Του Christopher Helman
Η Saudi Aramco μπορεί να είναι η πιο κερδοφόρα εταιρεία στον κόσμο, με περισσότερα από 200 δισ. δολάρια προ φόρων κέρδη το προηγούμενο έτος. Αλλά ακόμη και αν η Σαουδική Αραβία καταφέρει να προχωρήσει την αρχική δημόσια προσφορά (IPO) της εταιρείας, οι συνετοί επενδυτές θα πρέπει να μείνουν μακριά. Ακολουθούν 10 λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να επενδύσουν:
Γεωπολιτικός κίνδυνος. Το Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου μια επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους έθεσε εκτός λειτουργίας δύο από τα “διαμάντια του στέμματος” της Saudi Aramco, τις κρίσιμης σημασίας εγκατάσεις της στο διυλιστήριο αργού πετρελαίου στο Abqaiq και στο πεδίο εξόρυξης Khurais. Παλαιότερα, η απειλή διατάραξης της ροής πετρελαίου από τη Σαουδική Αραβία θα ήταν αρκετή για μια αύξηση μερικών δολαρίων στην τιμή του πετρελαίου. Αλλά όχι πια. Μετά το “άλμα” κατά 20% που σημειώθηκε αφότου άνοιξε και πάλι η αγορά μετά την επίθεση στο Abqaiq, το αργό έχει υποχωρήσει έκτοτε στα 60 δολάρια το βαρέλι, σε επίπεδο χαμηλότερο ακόμη και από αυτό που βρισκόταν πριν από τις επιθέσεις. Εν τω μεταξύ, εν μέσω των αυξανόμενων εντάσεων, ο πρόεδρος Τραμπ φαίνεται ότι έχει κουραστεί να κρατά υπό προστατευτική ομπρέλα του “Θείου Σαμ” το Βασίλειο, ενώ ένα χτύπημα στην Υεμένη (σ.σ. οι Χούθι έχουν αναλάβει την ευθύνη για τις επιθέσεις, με τις ΗΠΑ να κατηγορούν το Ιράν) δεν πρόκειται να αμβλύνει τις ανησυχίες για το αν οι Σαουδάραβες μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους στον ενδεχόμενο ενός πολέμου με το Ιράν. “Η πιθανότητα μελλοντικών επιθέσεων επικρέμαται της αγοράς”, λέει η Amrita Sen της συμβουλευτικής εταιρείας Energy Aspects.
Έλλειψη ανάπτυξης. Στην αγορά των εμπορευμάτων η ανάπτυξη αποτελεί προϋπόθεση για να παραμείνει μια εταιρεία ανταγωνιστική. Ωστόσο, κάποια στιγμή η ανάπτυξη φτάνει σε πεπερασμένο μέγεθος. Μια μικρή εταιρεία μπορεί σε σύντομο χρονικό διάστημα να διπλασιάσει το μέγεθός της και την αξία της. Η Aramco σίγουρα δεν μπορεί. Η παραγωγή της παραμένει αμετάβλητη, περίπου στα 10 εκατ. βαρέλια ημερησίως, από το 2014. Εξάλλου, και πριν ακόμη την επίθεση στο Abqaiq, η εταιρεία είχε αναγκαστεί να μειώσει κάτω από το 90% την παραγωγική ικανότητά της προκειμένου να ευθυγραμμιστεί με την απόφαση μείωσης του όγκου παραγωγής του ΟΠΕΚ. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2019, τα καθαρά κέρδη και οι επενδύσεις κεφαλαίου της Aramco υποχώρησαν κατά 12% στα 47 δισ. και στα 14,5 δισ. δολάρια αντίστοιχα. Μάλιστα, σύμφωνα με ανάλυση της Bernstein Research, η Aramco δεν θα έχει φέτος αρκετή ρευστότητα για να καταβάλλει το μέρισμα στους μετόχους της από τις ελεύθερες ταμειακές ροές της και θα πρέπει να δανειστεί για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της.
