ΠΑΡΙΣΙ – Οι τιμές καταναλωτή στην Ευρωζώνη αυξήθηκαν κατά 5% σε ετήσια βάση τον Δεκέμβριο, ενώ ο αριθμός των αναζητήσεων στο Google για «πληθωρισμό» τριπλασιάστηκε πρόσφατα στη Γερμανία και δεκαπλασιάστηκε στη Γαλλία. Έτσι, με την πρώτη ματιά, είναι δύσκολο να αποφευχθεί η εντύπωση ότι η Ευρώπη –όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η ετήσια αύξηση των τιμών έχει αγγίξει το 7%– θα δυσκολευτεί να δαμάσει τον δράκο του πληθωρισμού.
Έχοντας απορρίψει τις ανησυχίες για την αύξηση των τιμών για πάρα πολύ καιρό με το σκεπτικό ότι ο κύριος κίνδυνος ήταν ο αποπληθωρισμός, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όπως και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, βρίσκονται τώρα σε άμυνα. Οι επικριτές κατηγορούν την ΕΚΤ ότι βρίσκεται επικίνδυνα πίσω από την καμπύλη πληθωρισμού και ότι έχει παραμελήσει την κυρίαρχη εντολή της: να διασφαλίσει τη σταθερότητα των τιμών. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι, μετά από χρόνια περιπετειώδους ποσοτικής χαλάρωσης, έφτασε η ημέρα του απολογισμού.
Τόσο η Fed όσο και η ΕΚΤ μπορούν σίγουρα να κατηγορηθούν ότι δεν εντόπισαν την τρέχουσα άνοδο των τιμών αρκετά νωρίς. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος να συγκριθούν οι ΗΠΑ και η ευρωζώνη. Σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο πληθωρισμός έχει επιστρέψει οριστικά και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι προοπτικές για τις ΗΠΑ είναι θεμελιωδώς χειρότερες, για τρεις λόγους.
Πρώτον, υπό τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και τον διάδοχό του, Τζο Μπάιντεν, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν τις συνέπειες από το σοκ του COVID-19 με ένα τεράστιο δημοσιονομικό κίνητρο. Από τον Μάρτιο του 2020 έως τον Σεπτέμβριο του 2021, τα χρήματα που μεταφέρθηκαν σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις στις ΗΠΑ μέσω έκτακτων φορολογικών περικοπών, συμπληρωμάτων σε επιδόματα ανεργίας, διαγραφής χρέους και άλλων προγραμμάτων ανήλθαν σε 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια, ή περισσότερο από το 11% του προ της κρίσης ΑΕΠ.
Είναι αλήθεια ότι μέρος αυτών των χρημάτων αντικατέστησε την έλλειψη ισχυρών, ενσωματωμένων ρυθμίσεων του είδους που ήταν από καιρό συνηθισμένα στην Ευρώπη. Επιπλέον επιδόματα ανεργίας, για παράδειγμα, κατέστησαν αναγκαία λόγω της περιορισμένης γενναιοδωρίας και της σύντομης διάρκειας των καθιερωμένων πληρωμών. Αλλά η δημοσιονομική απάντηση των ΗΠΑ ήταν υπερβολική – και, όπως τόνισαν οι Larry Summers και Olivier Blanchard πριν από ένα χρόνο, η υπερβολική δημοσιονομική στήριξη ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε τεράστια ανισορροπία. Δεδομένου του ιστορικά χαμηλού επιπέδου ανεργίας πριν από την κρίση του COVID-19, δεν υπήρχε ελπίδα ότι η δυνητική παραγωγή θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην επιπλέον ζήτηση που δημιουργείται από την πολιτική αυτή.
Η Ευρώπη, εν τω μεταξύ, ήταν παραδόξως πιο γενναιόδωρη και πιο φθηνή ταυτόχρονα. Όταν ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 2020 την έναρξη ενός μαζικού καθεστώτος ενισχύσεων, σύμφωνα με το οποίο η κυβέρνηση θα αναλάμβανε τους μισθούς των εργαζομένων που ήταν σε αδράνεια λόγω της πανδημίας, είπε δυνατά και ξεκάθαρα ότι το κράτος θα εκπληρώσει την ευθύνη του να προστατεύσει, «όποιοι κι αν είναι κόστος.” Δεν είπαν όλοι το ίδιο στην Ευρώπη, αλλά ουσιαστικά όλες οι κυβερνήσεις υιοθέτησαν την ίδια θέση. Για ένα διάστημα, δεν υπήρχε πλέον δημοσιονομικός περιορισμός και η ΕΚΤ στάθηκε δίπλα για να βοηθήσει τις κυβερνήσεις να κάνουν τη δουλειά τους.
