φωτ.: University Pl, 10003, NY, USA, Stavros Malkidis
Είναι η οικονομία, ανόητε! Το σύνθημα αυτό που αποδίδεται στον σύμβουλο στρατηγικής της προεδρικής εκστρατείας του 1992 για λογαριασμό του Μπιλ Κλίντον, καταδεικνύει την ικανότητα της οικονομίας να καθορίσει αποφασιστικά τα αποτελέσματα των Προεδρικών εκλογών. Λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της αμερικανικής οικονομίας μπορούμε να σχηματίσουμε μία αρκετά ξεκάθαρη και αισιόδοξη εικόνα. Εν μέσω μίας ιστορικά επιθετικής νομισματικής σύσφιξης, η αμερικανική οικονομία μεγεθύνθηκε με ρυθμό 3.2% το τελευταίο τρίμηνο του 2023 (έναντι 0.0% και -0.3% για την Ευρωζώνη και την Μ. Βρετανία αντίστοιχα), η ανεργία παραμένει στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 50 χρόνων, ο πληθωρισμός απέχει απόσταση αναπνοής από τον στόχο του 2%, ενώ ο μέσος μισθός αυξάνεται ταχύτερα από τον πληθωρισμό. Τέλος τα νομοσχέδια βιομηχανικής πολιτικής (CHIPS, IRA) του Προέδρου Μπάιντεν έχουν προκαλέσει μία έκρηξη στις βιομηχανικές επενδύσεις ‘’πράσινης’’ και υψηλής τεχνολογίας.
Παρόλα αυτά η πλειονότητα των ερευνών καταναλωτικού αισθήματος, οικονομικής κατάστασης και προσδοκιών απεικονίζουν χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης αλλά και αποδοχής των πολιτικών Μπάιντεν. Στις 02/03 η δημοσκόπηση των New York Times αποκαλύπτει πως ‘’Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων πιστεύει ότι η οικονομία είναι σε κακή κατάσταση’’ (MτΣ). Με τις εκλογές του Νοεμβρίου του 2024 να πλησιάζουν, κοινωνικοί επιστήμονες και σύμβουλοι στρατηγικής προσπαθούν να εξηγήσουν το αίνιγμα της δυσαρμονίας στατιστικών στοιχείων και πεποιθήσεων.
Μία πρώτη εικασία σχετικά με την δυσαρέσκεια των καταναλωτών έχει να κάνει με τον πληθωρισμό. Ως γενικότερη παρατήρηση, το πρόσφατο πληθωριστικό επεισόδιο κατέδειξε πόσο απεχθάνεται ο καταναλωτής το φαινόμενο αυτό μετά από τέσσερεις δεκαετίες σταθερών και αναιμικών αυξήσεων στο γενικό επίπεδο τιμών. Ειδικότερα όμως η πιθανή αυτή εξήγηση σχετίζεται με την παρατήρηση από πλευράς καταναλωτών του επιπέδου τιμών και όχι του ρυθμού αύξησης αυτών (πληθωρισμός). Με άλλα λόγια μπορεί οι μισθοί να έχουν αυξηθεί ανάλογα ή και γρηγορότερα από τις τιμές (άρα και η αγοραστική δύναμη) αλλά η καθημερινή παρατήρηση ενός υψηλότερου απόλυτου επιπέδου τιμών, δίνει την αίσθηση επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης. Οι καταναλωτές για παράδειγμα παρατηρούν σχεδόν καθημερινά της αυξημένες τιμές στα τρόφιμα αλλά αδυνατούν να αποκρυσταλλώσουν κατά πόσο οι αυξήσεις που βλέπουν με μικρότερη συχνότητα στις μισθούς τους, τους έχει κάνει σχετικά πλουσιότερους.