Έλλειψη αυτονομίας. “Η εταιρεία -είτε δραστηριοποιείται στο πλαίσιο του ΟΠΕΚ είτε όχι- βασικά λειτουργεί ως κύριος μοχλός της πετρελαϊκής πολιτικής της Σαουδικής Αραβίας, με τον βασιλιά, και όχι το διοικητικό συμβούλιο, να καθορίζει τη στρατηγική της”, λέει ο Bill Farren-Price, διευθυντικό στέλεχος της RS Energy Group. Στο πλαίσιο λοιπόν προετοιμασίας της αρχικής δημόσιας προσφοράς της Aramco, ο βασιλιά Salman μείωσε το 2017 τον φορολογικό συντελεστή για την εταιρεία από 80% σε περίπου 50%, με αποτέλεσμα το 2018 η Aramco να καταβάλει “μόνο” 100 δισ. δολάρια σε φόρους στο βασίλειο. Η Aramco έχει δηλώσει ότι μετά την εισαγωγή της στο χρηματιστήριο θα καταβάλει μέρισμα ύψους τουλάχιστον 75 δισ. δολαρίων ετησίως στους μετόχους της, δεδομένου όμως ότι το βασίλειο εμφανίζει δημοσιονομικό έλλειμμα, εάν η ρευστότητα περιοριστεί, το μέρισμα θα μπορούσε να μειωθεί με βασιλικό διάταγμα.
Η αποτίμηση. Ο πρίγκιπας διάδοχος του θρόνου Mohammad bin Salman (MbS) επανειλημμένως έχει εκφράσει την προσδοκία του η αποτίμηση της Aramco να φτάσει τα 2 τρισ. δολάρια. Ανέκαθεν αυτή η προσδοκία ήταν πολύ υψηλή. Οι μεγαλύτερες και με το καλύτερο management πετρελαϊκές εταιρείες παγκοσμίως διαπραγματεύονται σήμερα σε μερισματική απόδοση περίπου 5% (Exxon 5%, Chevron 4%, Shell 6,5%, Total 5,6%, Sinopec 8%). Απόδοση της τάξης του 5% από μέρισμα ύψους 75 δισ. δολάρια συνεπάγεται κεφαλαιοποίηση της τάξης των 1,5 τρισ. δολαρίων. Σε όρους τιμή/κέρδη (P/E), με μέσο P/E 15 τα καθαρά κέρδη της τάξης των 100 δισ. δολαρίων της Aramco συνεπάγεται επίσης κεφαλαιοποίηση 1,5 τρισ. δολαρίων.
Πολλές εναλλακτικές. Εξάλλου και τα 1,5 τρισ. δολάρια είναι μάλλον υπερβολικά υψηλή αποτίμηση, δεδομένου ότι ο κόσμος στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται πια υπερμεγέθης, κρατικά ελεγχόμενους, εισηγμένους πετρελαϊκούς γίγαντες. Για παράδειγμα, η Gazprom, η PetroChina και η Petrobras, έχουν πληγεί από σκάνδαλα διαφθοράς και έχουν βυθιστεί τουλάχιστον κατά 40% την τελευταία δεκαετία. Η Equinor, ο νορβηγός πετρελαϊκός γίγαντας που ήταν παλαιότερα γνωστός ως Statoil, θεωρείται θετικό “παράδειγμα” μεταξύ των κρατικά ελεγχόμενων γιγάντων: έχει υποχωρήσει μόνο κατά 20% την τελευταία δεκαετία και έχει κάνει σημαντικά βήματα για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος των δραστηριοτήτων της – κάτι που της δίνει ξεκάθαρο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Κακομεταχείριση του κεφαλαίου. Στα τέλη του 2017 ο πρίγκιπας MbS συνέλαβε δεκάδες Σαουδάραβες δισεκατομμυριούχους και μεγιστάνες και τους έκλεισε “φυλακή” στο ξενοδοχείο Ritz-Carlton (σ.