Οι πολίτες έμειναν λογικά άναυδοι. Αλλά το γαλλικό καθεστώς άδειας, παρόλο που κάποτε κάλυπτε το 40% του εργατικού δυναμικού, κόστισε τελικά μόλις το 1,4% του ΑΕΠ. Καθώς η δημόσια υγεία βελτιώθηκε και οι άνθρωποι επέστρεψαν στη δουλειά, οι άδειες μειώθηκαν γρήγορα. Συνολικά, το συνολικό δημοσιονομικό κόστος για τη στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων παρέμεινε περίπου στο 3-4% του ΑΕΠ. Η Ευρώπη, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, δεν έριξε χρήματα σε οικονομικά προβλήματα που προκλήθηκαν από την πανδημία αδιακρίτως. Το εισόδημα του νοικοκυριού διατηρήθηκε, δεν αυξήθηκε. Ως αποτέλεσμα, δεν υπήρχε τεράστια υπερβάλλουσα ζήτηση.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι ότι οι εργαζόμενοι που απολύθηκαν στην Ευρώπη διατήρησαν τις συμβάσεις εργασίας τους και τη σχετική ασφάλεια απασχόλησης. Είναι αλήθεια ότι οι έκτακτοι εργαζόμενοι και όσοι είχαν συμβάσεις ορισμένου χρόνου πλήρωσαν υψηλό τίμημα ως αποτέλεσμα της κρίσης του COVID-19 και οι νεοεισερχόμενοι στο εργατικό δυναμικό δυσκολεύτηκαν επίσης. Όμως, συνολικά, τα ευρωπαϊκά κράτη ενήργησαν σαν ασφαλιστές και προστάτευαν τους εργαζόμενους και τους εργοδότες από ένα καταστροφικό σοκ.
Επομένως, δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το εργατικό δυναμικό της Ευρώπης πριν από την πανδημία παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό άθικτο όταν τελείωσαν τα χειρότερα. Αντίθετα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ εξακολουθούν να αναρωτιούνται τι προκάλεσε την εξαφάνιση 2,7 εκατομμυρίων εργαζομένων κατά τη διάρκεια της κρίσης και πώς να αποτρέψουν πολλαπλά σημεία συμφόρησης σε μια οικονομία όπου η υπεροχή ζήτησης συνυπάρχει με περιορισμούς προσφοράς.
Τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ, πολλοί σκέφτονται να αλλάξουν δουλειά, εργοδότη ή κλάδο, και πολλές εταιρείες δυσκολεύονται να προσλάβουν. Αλλά αυτό δεν είναι το ίδιο με την απόσυρση από το εργατικό δυναμικό. Εκ των υστέρων, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματικό από το αντίστοιχο των ΗΠΑ για τη διασφάλιση της συνεχούς συμμετοχής των εργαζομένων.
Ο τελευταίος λόγος για τον οποίο οι απειλές για τον πληθωρισμό είναι πιο ανησυχητικές στις ΗΠΑ είναι ότι η Fed είχε δεσμευτεί ρητά να διατηρήσει την αντικειμενική της θέση. Τον Αύγουστο του 2020, ο πρόεδρος της Fed Τζερόμ Πάουελ παρουσίασε μια νέα στρατηγική σύμφωνα με την οποία οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα στόχευαν να επιτύχουν παρατεταμένο πληθωρισμό πάνω από τον στόχο μετά από μια περίοδο πληθωρισμού κάτω του στόχου και θα επιδίωκαν επίσης να προωθήσουν τη «μέγιστη απασχόληση». Το αντάλλαγμα για μια τέτοια τολμηρή επανεξέταση θα έπρεπε να ήταν μια υπεύθυνη δημοσιονομική πολιτική. Αλλά τώρα που το Κογκρέσο και ο πρόεδρος έχουν κάνει την αντίθετη επιλογή, η Fed αναγκάζεται να αλλάξει απότομα πορεία.
Σίγουρα, η ΕΚΤ αντιμετωπίζει επίσης περιορισμούς. Όλοι αναρωτιούνται εάν η Ιταλία, με το δημόσιο χρέος που έχει εκτιναχθεί στο 155% του ΑΕΠ, θα μπορέσει να τοποθετήσει ομόλογα με τους επενδυτές μόλις η ΕΚΤ αρχίσει να ξετυλίγει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων. Αλλά τουλάχιστον η ΕΚΤ δεν έχει προσθέσει έναν δικό της περιορισμό.
Πριν από μια δεκαετία, η απάντηση της Ευρώπης στην οικονομική κρίση ήταν μια καταστροφή. Αλλά τώρα, με ένα πιο αποτελεσματικό κοινωνικό μοντέλο και πιο στοχευμένη δημοσιονομική στήριξη, η Ευρώπη διαχειρίστηκε αυτήν την κρίση καλύτερα από ό,τι οι ΗΠΑ. Και ενώ σίγουρα πρέπει να αντιμετωπίσει τα δικά της προβλήματα, ούτε οι πολιτικές προκλήσεις ούτε οι λύσεις είναι πανομοιότυπες με αυτές που συζητούνται στην Ουάσιγκτον. Όπως είπε πρόσφατα ο Laurence Boone, επικεφαλής οικονομολόγος του ΟΟΣΑ στους υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης, δεν υπάρχει λόγος να γίνει αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική στην ευρωζώνη, και σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχει λόγος να επιτεθούμε στον αυξανόμενο πληθωρισμό.
Αν και ο πληθωρισμός σε πολλές δυτικές οικονομίες βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών, η ιστορία δεν είναι η ίδια παντού. Καθώς οι δονήσεις του πληθωρισμού των ΗΠΑ διαπερνούν ολοένα και περισσότερο τις αγορές, οι ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να παραμείνουν συγκρατημένοι και να παραμείνουν συγκεντρωμένοι στα καθήκοντα που αναλαμβάνουν.
Jean Pisani-Ferry, a senior fellow at Brussels-based think tank Bruegel and a senior non-resident fellow at the Peterson Institute for International Economics, holds the Tommaso Padoa-Schioppa chair at the European University Institute.
Copyright: Project Syndicate, 2022.