Το δίλημμα «πείνα ή περιβάλλον» ίσως φαντάζει υπερβολικό, αλλά εμπεριέχει ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο ήδη απασχολεί τη δημόσια συζήτηση. Πώς σχετίζονται οι επισιτιστικές ανάγκες με το κλίμα και ποια είναι η πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα επόμενα χρόνια;
Το δίλημμα «πείνα ή περιβάλλον» ίσως φαντάζει υπερβολικό, αλλά εμπεριέχει ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο ήδη απασχολεί τη δημόσια συζήτηση. Πώς σχετίζονται οι επισιτιστικές ανάγκες με το κλίμα και ποια είναι η πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε τα επόμενα χρόνια;
Μέχρι το 2050, οι επισιτιστικές ανάγκες θα αυξηθούν. Υπολογίζεται ότι θα πρέπει να τραφούν 2 δισεκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι από σήμερα. Και το ερώτημα που ανακύπτει, είναι εύλογο: Πώς θα καλυφθούν αυτές οι ανάγκες, πώς θα τραφεί ο πληθυσμός, χωρίς να πληγεί ο πλανήτης; Και το ερώτημα αυτό αφορά στην περιβαλλοντική ασφάλεια.
Όταν γίνεται λόγος για απειλές για το περιβάλλον, μπορεί πράγματι το μυαλό μας να πηγαίνει αυτόματα στις πιο προφανείς αιτίες ρύπανσης και όχι στο… δείπνο, όμως η αλήθεια είναι ότι οι επισιτιστικές ανάγκες εγείρουν έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τον πλανήτη.
Συγκεκριμένα, η γεωργία συνιστά έναν από τους βασικότερους παράγοντες υπερθέρμανσης του πλανήτη, εκπέμποντας περισσότερα αέρια θερμοκηπίου από όλα τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, τα τρένα και τα αεροπλάνα μαζί. Επίσης, «καταναλώνει» σημαντικά αποθέματα νερού, αλλά είναι και πηγή ρύπανσης, καθώς η απορροή από λιπάσματα και κοπριά μολύνει τις λίμνες, τα ποτάμια και τα παράκτια οικοσυστήματα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Την ίδια ώρα, συμβάλλει και στην απώλεια της βιοποικιλότητας: Όσο οι άνθρωποι εκκαθάριζαν εκτάσεις βοσκοτόπων και δασών για τη δημιουργία αγροκτημάτων, χάθηκαν ζωτικοί βιότοποι, καθιστώντας έτσι τη γεωργία βασικό μοχλό εξαφάνισης της άγριας ζωής.
Συνεπώς, οι περιβαλλοντικές προκλήσεις που θέτει η γεωργία είναι τεράστιες και θα καταστούν ακόμα πιο πιεστικές, αφού όπως προαναφέρθηκε, σε μερικά χρόνια από τώρα, οι ανάγκες σίτισης παγκοσμίως θα αυξηθούν και ο πλανήτης θα πρέπει να «θρέψει» περισσότερους από 9 δισ. ανθρώπους.
Και εδώ επανερχόμαστε στο μείζον ερώτημα: Πώς μπορούμε να αυξήσουμε τη διαθεσιμότητα των τροφίμων, περιορίζοντας ταυτόχρονα το περιβαλλοντικό κόστος της γεωργίας;
Το National Geographic παρουσιάζει την πρότασή του για την επίλυση του διατροφικού αυτού διλήμματος μέσα από πέντε βήματα, τα οποία θα μπορούσαν να υπερδιπλασιάσουν τα παγκόσμια αποθέματα τροφίμων και να μειώσουν δραματικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της γεωργίας παγκοσμίω.
Βήμα 1ο: Μειώνουμε το αποτύπωμα της γεωργίας
Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας, όποτε η ανθρωπότητα χρειαζόταν να παράγει περισσότερα τρόφιμα, η λύση ήταν να κόβει δάση ή να οργώνει λιβάδια για τη δημιουργία περισσότερων αγροκτημάτων. Το αποτέλεσμα; Οι εκτάσεις που έχουν εκκαθαριστεί προκειμένου να καλλιεργηθούν, αντιστοιχούν περίπου στο μέγεθος της Νότιας Αμερικής. Παράλληλα, έχουμε «δεσμεύσει» ακόμα περισσότερη γη (περίπου στο μέγεθος της Αφρικής) για την εκτροφή ζώων.
Το αποτύπωμα της γεωργίας έχει προκαλέσει την απώλεια ολόκληρων οικοσυστημάτων. Ωστόσο, τα περιθώρια εξαντλούνται και δεν υπάρχει πλέον η πολυτέλεια για την αύξηση της παραγωγής τροφίμων μέσω της αγροτικής επέκτασης – όπως δηλαδή κάναμε μέχρι σήμερα.
