Των Nigel Gould-Davies, Meia Nouwens
Η κρατική επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ στη Μόσχα στα τέλη Μαρτίου ήταν η πρώτη συνάντηση των δύο ηγετών που φιλοξένησε ο ένας από τους δύο από τη δεύτερη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Παρά τον διάχυτο δημόσιο σεβασμό που πάντα σηματοδοτεί τις συνόδους κορυφής τους, αποκάλυψε αναντιστοιχίες στην εξουσία και τα συμφέροντα που επιδεινώθηκαν από τον πόλεμο και εκτέθηκαν οι εντάσεις μεταξύ των αναγκών της Ρωσίας και των επιλογών της Κίνας.
Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας είναι πλέον ο κυρίαρχος παράγοντας πλέον στους πόρους και την προσοχή της. Η Μόσχα οργανώνει όλο και περισσότερο κάθε πτυχή της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής γύρω από αυτό. Ο πόλεμος έχει επίσης αποκαλύψει την αδυναμία της Ρωσίας σε κάθε τομέα ισχύος: στρατιωτικό, πληροφοριών, κυβερνοχώρου και οικονομικό. Η Ρωσία είναι πιο διπλωματικά απομονωμένη και υπό κυρώσεις από οποιαδήποτε άλλη στιγμή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και ο ηγέτης της είναι κατηγορούμενος εγκληματίας πολέμου. Σε σπάνιες περιπτώσεις έχει η δοκιμασία του πολέμου αλλάξει τόσο γρήγορα και δραστικά τις αντιλήψεις για μια μεγάλη δύναμη. Με μειωμένη ικανότητα και περιορισμένη εστίαση, η Ρωσία συμπεριφέρεται σαν περιφερειακή δύναμη.
Αντίθετα, η Κίνα έχει ένα παγκόσμιο χαρτοφυλάκιο μεγάλων συμφερόντων. Μερικά μοιράζεται με τη Ρωσία, ειδικά την επιθυμία να σχηματιστεί ένα μπλοκ ενάντια στη δυτική δύναμη. Μοιράζονται επίσης μια παράνοια αλλαγής καθεστώτος της “έγχρωμης επανάστασης” – μια ανησυχία που τονίστηκε στην κοινή δήλωση που ολοκλήρωσε την επίσκεψη του Σι. Για τον σκοπό αυτό, η Κίνα φέρεται τώρα να βοηθά τη Ρωσία να αποκλείσει το YouTube, μια σημαντική πηγή αντιπολεμικού ψηφιακού περιεχομένου.
Αλλά η Κίνα διατηρεί ισχυρά οικονομικά συμφέροντα στις σχέσεις με τη Δύση, τα οποία πρέπει να εξισορροπήσει με τη σχέση της με τη Ρωσία. Αυτό σημαίνει ότι η Κίνα πιθανότατα δεν θα είναι διατεθειμένη να επιβαρυνθεί με σημαντικό κόστος ή κινδύνους για να στηρίξει τον πόλεμο της Ρωσίας. Υπό αυτή την έννοια, υπολείπεται πολύ του να είναι σύμμαχος. Κοινή δήλωση Ρωσίας – Κίνας εξέθεσε αυτές τις διαφορές με τουλάχιστον τέσσερις τρόπους. Πρώτον, στην αρχή σημειώνει ότι η Ρωσία “υποστηρίζει σθεναρά” τη θέση της Κίνας σχετικά με την Ταϊβάν και οποιεσδήποτε ενέργειες μπορεί να λάβει για να “προστατεύσει την κρατική κυριαρχία και την εδαφική της ακεραιότητα”. Στην τελευταία ενότητα, κάτω από τη γλώσσα για τη βιοποικιλότητα, η Ρωσία απλώς “χαιρετίζει την ετοιμότητα της Κίνας να παίξει θετικό ρόλο” στον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Η ασυμμετρία ισχύος σε αυτήν την άνιση δέσμευση για τις αντίστοιχες προτεραιότητες είναι σαφής.
Δεύτερον, αντανακλώντας τις κινεζικές ανησυχίες ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε πυρηνική χρήση, οι δύο χώρες επιβεβαίωσαν τη δήλωση των πέντε δυνάμεων του Ιανουαρίου 2022 ότι ένας πυρηνικός πόλεμος “δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να διεξαχθεί”. Συμφώνησαν επίσης ότι τα πυρηνικά κράτη δεν πρέπει να αναπτύσσουν πυρηνικά όπλα εκτός των εθνικών τους εδαφών. Ωστόσο, δύο ημέρες αργότερα, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε ότι θα το έκανε στη Λευκορωσία. Αυτό δεν θα έχει ευχαριστήσει τον Σι.
