Η τρέχουσα σύγκρουση για την Ουκρανία είναι η τελευταία δόση στην προσπάθεια του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να επαναλάβει τις ημέρες της αυτοκρατορικής δόξας της χώρας του του 19ου αιώνα. Η θεμελίωση των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών σε παλιούς εθνικούς μύθους είναι τόσο επικίνδυνη στην περίπτωση της Ρωσίας όσο και παντού αλλού – και το κύριο θύμα θα μπορούσε να είναι η ίδια η Ρωσία.
Ο κόσμος δεν υπομένει μια «κρίση της Ουκρανίας», αλλά μάλλον μια κρίση της Ρωσίας. Έτσι είπε η νέα υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Annalena Baerbock, στην πιο πρόσφατη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, στην οποία κυριαρχούσε η κατάσταση στην ανατολική Ευρώπη.
Στην πραγματικότητα, η κρίση της Ρωσίας πηγαίνει ακόμη πιο βαθιά από ό,τι εννοούσε πιθανώς η Baerbock. Είμαστε μάρτυρες της τελευταίας δόσης σε μια μακρύτερη διαδικασία. Η Ρωσία προσπαθεί να αποφασίσει αν είναι ένα έθνος-κράτος ή μια επίδοξη αυτοκρατορία, και μέχρι να επιλυθεί αυτό το θεμελιώδες ζήτημα, συγκρούσεις όπως αυτή για την Ουκρανία θα συνεχιστούν με διάφορες μορφές.
Στα χαρτιά, η Σοβιετική Ένωση ήταν μια πολυεθνική ομοσπονδία δημοκρατιών. Στην πραγματικότητα, οι Ρώσοι διοικούσαν σταθερά ένα αυστηρά ελεγχόμενο καθεστώς με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ένας λόγος για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ότι πολλές από τις δημοκρατίες που την συνιστούσαν είχαν γίνει επίδοξα έθνη-κράτη ή, όπως και οι δημοκρατίες της Βαλτικής, προσπάθησαν να ανακτήσουν την ανεξαρτησία τους. Ο μόνος πιο σημαντικός παράγοντας ήταν το δημοψήφισμα της Ουκρανίας του Δεκεμβρίου 1991, στο οποίο η συντριπτική πλειοψηφία ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας. Αλλά οι παρασκηνιακές προσπάθειες του τότε Ρώσου Προέδρου Μπόρις Γέλτσιν να διεκδικήσει την κυριαρχία της ίδιας της Ρωσίας ήταν επίσης σημαντικές.
Εκείνη την εποχή, ο Σοβιετικός πρόεδρος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αγωνιζόταν ακόμα να διατηρήσει ορισμένες κρατικές δομές και απάντησε με εχθρότητα στις εκφρασμένες φιλοδοξίες των τριών δημοκρατιών της Βαλτικής. Αλλά υπονομεύτηκε από τον Γέλτσιν, ο οποίος είχε αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας ακόμη και πριν από το ουκρανικό δημοψήφισμα.
Αυτή ήταν η αρχή της σημερινής κρίσης στη Ρωσία, η οποία τροφοδοτήθηκε από τη σύγκρουση μεταξύ της οικοδόμησης ενός σύγχρονου κράτους και οικονομίας, από τη μια πλευρά, και της τέρψης της αυτοκρατορικής νοσταλγίας, από την άλλη. Ως αποτέλεσμα, ο οικονομικός και πολιτικός εκσυγχρονισμός της Ρωσίας έχει παρεμποδιστεί και η ασφάλεια των γειτόνων της έχει αμφισβητηθεί.
Ο καλύτερος τρόπος για τη Ρωσία να εγγυηθεί τη δική της ασφάλεια θα ήταν να καλλιεργήσει φιλικές σχέσεις με τους γείτονές της, ώστε να αισθάνονται ασφάλεια και σταθερότητα. Αλλά δεν το έκανε αυτό, και τώρα ένας αυξανόμενος αριθμός Ουκρανών θέλει να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Όσο μη ρεαλιστικό κι αν φαίνεται, αναγνωρίζουν ότι οι δικές τους εθνικές φιλοδοξίες απειλούνται άμεσα από τον ρωσικό αυτοκρατορικό ρεβανσισμό.
Σε ένα διαβόητο δοκίμιο που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιούλιο, ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν διατύπωσε το όραμά του για μια Μεγάλη Σλαβική Αυτοκρατορία, που θυμίζει την τσαρική κυριαρχία του δέκατου ένατου αιώνα και όχι τη Σοβιετική Ένωση. Διαισθανόμενος την ευκαιρία να προωθήσει αυτό το όραμα, δημιούργησε την τρέχουσα κρίση.
