Το βασικό επιχείρημα της θεωρίας αλληλεξάρτησης δεν είναι ότι αποτρέπει τις συγκρούσεις, αλλά ότι σε μια αλληλοεξαρτώμενη σχέση οι συγκρούσεις είναι πιο επιζήμιες για όλες τις πλευρές. Η κρίση του κορωνοϊού το έχει αποδείξει ξεκάθαρα.
Ο νέος κορωνοϊός δεν είναι απλώς μια καταστροφή για την παγκόσμια δημόσια υγεία, αλλά μια σημαντική αλλαγή στην παγκόσμια τάξη. Οι πανδημίες έχουν επηρεάσει και αλλάξει την παγκόσμια τάξη και κατά το παρελθόν. Η πανδημία της Μαύρης Πανώλης τον 14ο αιώνα μ.Χ., που πιθανόν προήλθε πάλι από την Κίνα, κόστιζε τη ζωή στο 90% των κατοίκων της Hubei και περίπου στο ήμισυ του τότε πληθυσμού της Κίνας που αποτελούνταν από 123 εκατομμύρια, ενώ μείωσε τον παγκόσμιο πληθυσμό περισσότερο από 100 εκατομμύρια. Ουσιαστικά έφερε τη Μογγολία στο χείλος του γκρεμού.
Μετά τη δημιουργία της μεγαλύτερης χερσαίας αυτοκρατορίας στην παγκόσμια ιστορία, οι Μογγόλοι ανέπτυξαν το εμπόριο σε μεγάλη κλίμακα συνδέοντας την Ανατολική Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη σε ένα τεράστιο οικονομικό δίκτυο. Έχτισαν δρόμους, γέφυρες, σταθμούς αναμετάδοσης και παρείχαν ασφάλεια στους εμπόρους και τους ταξιδιώτες. Οι δρόμοι αυτοί του εμπορίου έγιναν οι αγωγοί της εξάπλωσης της πανδημίας. Η πανούκλα διέκοψε την αλληλοσυνδεόμενη οικονομική σχέση, γνωστή ως σύστημα Khubi, μεταξύ των τεσσάρων τμημάτων της αυτοκρατορίας: του Yuan στην Ανατολή (Πεκίνο), του Chagatai Khanate στο κέντρο, του Ilkhanate στη Νοτιοδυτική πλευρά (Κεντρική Ασία και Ιράν) και του Golden Horde στα βορειοδυτικά, στα σύνορα με τη Ρωσία. Οι ευρωπαϊκές πόλεις έκλεισαν τα σύνορά τους και στράφηκαν εναντίον των Εβραίων, τους οποίους, όπως συνήθως, κατηγόρησαν για την καταστροφή. Η Κίνα αποκόπηκε από την Ευρώπη για αιώνες.
Σε σύγκριση με τον Μαύρο Θάνατο, ο νέος κορωνοϊός είναι μάλλον πιο ήπιος. Παρά την υψηλή του μεταδοτικότητα, μέχρι στιγμής φαίνεται ότι έχει χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας. Ο Μαύρος Θάνατος οδήγησε στον θάνατο πολλούς νεότερους ανθρώπους (το ξέσπασμα κατά τα έτη 1361-2 ονομάστηκε «Πανώλη των παιδιών» (pestis puerorum, mortalité des enfants), ενώ τα θύματα του κορωνοϊού είναι ως επί το πλείστον ηλικιωμένοι. Ωστόσο, παρά τη βελτιωμένη ιατρική και φαρμακευτική περίθαλψη, πολλές χώρες βρέθηκαν ιδιαίτερα απροετοίμαστες. Η μέθοδος της καραντίνας που εφευρέθηκε από τον έκτο χαλίφη των Ομεϋαδών Al-Walid στις αρχές του 8ου αιώνα μ.Χ. στη Δαμασκό, φαίνεται να είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του ιού, εκτός από τον μεταμοντέρνο όρο της «κοινωνικής αποστασιοποίησης».
Πώς θα επηρεάσει λοιπόν ο κορωνοϊός τη σημερινή παγκόσμια τάξη; Είναι ακόμα νωρίς για να πούμε με σιγουριά, όμως ορισμένες τάσεις είναι πλέον ξεκάθαρες.