σ. 5 αστέρων) του Ριάντ. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονταν διάσημοι εκπρόσωποι του καπιταλισμού, όπως ο πρίγκιπας Alwaleed bin Talal, που για πολύ καιρό χαρακτηριζόταν ως ο Warren Buffet του αραβικού κόσμου λόγω των επιτυχημένων επενδύσεών του. Ο MbS “απέσπασε” από τους ανωτέρω (σ.σ. στο πλαίσιο διακανονισμού για την ελευθερία τους) 100 δισ. δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία μέσω μιας απολύτως παράνομης διαδικασίας. Είναι ενδεικτικό ότι στη λίστα του Forbes με τους δισεκατομμυριούχους του πλανήτη δεν περιλαμβάνονται πλέον Σαουδάραβες. Για τον πρίγκιπα Alwaleed το τίμημα της ελευθερίας του φέρεται να ανήλθε στα 6 δισ. δολάρια. Ο κάποτε “μόνιμος καλεσμένος” του CNBC, δεν έχει ξαναεμφανιστεί έκτοτε. Εάν αυτή είναι η μεταχείριση που απολαμβάνουν οι επιτυχημένοι (νόμιμα ή μη) Σαουδάραβες επιχειρηματίες στο βασίλειο, γιατί κανείς να ασχοληθεί με το επιχειρείν; Το κεφάλαιο συνήθως κατευθύνται σε χώρες όπου αντιμετωπίζεται φιλικά και προστατεύεται από το κράτος δικαίου. Το 2016 η Σαουδική Αραβία προσέλκυσε 7,4 δισ. δολάρια σε ξένες άμεσες επενδύσεις. Το 2017 το αντίστοιχο ποσό υποχώρησε στα 1,4 δισ. δολάρια, ανακάμπτοντας ελαφρώς πέρυσι στα 3,2 δισ. δολάρια. Η Παγκόσμια Τράπεζα μάλιστα κατατάσσει τη Σαουδική Αραβία στην 92η θέση σε σύνολο 190 χωρών ως προς την διευκόλυνση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Υπάρχουν λοιπόν πολλά καλύτερα μέρη για να ξεκινήσει κανείς επιχειρηματική δραστηριότητα.
Η δύναμη του σχιστολιθικού πετρελαίου των ΗΠΑ. Εάν κάποιος θέλει οπωσδήποτε να επενδύσει στον τομέα του πετρελαίου και φυσικού αερίου, δεν θα ήταν προτιμότερο να το κάνει σε περιοχές όπου επικρατεί πολιτική σταθερότητα, όπως το Τέξας ή το Νέο Μεξικό, όπου τα δικαιώματα ιδιοκτησίας θεωρούνται “ιερά”, οι συμβάσεις διέπονται από το κράτος δικαίου και το ενδεχόμενο επίθεσης από ιρανικούς πυραύλους είναι μηδαμινό; Οι αμερικανικές εταιρείες σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου “ξεκλείδωσαν” τεράστια αποθέματα την τελευταία δεκαετία, και στην παρούσα φάση είναι υποτιμημένες, με πολλές εξ αυτών να “πωλούνται” 50% χαμηλότερα, ή και περισσότερο, σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η Apache Corp. έχει υποχωρήσει κατά 50%, η Occidental Petroleum κατά 44% και η EOG Resources κατά 17%, σε σχέση με τα επίπεδα του προηγούμενου έτους. Όλες τους εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερο περιθώριο ανάπτυξης από την Aramco και επιπλέον δεν υφίστανται την πίεση που δέχεται η τελευταία, ως η “κότα που κάνει τα χρυσά αυγά” του σαουδαραβικού θρόνου.
