Του Marc Champion
Απευθυνόμενος στο έθνος του την Πέμπτη, ένας ευδιάθετος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ειρωνεύτηκε την ίδια την ιδέα ότι μπορεί να επιτεθεί στην Ευρώπη. Όχι μόνο αυτή η ιδέα είναι μια ανοησία, είπε, αλλά είναι η Δύση που επιλέγει στόχους για να χτυπήσει εντός της Ρωσίας, έστω και με κίνδυνο πυρηνικού Αρμαγεδδώνα. Είναι δελεαστικό να κάνει κανείς τα στραβά μάτια και να προχωρήσει. Ωστόσο, το ερώτημα τι θα κάνει στη συνέχεια το Κρεμλίνο εάν κερδίσει στην Ουκρανία, είναι πολύ σημαντικό για να αγνοηθεί.
Μια συζήτηση βρίσκεται σε εξέλιξη, ιδιαίτερα στην Ουάσιγκτον, σχετικά με το εάν πρέπει να πιεστεί η Ουκρανία σε μια διευθέτηση με τη Ρωσία κατόπιν διαπραγματεύσεων ή να βοηθηθεί να συνεχίσει την άμυνά της. Εάν ο Πούτιν δεν έχει άλλες φιλοδοξίες πέρα από αυτές που έχει ήδη κατακτήσει στην Ουκρανία, τότε τα συμφέροντα της Ευρώπης και των ΗΠΑ θα μπορούσαν πράγματι να εξυπηρετηθούν καλύτερα με το να αναγκαστεί το Κίεβο να συμβιβαστεί, δηλαδή με το να στερηθεί τα μέσα για να συνεχίσει να πολεμά – όσο βάναυση προδοσία κι αν θα ήταν αυτό.
Εάν ο Πούτιν πραγματικά διεξάγει απλώς έναν περιορισμένο αμυντικό πόλεμο, θα μπορούσατε να προχωρήσετε περισσότερο και να ρωτήσετε τι μας χρειάζονται ο Οργανισμός της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού (NATO) και η βασική του ρήτρα συλλογικής άμυνας του άρθρου 5. Το ίδιο θα ίσχυε και για την ξαφνική και δαπανηρή προσπάθεια επανεξοπλισμού στην Ευρώπη.
Μεγάλος Πέτρος και Μεγάλη Αικατερίνη
Ωστόσο, το να γίνει λάθος σε αυτό τον υπολογισμό θα ήταν καταστροφικό και, σύμφωνα με τους Ανατολικοευρωπαίους, που -σε αντίθεση με τους Ρεπουμπλικάνους της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ- έχουν περάσει αιώνες ζώντας και πολεμώντας με τη Ρωσία, μια τέτοια στάση θα ήταν όντως λάθος. Εάν ο στόχος του Πούτιν στην Ουκρανία είναι να αποκαταστήσει την κυριαρχία που έχασε η Μόσχα με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, την οποία έχει περιγράψει ως τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα, τότε μπορεί ενδεχομένως να σταματούσε την εισβολή του για να ανασυνταχθεί, αλλά δεν θα σταματήσει μέχρι το Κίεβο να τεθεί πλήρως υπό ρωσικό έλεγχο.
Μετά από αυτό, θα υπήρχε κάθε λόγος να περιμένουμε από έναν θριαμβευτή και εκδικητικό Πούτιν να προσπαθήσει να ανακτήσει μεγαλύτερο μέρος από τον έλεγχο που ασκούσε η Ρωσία, από τα Βαλκάνια έως τις χώρες της Βαλτικής. Αυτό που αναζητά, είπε ο Πούτιν κατά τη διάρκεια της ομιλίας του, δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας και διεθνούς τάξης για την Ευρασία.
Αυτό είναι το μέλλον που προμηνύεται εάν ο Πούτιν δεν αναγκαστεί να εγκαταλείψει τα όνειρά του να ενταχθεί στο πάνθεον των μεγαλύτερων ηγετών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, ανακτώντας εδάφη τα οποία θεωρεί δικαιωματικά ρωσικά, δίπλα στα είδωλά του, τον Μεγάλο Πέτρο και τη Μεγάλη Αικατερίνη.
Οι αρνήσεις του περί των “επιθετικών προθέσεων” που του αποδίδονται δεν βοηθούν πολύ στο να αποφασίσει κανείς ποιος έχει δίκιο. Πρώτον, ο Πούτιν ως πρόεδρος έχει επανειλημμένα αποδείξει τις δεξιότητές του στην παραπληροφόρηση, που τις απέκτησε κατά τη διάρκεια της θητείας του στην KGB. Για να αναφέρουμε μόνο ένα παράδειγμα, είχε ειρωνευτεί την ιδέα ότι θα εισέβαλε στην Ουκρανία, μέχρι που διέταξε σχεδόν 200.000 στρατιώτες του να περάσουν τα ουκρανικά σύνορα.