Πρώτον, η κρίση πρόκειται να μειώσει τη στήριξη της παγκοσμιοποίησης, η οποία ούτως ή άλλως είχε ήδη αποδυναμωθεί από τον αυξανόμενο λαϊκισμό και τις πολιτικές της προεδρίας του Trump. Η παγκοσμιοποίηση θα κατηγορηθεί επίσης για την αστραπιαία ταχύτητα με την οποία ο ιός εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της οικονομικής αλληλεξάρτησης, του τουρισμού και των ταξιδιών δημιουργώντας έτσι μια περαιτέρω αντίδραση εναντίον της. Το κλείσιμο των εθνικών και επαρχιακών συνόρων και η επαναβεβαίωση της κρατικής κυριαρχίας εξέθεσε ακόμα περισσότερο έναν από τους ισχυρότερους μύθους της παγκοσμιοποίησης για έναν κόσμο χωρίς σύνορα.
Δεύτερον, ο ιός ίσως είναι το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ιδέας της Δύσης, συμπεριλαμβανομένων των όσων έχουν απομείνει από τις διατλαντικές σχέσεις μετά το ναυάγιο της ηγεσίας του Trump. Οι G-7 απέτυχαν να κάνουν δηλώσεις εξαιτίας της επιμονής της κυβέρνησης Trump να μιλά προκλητικά για τον «ιό της Κίνας». Εν τω μεταξύ, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Enrico Letta σε μια συνέντευξη στην Guardian την 1η Απριλίου προειδοποίησε ότι η Ευρώπη θα κολλούσε «τον ιό του Trump», με τις διάφορες χώρες να ακολουθούν κι αυτές το σύνθημα «πρώτα η Ιταλία», «πρώτα το Βέλγιο» ή «πρώτα η Γερμανία» αντί για μια κοινή στρατηγική της ΕΕ για τη στήριξη της Ιταλίας. Η χώρα με τις μεγαλύτερες απώλειες λόγω κορωνοϊού στην Ευρώπη και στον κόσμο έχει κατακόρυφη πτώση, ενώ το 88% των Ιταλών σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση νιώθει απογοητευμένο από την ΕΕ.
Τρίτον, ο ιός είναι πιθανό να ενισχύσει το σύνθημα του Trump «πρώτα η Αμερική». Στη σύντομη ενημέρωση που έγινε στον Λευκό Οίκο σχετικά με τον κορωνοϊό στις 2 Απριλίου, ο Peter Navarro, σχεδιαστής του εμπορικού πολέμου του Trump, δήλωσε τα εξής: «Αν υπάρχει κάποια δικαίωση για τον πρόεδρο για τα αμερικανικά ασφαλή σύνορα και μια ισχυρή φιλοσοφία, στρατηγική και νοοτροπία είναι αυτή η κρίση, διότι υπογραμμίζει όλα όσα βλέπουμε εκεί». Ωστόσο, η εικόνα ενός άμοιρου έθνους με τη μεγαλύτερη οικονομική και στρατιωτική δύναμη του κόσμου να βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, δεν έχει καμιά σχέση με το σλόγκαν του Trump «MAGA».
Η κρίση μειώνει σοβαρά την αξιοπιστία της Αμερικής παγκοσμίως αλλά και της κυβέρνησης Trump στην Αμερική. Η εικόνα μιας άμοιρης υπερδύναμης με τη μεγαλύτερη οικονομική και στρατιωτική δύναμη του κόσμου να βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση και στη συνέχεια να γονατίζει από έναν ιό για τον οποίο υπήρξε προειδοποίηση, είναι κάτι που δύσκολα θα ξεχαστεί. Ο Trump ίσως να μην ενδιαφέρεται για τη διεθνή κοινή γνώμη, όμως πολλοί Αμερικανοί έχουν μια αίσθηση αδυναμίας που ξεπερνά τα κομματικά όρια.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της Φιλελεύθερης Διεθνούς Τάξης, η οποία ήδη παραπαίει από τις πολιτικές του Trump και τον λαϊκισμό της Δύσης.
