του έχει την πλειοψηφία του ενός στο Βρετανικό Κοινοβούλιο, όπου οι νομοθέτες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους σε μια έξοδο χωρίς συμφωνία.
Το σχέδιο του καινούριου Πρωθυπουργού της Βρετανίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε πρόωρες εκλογές το ερχόμενο φθινόπωρο, είτε από επιλογή του Johnson είτε επειδή θα το επιβάλλουν οι νομοθέτες προκειμένου να εμποδίσουν τη Βρετανία να αποχωρήσει από την ΕΕ χωρίς συμφωνία.
Με τη γνώμη των ψηφοφόρων να είναι ασταθής, η περίπτωση τέτοιων εκλογών θα μπορούσε να φέρει στην εξουσία τον αριστερό ηγέτη Jeremy Corbyn, μια προοπτική που επίσης προκαλεί ανησυχία σε πολλούς επενδυτές.
Στην Ιταλία, η άνοδος του Salvini στην εξουσία θα τον κατέτασσε ανάμεσα στους παγκόσμιους ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου Trump και του Προέδρου της Βραζιλίας Jair Bolsonaro, οι οποίοι προήλθαν από τα πολιτικά άκρα σε μια δεξιόστροφη εθνικιστική πλατφόρμα και επωφελήθηκαν από τη λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στους κεντροδεξιούς και κεντροαριστερούς φορείς καθώς και από την απόστασή τους από τους μέσους προβληματισμούς των πολιτών.
Ο Ιταλός έγινε γνωστός από τον αγώνα του ενάντια στην εισροή προσφύγων από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, αλλά και άλλων μεταναστών.
Η επόμενη υπόσχεσή του στους Ιταλούς είναι να αμφισβητήσει τους κανόνες της ΕΕ για τη δημοσιονομική πειθαρχία μειώνοντας τους φόρους και προκαλώντας ένα δημοσιονομικό σοκ που η Λέγκα του Βορρά ισχυρίζεται ότι θα επαναφέρει τη μακροχρόνια οικονομία της Ιταλίας.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι λένε ότι οι οικονομικές αλλαγές που υπόσχεται ο Salvini δεν είναι βιώσιμες για την ιταλική οικονομία, η οποία πλήττεται κυρίως από προβλήματα από την πλευρά της προσφοράς, και τα οποία κυμαίνονται από τη δυσκίνητη γραφειοκρατία μέχρι την πληθώρα πολύ μικρών εταιρειών.
Ωστόσο, οι Ιταλοί ψηφοφόροι έχουν κουραστεί από τις επώδυνες διαρθρωτικές αναδιοργανώσεις και τις αυστηρές δημοσιονομικές πολιτικές και θέλουν να δώσουν μια ευκαιρία στον Salvini και τις εναλλακτικές ιδέες του.
Στις χρηματοπιστωτικές αγορές υπάρχει ήδη νευρικότητα σχετικά με τις συνέπειες στο βαρύ δημόσιο χρέος της Ιταλίας.
Η κυβέρνηση της Ρώμης λίγο έλειψε να δημιουργήσει ένα μεγαλύτερο έλλειμμα το 2018 αλλά υποχώρησε, αφού οι επενδυτές μείωσαν την τιμή των ιταλικών κρατικών ομόλογων βλάπτοντας τις τράπεζες της Ιταλίας και ρίχνοντας την ήδη εύθραυστη οικονομία της σε σύντομη ύφεση.
Ο Salvini θέλει να παρακάμψει τους φόβους των χρηματοπιστωτικών αγορών και να προχωρήσει σε φορολογικές περικοπές.