Μόνο και μόνο, όμως, το γεγονός ότι ο Πούτιν είναι ένας κατά συρροή ψεύτης, δεν αποδεικνύει ότι λέει ψέματα και τώρα. Ούτε αποκαλύπτει πολλά ότι οι Ρώσοι προπαγανδιστές της τηλεόρασης μιλούν συστηματικά για ανακατάληψη της Πολωνίας ή πυρηνική επίθεση στο Λονδίνο. Τελικά, τι ουσιαστικές αποδείξεις διαθέτουμε για τις προθέσεις του Πούτιν;
Μία εξ αυτών προέρχεται από την υπόλοιπη ομιλία του Πούτιν, η οποία – όπως πολλές από τις ομιλίες του – ήταν γεμάτη με δεσμεύσεις ότι θα συνεχίσει να επεκτείνει τον στρατό, θα προστατεύσει τους Ρώσους “συμπατριώτες”, θα συνεχίσει τη λεγόμενη ειδική στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία, θα δημιουργήσει μια νέα τάξη ασφαλείας και θα αυξήσει τα ποσοστά γεννήσεων για να τονώσει τον πληθυσμό. Κατέστησε σαφές ότι θεωρεί ότι βρίσκεται σε πόλεμο με τη Δύση, την οποία κατηγόρησε ότι θέλει να μετατρέψει τη Ρωσία σε “χώρο που πεθαίνει”. Αυτό, νομίζω, το πιστεύει ειλικρινά.
Τα σχόλιά του, όπως και η ίδια η εισβολή στην Ουκρανία, ήταν ένα κάλεσμα για την ανάπτυξη της Ρωσίας ως μεγάλης δύναμης, ένα σχέδιο αιώνων που πάντα είχε κυλιόμενα γεωγραφικά όρια. Όσο περισσότερο επεκτεινόταν ο έλεγχος της Μόσχας, τόσο μεγαλύτερη γινόταν η Ρωσία και τόσο μεγαλύτερη η ζώνη ασφαλείας που χρειαζόταν για να αισθάνεται ασφαλής.
Ο στόχος “Μολδαβία”
Ένα δεύτερο αποδεικτικό στοιχείο προέρχεται από τις συνεχείς προσπάθειες του Κρεμλίνου να αποσταθεροποιήσει τη Μολδαβία, μια κατά βάση ρουμανόφωνη πρώην σοβιετική δημοκρατία που επιδιώκει τώρα να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια ευκαιρία να ανατραπεί η Μολδαβή πρόεδρος Maia Sandu, πρώην οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, έρχεται τον Δεκέμβριο, όταν θα διεξαχθούν εκεί προεδρικές εκλογές.
Η Ρωσία εργάζεται σκληρά γι’ αυτό εδώ και πολύ καιρό. Προσπάθησε να διακόψει τη θέρμανση και την ενέργεια στη χώρα, έως ότου η Μολδαβία στράφηκε στην αγορά φυσικού αερίου και ενέργειας από την Ευρώπη. Δοκίμασε την εξέγερση, που οργανώθηκε και χρηματοδοτήθηκε από έναν φυγόδικο, φιλικό προς το Κρεμλίνο ολιγάρχη. Και, σύμφωνα με την κυβέρνηση της Μολδαβίας, επιχείρησε πραξικόπημα. Όλες αυτές οι προσπάθειες έχουν πραγματοποιηθεί από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία και η Μόσχα έχει ακόμα αρκετά χαρτιά να παίξει.
Αυτά περιλαμβάνουν την αποσχιστική μολδαβική επαρχία της Υπερδνειστερίας, μια κυρίως ρωσόφωνη περιοχή όπου σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός έχει λάβει ρωσικά διαβατήρια. Την Τετάρτη, μια έκτακτη σύνοδος του νομοθετικού σώματος της αυτοαποκαλούμενης αυτής “δημοκρατίας” έκανε έκκληση στη Μόσχα να “εφαρμόσει μέτρα για την υπεράσπιση της Υπερδνειστερίας” και των 220.000 Ρώσων πολιτών της.
Ο απόηχος των αποσχιστικών εκκλήσεων για ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία ήταν τόσο γνώριμος όσο και η απάντηση από τη Μόσχα: και πάλι φταίει το ΝΑΤΟ. Η συμμαχία “προσπαθεί κυριολεκτικά να μετατρέψει τη Μολδαβία σε μια δεύτερη Ουκρανία”, δήλωσε η Μαρία Ζαχάροβα, εκπρόσωπος του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών, πυροδοτώντας τον μεγαλύτερο φόβο στον απλό Μολδαβό πολίτη – ότι θα μπορούσε να παρασυρθεί στον πόλεμο που λαμβάνει χώρα δίπλα στην πόρτα του.