Αλλά οι μηχανορραφίες του Πούτιν δεν είναι κάτι καινούργιο. Το 2014, προσάρτησε την Κριμαία και εξαπέλυσε εισβολή στην περιοχή Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανίας, επειδή ήθελε να εμποδίσει την Ουκρανία να επιδιώξει στενότερους δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλο που αυτό δεν θα είχε βλάψει τη συνεργασία της Ουκρανίας με τη Ρωσία ούτε θα απειλούσε τη ρωσική ασφάλεια, τέτοιες εξελίξεις έρχονταν σε αντίθεση με το οιονεί ιμπεριαλιστικό όνειρο του Πούτιν.
Ο Πούτιν οδήγησε τη φαντασία του σε ένα νέο άκρο στην πρόσφατη ομιλία του, ανακοινώνοντας ότι η Ρωσία θα αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των δύο αποσχισμένων περιοχών του Ντονμπάς που έχει υποστηρίξει από το 2014. Ο Πούτιν αμφισβήτησε ανοιχτά την ύπαρξη ενός ουκρανικού έθνους και επέμεινε ότι η Ουκρανία είναι μια «ιστορικά ρωσική γη.” Αν και υπήρχε ένα κράτος της Ρωσίας του Κιέβου πολύ πριν εμφανιστεί οποιαδήποτε Ρωσία, ο Πούτιν αποδίδει την εμφάνιση ενός ουκρανικού κράτους στον Λένιν και τους Μπολσεβίκους.
Η ειρωνεία αυτής της στρατηγικής που καθοδηγείται από την ιστορία είναι ότι αν κάποιος ερευνούσε την Ευρώπη πριν από χίλια χρόνια, δεν θα υπήρχε Ρωσία για να μιλήσει. Οι υποτυπώδεις σλαβικές κρατικές δομές είχαν αρχίσει να αναδύονται στην περιοχή που εκτείνεται από το Νόβγκοροντ έως το Κίεβο, κατά μήκος των παλιών εμπορικών οδών μεταξύ της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας. Αλλά η Κωνσταντινούπολη ήταν η αυτοκρατορική μητρόπολη. Αυτό που τώρα αποκαλούμε Ρωσία δεν θα αποκτούσε μορφή παρά μόνο αιώνες αργότερα, μετά από μια σταδιακή στρατιωτική επέκταση προς διαφορετικές κατευθύνσεις.
Το να θεμελιώνουμε τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες σε παλιούς εθνικούς μύθους είναι τόσο επικίνδυνο στην περίπτωση της Ρωσίας όσο και οπουδήποτε αλλού. Η Ευρώπη μπορεί να απολαύσει την ειρήνη μόνο εάν όλα τα σύνορα και τα όρια που έχει δημιουργήσει η ιστορία (συνήθως μέσω της αιματοχυσίας) γίνονται πλήρως σεβαστά. Η Ρωσία θα έπρεπε ήδη να έχει μάθει να ζει αρμονικά με τους γείτονές της. Μετά τη σινο-σοβιετική διάσπαση, η Σοβιετική Ένωση είχε τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις σταθμευμένες κατά μήκος των συνόρων της με την Κίνα και ξέσπασε βίαιη σύγκρουση για επτά μήνες το 1969. Αλλά οι δύο χώρες αποκλιμάκωσαν και τώρα και οι δύο είναι φίλοι.
Σίγουρα, ο δρόμος για την εγκαθίδρυση του ίδιου είδους σχέσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι πολύ μεγαλύτερος. Η συμπεριφορά του Πούτιν έχει φανεί ότι έχει αφήσει τους Ουκρανούς δύσπιστους απέναντι στη Ρωσία, αν όχι εχθρικούς απέναντί της. Αν η Ρωσία δεν επικεντρωθεί εκ νέου στο να οικοδομήσει το μέλλον της αποκλειστικά εντός των συνόρων της, η περιοχή θα παραμείνει κάτω από ένα σύννεφο ανασφάλειας, τελικά εις βάρος της Ρωσίας.
Θυμάμαι ακόμα μια συνομιλία που είχα πριν από δεκαετίες με τον πρώην καγκελάριο της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ, έναν πολιτικό που γνωρίζει καλά την ευρωπαϊκή ιστορία. Συζητώντας για το Λουξεμβούργο, σημείωσε ότι η Γερμανία είναι ασφαλής γιατί ακόμη και ο μικρότερος γείτονάς της τη βλέπει ως στενό φίλο. Η Γερμανία έχει συμβιβαστεί με το παρελθόν της. Η Ρωσία δεν έχει. Μέχρι να συμβεί, όλη η Ευρώπη, αλλά κυρίως η ίδια η Ρωσία, θα συνεχίσει να υποφέρει.
Carl Bildt was Sweden’s foreign minister from 2006 to 2014 and Prime Minister from 1991 to 1994, when he negotiated Sweden’s EU accession.
A renowned international diplomat, he served as EU Special Envoy to the Former Yugoslavia, High Representative for Bosnia and Herzegovina, UN Special Envoy to the Balkans, and Co-Chairman of the Dayton Peace Conference.
He is Co-Chair of the European Council on Foreign Relations.
Copyright: Project Syndicate, 2022.