Τρίτον, η δήλωση ζητά μεγαλύτερη οικονομική συνεργασία, ιδίως για την καταπολέμηση του εμπορικού προστατευτισμού και την υπεράσπιση των κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Ωστόσο, η Ρωσία είναι μη ανταγωνιστική στο μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου με την Κίνα που ρυθμίζεται από τον ΠΟΕ. Πράγματι, την εβδομάδα πριν φτάσει ο Σι στη Μόσχα, τηλεφώνησαν Ρώσοι παραγωγοί καλωδίων οπτικών ινών ζητώντας υψηλότερους δασμούς για την προστασία τους από φθηνότερες κινεζικές εισαγωγές. Αλλά το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι η Κίνα παρουσιάζεται ως μεσολαβητής, όχι σύμμαχος, στον πόλεμο. Ο Πούτιν είπε ότι είχε “εξετάσει προσεκτικά” το ειρηνευτικό σχέδιο 12 σημείων που δημοσίευσε η Κίνα την επέτειο της εισβολής. Για το ότι δεν το ενέκρινε, υπάρχει κάτι πιο βαθύ από οποιαδήποτε επιφύλαξη σχετικά με τις λεπτομέρειες. Για τη Ρωσία, μια “μεγάλη δύναμη” – ένας όρος στον πυρήνα της εθνικής της ταυτότητας – αποφασίζει η ίδια τη μοίρα της. Η μοίρα της δεν επιδέχεται μεσολάβηση από άλλους.
Ενώ οι δύο ηγέτες πιθανότατα συμφώνησαν περισσότερα από όσα δημοσιοποίησαν, δεν υπήρξε προφανής τελική συμφωνία για τον αγωγό φυσικού αερίου Power of Siberia 2 παρά τον ισχυρισμό του Πούτιν.ότι οι λεπτομέρειες είχαν σχεδόν συμφωνηθεί. Είναι πρόθυμος να ξεκινήσει το έργο γιατί θα του επέτρεπε να ανακατευθύνει το φυσικό αέριο προς τα ανατολικά που κάποτε έρεε στην Ευρώπη. Ούτε η Κίνα αναγνώρισε την προσάρτηση της Κριμαίας ή των τεσσάρων πρόσθετων περιοχών της Ουκρανίας στις οποίες η Ρωσία διεκδίκησε την κυριαρχία τον Σεπτέμβριο του 2022.
Η θέση της Ρωσίας είναι αδύναμη: πιστεύει ότι μπορεί να κερδίσει έναν μακρύ, επιζήμιο πόλεμο, αλλά, καθώς η Δύση παρέχει αυξανόμενη υποστήριξη στην Ουκρανία και επιβάλλει περισσότερες κυρώσεις στη Ρωσία, χρειάζεται όλο και περισσότερο τη βοήθεια της Κίνας για να το κάνει. Δεν έχει πού αλλού να πάει. Μπορεί να πουλήσει στην Κίνα περισσότερη ενέργεια και κάποια προηγμένη τεχνολογία και να συνεργαστεί για την κατασκευή υποδομών μεταφορών. Αλλά η Ρωσία είναι ένας απρόβλεπτος εταίρος με σχετικά λίγα να προσφέρει.
Η θέση της Κίνας είναι αντίστοιχα ισχυρή. Μπορεί να διαπραγματευτεί σκληρά για οικονομικά ζητήματα, όπως έκανε στην επίτευξη ευνοϊκών όρων για τον πρώτο αγωγό φυσικού αερίου Power of Siberia τον Μάιο του 2014 μετά την πρώτη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αλλά το πρωταρχικό της συμφέρον είναι ο πόλεμος να τελειώσει γρήγορα πριν κλιμακωθούν οι κίνδυνοι του. Ωστόσο, δεν είναι σαφές ποια πίεση είναι διατεθειμένη ή ικανή να ασκήσει η Κίνα στη Ρωσία για να το πετύχει αυτό. Ενώ η ήττα ενός αυταρχικού καθεστώτος από ένα κράτος που υποστηρίζεται από τη Δύση θα δημιουργούσε ένα βαθιά ανεπιθύμητο προηγούμενο, η Κίνα κινδυνεύει να παρατείνει τον πόλεμο και να αποξενώσει τη Δύση εάν παράσχει στρατιωτικά χρήσιμη υποστήριξη στη Ρωσία για να αποτρέψει την ήττα της. Και επί του παρόντος είναι μόνο ένας μισός μεσολαβητής, που παρουσιάζει ένα “ειρηνευτικό σχέδιο”, αλλά δεσμεύεται στο υψηλότερο επίπεδο μόνο με την Κίνα, όχι την Ουκρανία.
Η αντίθεση με την πληθωρική επίσκεψη του Πούτιν στο Πεκίνο τον Φεβρουάριο του 2022 είναι έντονη. Στη συνέχεια, η σινο-ρωσική “φιλία χωρίς όρια” – μια φόρμουλα που δεν επαναλήφθηκε κατά τη συνάντηση των δύο ανδρών – εμφανίστηκε πιο δυνατή από ποτέ. Η σύνοδος κορυφής, στην οποία η Κίνα έστειλε μια απροσδόκητα μικρή αντιπροσωπεία, ήταν, σύμφωνα με τα λόγια του βετεράνου ανταποκριτή του Κρεμλίνου Αντρέι Κολέσνικοφ, “αχαρίστως ζεστή”. Ένας χρόνος πολέμου δεν έφερε τις δύο χώρες πιο κοντά. Αντίθετα, είναι μια πιο άβολη σχέση: η Ρωσία είναι πιο απελπισμένη, ενώ η Κίνα αντιμετωπίζει περισσότερα διλήμματα.