Τέταρτον, η Κίνα θα έχει κάποιο κέρδος από αυτή την κρίση; Η κρίση θέτει τα σχετικά πολιτικά και οικονομικά μοντέλα των ΗΠΑ και της Κίνας στο παγκόσμιο προσκήνιο, και όποιος τα καταφέρει καλύτερα θα κερδίσει περισσότερη αξιοπιστία. Υπάρχει πάντως μια πιθανότητα ο οικονομικός αντίκτυπος να είναι πιο έντονος στις ΗΠΑ παρά στην Κίνα. Αν συμβεί αυτό, η δύναμη της Ασίας θα επιταχυνθεί, γεγονός που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Η απώλεια της δύναμης της Αμερικής τόσο στον οικονομικό και στρατιωτικό τομέα όσο και στον πολιτισμό θα ενισχύσει τη μετάβαση σε μια μετα-αμερικανική τάξη ή όπως το έχω ονομάσει σε έναν «Multiplex World».
Ωστόσο, ενώ η Κίνα κατάφερε να θέσει υπό έλεγχο την εξάπλωση του ιού, δέχτηκε κριτική για την αρχική της αποτυχία να ενεργήσει με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα προκειμένου να εμποδίσει τον ιό να βγει εκτός ελέγχου υπονομεύοντας τις παγκόσμιες ηγετικές φιλοδοξίες του Πεκίνου. Αυτό είναι κάτι που δεν θα ξεχαστεί ούτε θα συγχωρεθεί εύκολα, έστω κι αν το Πεκίνο προσπαθεί να διορθώσει το πρόβλημα παρέχοντας βοήθεια και συμβουλές σε πολλές χώρες προκειμένου να τις βοηθήσει να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Η εικόνα της Κίνας δεν βελτιώνεται από τη θεωρία συνωμοσίας που προέρχεται από κάποιον αξιωματούχο του Υπουργείου Εξωτερικών, σύμφωνα με την οποία οι ΗΠΑ είναι η πηγή του ιού, ούτε από την ανακοίνωση λιγότερων κρουσμάτων και θανάτων (τα οποία πλέον παραδέχτηκαν), γεγονός που ενδέχεται να έδωσε ψευδή εικόνα σχετικά με τη θνησιμότητα του ιού παρεμποδίζοντας έτσι τις προσπάθειες των άλλων χωρών για την καταπολέμησή του. Μέχρι η Κίνα να αποδεχθεί το δικό της μερίδιο ευθύνης για την πανδημία, η εικόνα της διεθνώς δεν πρόκειται να αποκατασταθεί.
Ο ιός μπορεί να έχει κι άλλο κόστος για την Κίνα. Ακόμη κι αν η εγχώρια οικονομία της βελτιωθεί, μπορεί να γίνει ένας λιγότερο ελκυστικός επενδυτικός και τουριστικός προορισμός. Μπορεί να επιταχύνει τον διαχωρισμό ΗΠΑ-Κίνας και τον επαναπροσανατολισμό της αλυσίδας εφοδιασμού εκτός Κίνας.
Πράγματι, η κρίση μπορεί να πλήξει την υπόληψη άλλων δυνάμεων, όπως η Ινδία και η Ρωσία σε περίπτωση που επαναλάβουν τις αποτυχίες της Δύσης.
Τέλος, οι αναλυτές θα συζητήσουν το αν η αντίδραση των χωρών απέναντι στην κρίση δίνει μια θετικότερη εικόνα στα δημοκρατικά κράτη σε σχέση με τα απολυταρχικά. Όμως, οι χώρες που κατάφεραν να έχουν μια αρκετά δυναμική αντιμετώπιση του κορωνοϊού περιλαμβάνουν και τα δύο. Η πραγματική πρόκληση εδώ αφορά τον τρόπο διακυβέρνησης κι όχι την ιδεολογία ή το καθεστώς.