Η Μολδαβία βρίσκεται στην καρδιά της ασάφειας του Πούτιν σχετικά με το τι είναι η Ρωσία και από πού ξεκινά η Ευρώπη. Την Πέμπτη, περιέγραψε την εισβολή του στην Ουκρανία ως υπεράσπιση της πατρίδας και των “συμπατριωτών” του στην περιοχή του Ντονμπάς, καθώς και στη Νοβοροσίγια, μια περιοχή που έχει ορίσει ότι εκτείνεται από το Χάρκοβο στη βόρεια Ουκρανία, μέχρι την Οδησσό στον νότο. Η Οδησσός, μια “ρωσική πόλη”, όπως επανέλαβε ο Πούτιν μόλις τον Δεκέμβριο, απέχει ούτε λίγο ούτε πολύ 64 χιλιόμετρα από την μολδαβική Υπερδνειστερία. “Ολόκληρη η ακτή της Μαύρης Θάλασσας περιήλθε στη Ρωσία ως αποτέλεσμα των ρωσοτουρκικών πολέμων”, είπε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου στο τέλος του έτους, προσθέτοντας ρητορικά: “Τι σχέση έχει η Ουκρανία με αυτήν;”.
Εάν όχι η Οδησσός, τότε μπορεί να σκεφτείτε ότι η Μολδαβία, μια ρουμανόφωνη χώρα όπου περίπου ο μισός πληθυσμός διαθέτει διαβατήρια της ΕΕ, θα πληρούσε τις προϋποθέσεις ως Ευρώπη για τον Πούτιν, και ως εκ τούτου θα ήταν εκτός της λίστας υποψήφιων θυμάτων του. Αλλά όχι. Η πρώην ρωσική αυτοκρατορία απέσπασε τη Μολδαβία από την “άρρωστη” Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1812.
Εάν το ΝΑΤΟ εμπλακεί στη Μολδαβία, τότε, όπως και στην Ουκρανία, θα είναι επειδή η Ρωσία θα της έχει επιτεθεί. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να κάνει μόνο από αέρος προς το παρόν, εκτός αν ο Πούτιν πετύχει τους στόχους του στη Νοβοροσίγια (Νέα Ρωσία) και ο στρατός του φτάσει στην Οδησσό. Σε εκείνο το σημείο θα ανοίξουν νέες επιλογές – να κυριαρχήσει στη Μαύρη Θάλασσα και να προβάλει ισχύ και επιρροή προς τη Ρουμανία και προς τα Βαλκάνια.
Τώρα είναι η ώρα
“Ο Πούτιν στοχεύει να εξασφαλίσει τη νίκη στην Ουκρανία για να επιδείξει γεωπολιτική ανωτερότητα έναντι της Δύσης και να αναδιαμορφώσει το ευρωπαϊκό τοπίο ασφάλειας”, συμπεριλαμβανομένου του στόχου του περί υποχώρησης του ΝΑΤΟ στο μέγεθός του της δεκαετίας του 1990, πριν από τη διεύρυνση προς τα ανατολικά, ανέφεραν οι υπηρεσίες πληροφοριών της Εσθονίας στην ετήσια έκθεσή τους για το 2024. Χωρίς το ΝΑΤΟ, η Μόσχα θα ήταν ελεύθερη να επαναβεβαιώσει τη σφαίρα επιρροής της στην Ανατολική Ευρώπη, με όλη τη γκάμα οικονομικών, ψηφιακών (κυβερνομέσων) και, σε τελευταία λύση, στρατιωτικών μέσων τα οποία έχει ήδη χρησιμοποιήσει.
Μπορεί οι Εσθονοί να κάνουν λάθος, αλλά αμφιβάλλω γι’ αυτό. Ακριβώς αυτά τα οποία αναφέρουν ζήτησε γραπτώς ο Πούτιν πριν εισβάλει στην Ουκρανία πριν από δύο χρόνια. Είναι επίσης αυτό που έκαναν ή επεδίωξαν οι Σοβιετικοί ηγέτες και οι Ρώσοι τσάροι επί αιώνες. Ο καλύτερος χρόνος και τόπος για να θρυμματιστεί αυτό το μοτίβο – επιτρέποντας στη Ρωσία να προσαρμοστεί σε ένα νέο καθεστώς ως ένα κανονικό, αν και τεράστιο και ισχυρό, έθνος-κράτος εντός διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων – είναι τώρα και είναι στην Ουκρανία.