Δεδομένου μάλιστα του ότι η καταστροφή των τροπικών δασών για τη μετατροπή τους σε γεωργική γη συνιστά μία από τις πιο επιβλαβείς δραστηριότητες για το περιβάλλον, θα πρέπει να μπει «φρένο» στην αποψίλωση, ως κορυφαία προτεραιότητα.
Βήμα 2ο: Καλλιεργούμε στις υπάρχουσες φάρμες
Η Πράσινη Επανάσταση (ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1960) είχε αξιοσημείωτα αποτελέσματα από την άποψη παραγωγής συνοδεύτηκε όμως από σημαντικό περιβαλλοντικό κόστος.
Πλέον, μπορούμε να στραφούμε σε λιγότερο παραγωγικές γεωργικές εκτάσεις, ειδικά στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και στην Ανατολική Ευρώπη, όπου παρατηρείται χάσμα ανάμεσα στα τρέχοντα επίπεδα παραγωγής και στα δυνητικά επίπεδα που θα προέκυπταν μέσα από βελτιωμένες γεωργικές πρακτικές.
Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας συστήματα γεωργίας υψηλής τεχνολογίας και ακριβείας, όπως επίσης και τεχνικές που αντλούν έμπνευση από τη βιολογική γεωργία, η παραγωγή σε αυτές τις περιοχές θα μπορούσε να αυξηθεί σημαντικά.
Βήμα 3ο: Χρησιμοποιούμε τους πόρους πιο αποτελεσματικά
Υπάρχουν τρόποι για την επίτευξη υψηλής απόδοσης καλλιέργειας, περιορίζοντας ταυτόχρονα τον αντίκτυπο στο περιβάλλον από τη συμβατική γεωργία, όπως για παράδειγμα με τη χρήση ειδικών μειγμάτων λιπασμάτων που είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε εδάφους, ελαχιστοποιώντας έτσι την απορροή χημικών ουσιών στα ύδατα.
Η βιολογική γεωργία μπορεί επίσης να μειώσει σημαντικά τη χρήση νερού και χημικών ουσιών. Επίσης, και πολλοί αγρότες αντικαθιστούν τα αναποτελεσματικά συστήματα άρδευσης με πιο ακριβείς μεθόδους.
Βήμα 4ο: Αλλάζουμε διατροφικές συνήθειες
Η σίτιση του πλυθησμού θα γινόταν πιο εύκολη, εάν περισσότερες καλλιέργειες κατέληγαν στο… στομάχι μας. Η εξεύρεση πιο αποτελεσματικών τρόπων καλλιέργειας κρέατος και η στροφή σε δίαιτες που δεν βασίζονται τόσο στο κρέας θα μπορούσε να απελευθερώσει σημαντικές ποσότητες φαγητού σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε πρώτη φάση, μπορούμε να επικεντρωθούμε σε χώρες που ακολουθούν ήδη δίαιτες πλούσιες σε κρέας. Ο περιορισμός της χρήσης των καλλιεργειών τροφίμων για βιοκαύσιμα θα μπορούσε επίσης να συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της διαθεσιμότητας τροφίμων.
Βήμα 5ο: Μειώνουμε τις σπατάλες τροφίμων
Υπολογίζεται ότι το 25% των θερμίδων τροφίμων παγκοσμίως και έως και το 50% του συνολικού βάρους των τροφίμων χάνονται ή σπαταλώνται προτού καταναλωθούν. Στις πλούσιες χώρες τα περισσότερα από αυτά τα απόβλητα προέρχονται από σπίτια, εστιατόρια ή σούπερ μάρκετ. Στις φτωχές χώρες, οι απώλειες λαμβάνουν χώρα στη «διαδρομή» από τον αγρότη στην αγορά, λόγω της αναξιόπιστης αποθήκευσης και μεταφοράς. Οι καταναλωτές στον ανεπτυγμένο κόσμο θα μπορούσαν να μειώσουν τα απόβλητα λαμβάνοντας πολύ απλά βήματα, όπως για παράδειγμα το σερβίρισμα μικρότερων μερίδων, η κατανάλωση του φαγητού που περισσεύει ή το να ενθαρρυνθούν οι καφετέριες, τα εστιατόρια και τα σούπερ μάρκετ να αναπτύξουν μέτρα μείωσης των απορριμμάτων. Από όλες τις επιλογές που υπάρχουν για την ενίσχυση της διαθεσιμότητας τροφίμων, η αντιμετώπιση της σπατάλης τους είναι μία από τις πιο αποτελεσματικές.