Η παρούσα κρίση τονίζει το γεγονός ότι ο αποτελεσματικός τρόπος διακυβέρνησης υπερβαίνει την υλική ισχύ (οικονομική ή στρατιωτική) στην αντιμετώπιση μιας παγκόσμιας απειλής. Οι ΗΠΑ έδωσαν την εικόνα μιας κυβέρνησης «κακοδιαχείρισης», όπως έγραψε ο Fareed Zakaria χρησιμοποιώντας τα λόγια του Alexander Hamilton. Και πάλι είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε την τελική τους επιτυχία, αλλά αν ισχύει η τρέχουσα τάση, οι «νικητές» – αν αυτή είναι η σωστή λέξη – σε αυτή την περίπτωση είναι οι μικρές και μεσαίες χώρες/περιοχές που κατάφεραν να ανταποκριθούν στις περιστάσεις με τεστ και περιοριστικά μέτρα, όπως η Σιγκαπούρη, η Νότια Κορέα, το Χονγκ Κονγκ και η Ταϊβάν. Αυτό συμβαδίζει ιδιαίτερα με την ιδέα της διοίκησης της «G-Plus», και είναι βασικό στοιχείο της ιδέας του Multiplex World, όπου τονίζεται ο τρόπος διακυβέρνησης από πολλούς παράγοντες παρά το status των παραδοσιακά μεγάλων δυνάμεων στον καθορισμό της αναδυόμενης παγκόσμιας τάξης.
Παρ’ όλο που υπάρχει πραγματικά ο κίνδυνος ο ιός να κάνει τα έθνη πιο εσωστρεφή και αυτόνομα εμπορικά παρά να βασίζονται σε μια εμπορική αλληλεξάρτηση, υπάρχουν κάποιες αχτίδες φωτός με την προϋπόθεση ότι η διεθνής κοινότητα θα πάρει το σωστό μάθημα από την κρίση.
Σε αντίθεση με εκείνους που μπορεί να θεωρήσουν ότι η κρίση σηματοδοτεί τους κινδύνους της παγκοσμιοποίησης και τις αρετές της αυτονομίας, προσωπικά πιστεύω ότι δικαιώνει περισσότερο τους υποστηρικτές της αλληλεξάρτησης. Το βασικό επιχείρημα της θεωρίας της αλληλεξάρτησης δεν είναι ότι εμποδίζει τις συγκρούσεις, αλλά ότι σε μια αλληλοεξαρτώμενη σχέση οι συγκρούσεις είναι πιο επιζήμιες για όλες τις πλευρές. Η κρίση του κορωνοϊού έχει αποδείξει αυτό ακριβώς.
Η κρίση φυσικά δεν θα σταματήσει την παγκοσμιοποίηση, αλλά ελπίζουμε τουλάχιστον ότι θα αυξήσει την απαίτηση να γίνει πιο ανθρώπινη και εύρυθμη. Ωστόσο, οι χώρες πρέπει να καταργήσουν τον υπερβολικό τουρισμό, έναν σημαντικό παράγοντα που ευθύνεται για την εξάπλωση του ιού, και επομένως να προστατεύσουν καλύτερα την εθνική τους κληρονομιά και το περιβάλλον σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κρίση θα πρέπει να προκαλέσει μεγαλύτερη αφύπνιση για περισσότερες επενδύσεις στην εθνική και παγκόσμια δημόσια υγεία (λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Trump μείωσε στο ήμισυ την χρηματοδότηση των ΗΠΑ στον ΠΟΥ), ειδικά σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Επιπλέον, η κρίση υπογραμμίζει τη σημασία της συνεργασίας, τόσο της διμερούς όσο και της πολυμερούς. Η διάλυση των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας έκανε την αντιμετώπιση των ΗΠΑ και αλλά και τη διεθνή αντιμετώπιση του κορωνοϊού πολύ πιο αδύναμη συγκριτικά με παλαιότερες κρίσεις όπως ο SARS, ο Έμπολα, η γρίπη των χοίρων και η γρίπη των πτηνών. Αν τα πράγματα είναι όντως έτσι, τότε είναι αναγκαίο ένα σημαντικό μάθημα από την κρίση για μεγαλύτερη συνεργασία σε παγκόσμιο επίπεδο.
* Ο Amitav Acharya είναι καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στην Ουάσιγκτον και συνεργάτης στο Ινστιτούτο Μπεργκρουέν στην Καλιφόρνια.