Ποια ανθρώπινα δικαιώματα; Η δολοφονία πέρυσι του αρθρογράφου της Washington Post, Jamal Khashoggi, ακόμη απασχολεί τα πρωτοσέλιδα του Τύπου, ωστόσο δεν μπορεί να πιστεύει κανείς ούτε για ένα δευτερόλεπτο ότι αυτός ήταν ο πρώτος αντιφρονούντας που σκοτώθηκε και διαμελίσθηκε από Σαουδάραβες δολοφόνους. Παρ’ όλο που ο πρίγκιπας MbS μπορεί να πιστεύει ότι μπορεί να αμβλύνει τις φωνές για περισσότερες ελευθερίες παραχωρώντας στις γυναίκες το δικαίωμα οδήγησης, δεν πρέπει όμως να ξεχνά κανείς ότι κρατά στη φυλακή εδώ και περισσότερο από ένα χρόνο την ακτιβίστρια υπέρ της οδήγησης των γυναικών, Loujain al-Hathloul. Οι γυναίκες άλλωστε παραμένουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και υποχρεούνται να καλύπτουν το κεφάλι στους δημόσιους χώρους. Επίσης, δεν υπάρχει θρησκευτικός πλουραλισμός, ούτε ελευθερία μαζικών συγκεντρώσεων ή έκφρασης. Επιπλέον, το αλκοόλ απαγορεύεται. Άλλωστε, πλέον μπορεί κανείς να λάβει τουριστική βίζα και να πάει να δει με τα ίδια του τα μάτια πώς αυτό το απόλυτα μοναρχικό καθεστώς κρατά τους 30 εκατ. υπηκόους του σε τάξη.
Η απόλυτη δύναμη, διαφθείρει απόλυτα. Σε μια χώρα που οποιαδήποτε αντιπολιτευτική κίνηση θεωρείται παράνομη, όταν θα έρθει τελικά η αλλαγή, δεν θα είναι ομαλή για το βασίλειο. Σε μια συνομιλία που είχα στα τέλη του 2017 με τον Khashoggi, μου είχε πει ότι δεν ήταν επαναστάτης. “Δεν είμαι εναντίον του συστήματος. Χωρίς τη μοναρχία ολόκληρη η χώρα θα καταρρεύσει”, είχε πει. Ωστόσο, αυτό που ήθελε περισσότερο ήταν να αποκτήσει η Σαουδική Αραβία ελευθερίες που θεωρούνται δεδομένες στις Ηνωμένες Πολιτείες. “Θα ήθελα να υπάρχει ελευθερία της έκφρασης”. Ωστόσο, αυτό από μόνο του θέτει πολύ ψηλά τον πήχη.
Η εποχή του πετρελαίου τελειώνει. Ο πλανήτης δεν χρησιμοποίησε ποτέ στο παρελθόν περισσότερο πετρέλαιο – περίπου 101 εκατ. βαρέλια την ημέρα. Και υπάρχουν πολύ περισσότερα αποθέματα πλέον, χάρη στην πρόοδο που έχει επέλθει με την έλευση της σχιστολιθικής παραγωγής. Ωστόσο, ο κόσμος έχει γεμίσει πετρέλαιο στην παρούσα φάση, ακόμα και μετά τη σχεδόν πλήρη κατάρρευση της Βενεζουέλας (η οποία έχει ακόμη περισσότερα αποθέματα από τη Σαουδική Αραβία) και το εμπάργκο του ιρανικού αργού. Όταν έρθει κάποια στιγμή η “κορύφωση” του πετρελαίου, τα επόμενα 25 χρόνια, θα είναι αποτέλεσμα όχι της ανεπαρκούς προσφοράς, αλλά της ανεπαρκούς ζήτησης, που έρχεται με την υιοθέτηση των ηλεκτρικών οχημάτων. Αυτό θα πλήξει την τιμή του πετρελαίου και, μαζί του, την αξία των αποθεμάτων της Aramco. Σκεφτείτε ότι η Aramco παράγει σήμερα περίπου 4 δισ. βαρέλια ετησίως, με τους Σαουδάραβες να ισχυρίζονται ότι διαθέτουν επιπλέον 260 με 300 δισ. βαρέλια επιβεβαιωμένων αποθεμάτων πετρελαίου. Η τρέχουσα αξία ενός βαρελιού αργού που δεν έχει ακόμη εξορυχθεί είναι μηδενική αν δεν υπάρχει κανείς για να το εξοχύξει σε 50 χρόνια από σήμερα.