Επιπρόσθετα, μία πρόσφατη έρευνα από επιφανής ομάδα οικονομολόγων αποδίδει την καταναλωτική δυσαρέσκεια στο αυξημένο κόστους του χρήματος μετά την αύξηση των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα. Οι αυξημένες δόσεις που πλέον απαιτούνται για στεγαστικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες δεν αντιπροσωπεύονται στον δείκτη τιμών καταναλωτή και τον πληθωρισμό. Έτσι το μέτρο που χρησιμοποιείται ευρέως για να προσεγγιστεί το κόστος ζωής και βαίνει μειούμενο, δεν λαμβάνει υπόψιν του την παράμετρο αυτή. Καταλήγουν συνεπώς ότι μπορεί η αγοραστική δύναμη του καταναλωτή να αυξάνεται με βάση τον πληθωρισμό αλλά το επιπλέον κόστος των αυξημένων επιτοκίων συνεχίζει να επιβαρύνει τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Αυτό μπορεί να εξηγεί γιατί τα επίπεδα ικανοποίησης παραμένουν χαμηλά.
Μία εναλλακτική ερμηνεία αποδίδει την αποσύνδεση στατιστικών και πεποιθήσεων στην πόλωση στις απαντήσεις των οικονομικών ερευνών ανάλογα με την πολιτική προτίμηση. Οι καταναλωτές τείνουν να απαντούν ότι οι οικονομικές συνθήκες είναι καλές όταν το κόμμα τους ασκεί διακυβέρνηση και αντιστρόφως. Καθώς οι απαντήσεις που προέρχονται από τους υποστηρικτές του Δημοκρατικού κόμματος προσεγγίζουν πιο στενά τα οικονομικά δεδομένα, η τωρινή έντονη δυσαρέσκεια των Ρεπουμπλικάνων ψηφοφόρων στρεβλώνει αρνητικά το γενικό επίπεδο ικανοποίησης.
Τέλος, μία άλλη απλούστερη εξήγηση δίνει έμφαση στην υστέρηση μεταξύ θετικών οικονομικών στοιχείων και βελτίωσης του οικονομικού κλίματος. Οι καταναλωτές που γενικότερα δεν παρακολουθούν στενά τα στατιστικά στοιχεία χρειάζονται χρόνο μέχρι να αντιληφθούν τις τρέχοντες εξελίξεις και να τις ενσωματώσουν τις απόψεις τους περί της οικονομίας και των προσωπικών τους οικονομικών. Αν ισχύει το τελευταίο, τους επόμενους μήνες στην πορεία προς τις εκλογές θα δούμε μία τόνωση του καταναλωτικού αισθήματος.
Αντιθέτως, μία πιο αιρετική άποψη διατείνεται ότι δεν πρέπει να δίνουμε τόση σημασία σε δημοσκοπήσεις καθώς περιέχουν υπερβολικό ‘’θόρυβο’’ από την ατελή πληροφόρηση που λαμβάνει ο κάθε πολίτης. Επιπρόσθετα προς επίρρωση του παραπάνω επιχειρήματος, η πόλωση καθιστά τις έρευνες λιγότερο αξιόπιστες. Αντ’ αυτού μπορούμε να παρατηρήσουμε την καταναλωτική δαπάνη ώστε να σχηματίσουμε άποψη με βάση τι πράττει ο καταναλωτής και όχι τι πιστεύει. Εκεί η εικόνα είναι ξεκάθαρη: οι Αμερικανοί ξοδεύουν από το 2021 και έπειτα σημαντικά παραπάνω από την προϋπάρχουσα τάση.
Συμπερασματικά, παρά την αξιοσημείωτη πορεία και τις σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, αυτές δεν φαίνεται να κεφαλαιοποιούνται μέχρι στιγμής από τον πρόεδρο και το Δημοκρατικό κόμμα. Παράλληλα η σημασία της οικονομίας για την ψήφο τείνει να μειωθεί σε σχέση με την εποχή του Μπιλ Κλίντον, με την ταυτόχρονη ανάδυση ταυτοτικών ζητημάτων, ευρύτερων δικαιωμάτων (π.χ. αμβλώσεις), μετανάστευσης και άλλων κοινωνικών. Στο καθαρό άθροισμα όμως, τα επιχειρήματα που παρατέθηκαν συνηγορούν πως η οικονομία θα έχει είτε αρνητική, είτε ουδέτερη επίδραση και δεν θα ευνοήσει τον εκλεκτό του Δημοκρατικού κόμματος.
*O Σταύρος Δ. Μαλκίδης είναι Hayek fellow στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.